Wright, Thomas, ed.  A Selection of Latin Stories, from Manuscripts of the Thirteenth and Founteenth Centuries: A Contribution to the History of Fiction During the Middle Ages.  London: The Percy Society. 1842.


Acknowledgements

[ Sign my Guestbook] - [Read my Guestbook ]
[Guestbook by TheGuestBook.com]

Table of Contents

Title Page
i

Introduction
v
Of the Vox and of the Wolf
xvi

LATIN STORIES.
xxvii
I. De Mauro bubulco.
1
II De duobus mendicantibus.
6
III. De filio regis qui nunquam viderat mulieres.
7
IV. De rege et miliite qui viderunt pauperem laetantem et cantantem.
8
V. De Saltu Templarii. 
9
VI. De muliere quae nolebat expendere telam ad sepeliendum maritum suum.
9
VII. De angelo qui duxit heremitam ad diversa hospitia.
10
MISSING PAGES
13
XII. De alia mala muliere.
14
XI. De muliere quae decipiebat custodem suum. 
15
XIII.  De dolo et arte vetularum.
16
XIV.  De alia vetula.
16
XV. De homine qui unum filium tantum habuit.
17
XVI. De muliere superba.
18
XVII. De muliere quae voluit decipere heremitam.
18
XVIII. De mulier adultera.
20
XIX.  De muliere quae de nocte equitabat cum dominabus.
21
XX.  De muliere conquerente de violentia.
22
XXI.  De homine qui habuit tres filios.
22
XXII. De muliere et sortilega.
24
XXIII. De fure qui in carmine confidens crura confregit.
24
XXIV. De Maimundo armigero.
26
XXV. Qualiter rusticus quidam abscondit denarios suos in trunco.
27
XXVI. De divite qui dedit omnia filio suo.
28
XXVII. De rustico et agno.
29
XXVIII. De Baldewino abbate.
30
XXIX. De milite qui pactum fecit cum diabolo.
31
XXX. De armigero adultero.
33
XXXI. De pictore diabolum depingente.
34
XXXII. De uxore gulosa.
35
XXXIII. De tribus praemunitionibus 
35
XXXIV. De nobili Anglo tribus filiis suis
36
XXXV. De sacerdotis fornicaria.
37
XXXVI. De cochleare diaboli.
37
XXXVII. De Robineto.
38
XXXVIII. De abbatissa a dapifero suo impregnata.
38
XXXIX. De malo abbate.
40
XL. De monacho asino vendenti.
41
XLI. De cuculo.
42
XLII. De servitente qui emit linguas.
42
XLIII. De muliere ugente manus judicis.
43
XLIV. De daemone.
43
XLV. De duobus scolaribus sepulcrum Ovidii adeuntes propter eruditionem
43
XLVI. De Tityvillo.
44
XLVII. De familiaritate mulierum periculosa.
44
XLVIII. De Karolo, et de tribus filiis ejus.
47
XLIX. De Saltu Galteri.
47
L. De Gautero quaerente locum ubi semper gauderet.
48
LI. De Tribus malis abbatibus.
49
LII. Fabula de columbis et duce.
50
LIII. Fabula de cornice mutuo plumas accipiente.
51
LIV. Fabula de pullo busardi.
52
LV. De ave Sancti Martini.
52
LVI. Fabula de bufone et filio suo.
53
LVII. Fabula de vulpe et lupo.
54
LVIII. Fabula de leone, lupo, et vulpe.
54
LIX. De Isengrino monacho.
55
LX. De duobus sociis.
56
LXI. De convivio leonis.
56
LXII. De Reynardo et Teburgo.
57
LXIII. De congregatione bestiarum.
57
LXIV. De cane.
58
LXV. De muliere maritum suum inebriante.
59
LXVI. De muliere et genero suo.
59
LXVII. De vetula sortilega.
61
LXVIII. Contra consuetudinem jurandi.
61
LXIX. De homine cæcutiente qui omnes inimicos suos evasit.
62
LXX. De thesauro invento.
63
LXXI. De duobus solutis militibus in eadem villa habitantibus.
64
LXXII. De leccatore sacrilego.
66
LXXIII. De Roberto de Chartres.
67
LXXIV. De concubines sacerdotum.
67
LXXV. De dæmone et latrone.
68
LXXVI. De viro mortem fingente.
69
LXXVII. De advocato et diabolo.
70
LXXVIII. De heremita juvene.
71
LXXIX. De voto rustici.
71
LXXX. De filia Judæi.
72
LXXXI.   De balivo et uxore sua.
73
LXXXII. De conventu dæmonum.
73
LXXXIII. De Aristotele.
74
LXXXIV. De muliere in extremis quæ dixit 'kuckue.'
74
LXXXV. De mago rapto a dæmonibus.
75
LXXXVI. De Colewyn diabolo.
75
LXXXVII. De ebrio qui vendidit animam suam.
76
LXXXVIII. De incisore lignorum die Dominico.
76
LXXXIX. Contra sperstitiosos.
77
XC. De fraudulentia venditorum equorum.
77
XCI. De cæco et ejus uxore.
78
XCII. De consilio murium.
80
XCIII. De simplicitate hominum de Wilebege.
80
XCIV. De guloso.
81
XCV. De quodam stulto.
81
XCVI.  De Godefrido.
82
XCVII.  De heremita Qui incidit in ebrietatem.
83
XCVIII. De abbate jejunante.
84
XCIX. De rustico.
84
C. De vetula, pactum faciente cum diabolo.
85
CI. De uxore adultera quæ proprium crimen in virum retrusit.
89
CII. Qualiter uxor medicata est oculum mariti.
91
CIII. De rege qui nollet ridere.
92
CIV. De duobus cæcis.
93
CV. De latrone pœnitente.
94
CVI. De moniali sacristana.
95
CVII. De domicella monasterii.
96
CVIII. De illo qui rogavit tres amicos suos.
96
CIX. De latrone sustentato a Virgine.
97
CX. De domina Romana.
98
CXI. De dæmoniaco.
99
CX. De .xl. corvis a parte posteriori hominis evolantibus.
104
CXI. De quodam rege.
105
CXII. De regina differente confiteri.
105
CXII. De divite non confitente.
107
CXIII. De diabolo.
107
CXIV. De quodam sacerdoti vaccam dante.
108
CXV. Fabula de duobus canibus.
108
CXVI. De avaro et diabolo.
108
CXVII. De homine vinum lucrante.
109
CXVIII. De muliere sacerdoti obviante.
110
CXIX. De responso diaboli.
110
CXX. De vetula divinatrice.
111
CXXI. De superstitiosa observantia in nuptiis.
111
CXXII. De stulto milite.
112
CXXIII. De duobus garcionibus.
112
CXXIV. De humilitate cujusdam monachi.
113
CXXV. De principe latrunculorun.
113
CXXVI. De milite conventionem faciente ciim mercatore.
114
CXXVII. De janitore imperatoris Frederici.
122
CXXVIII. De quodam pictore.
122
CXXIX. De rustico et simia.
122
CXXX. De fatuo.
123
CXXXI. De usurario.
123
CXXXII. De linguis mulierum.
123
CXXXIII. De sacerdotibus.
124
CXXXIV. De ballivo malo.
124
CXXXV. De truffatore.
125
CXXXVI. De Andrea necromantico.
125
CXXXVII. De mimo et rege Francorum.
126
CXXXVIII. De lupis Normanniæ et canibus Angliæ.
126
CXXXIX. De clerico cujusdam magni principis.
127
CXL. De mimo cæco.
127
CXLI. De tribus Wallensibus.
128
CXLII. De quodam joculatore.
129
CXLIII. De mimo qui Deum serviebat.
129
CXLIV. De sene et asino.
129
CXLV. De latrone Romano.
130
CXLVI. De heremita et angelo.
132
CXLVII. De quadam puella regum possidente.
132
CXLVIII. De muliere Hoilandiae
133
CXXXV. De abbate et latrone.
135

APPENDIX I. RHYTHMICAL FABLES.
137

Incipiunt Fabulae Esopi
137
I.    DE GALLINACEO.
137
II. DE AGNO EO LUPO.
138
III.  DE MURE ET RANA.
138
IV.  DE CANE ET OVE.
139
V.  DE CANE FLUMEN TRANSEUNTE.
139
VI.  DE LEONE, BUBULO, ET LUPO.
139
VII. DE VACCA ET LEONE.
140
VIII. DE FURIBUS ET EORUM NUPTIIS.
141
IX. DE LUPO OSSA CORODENTE.
141
X. DE CANE FOETU GRAVIDA.
142
XI. QUOMODO DUO MURES OBVIABANT.
142
XII.  DE AQUILA ET VULPECULA.
143
XIII. DE AQUILA ET TESTUDINE.
144
XIV. DE CORVO ET CASEO.
144
XV. DE LEONE MORBO LANGUESCENTE.
145
XVI. DE ASINO ET CATULO.
146
XVII. DE LEONE DORMIENTE.
146
XVIII.     DE AVIBUS.
147

Incipit liber secundus
148
I. DE RANIS IN PALUDE MANENTIBUS.
148
II. DE COLUMBIS ELEGENTIBUS SIBI REGEM.
149
III.  DE FURE ET CANE.
149
IV. DE SCROFA ET LUPO.
150
V. DE VIRO PRAEGNANTE.
150
VI. DE AGNO ET CANE.
151
VII. DE SYNODO LEPORUM.
152
VIII. DE LEONE CLAUDICANTE.
152
IX. DE LEONE ET EQUO
153
X. DE BELLO ANIMALUM
154
XI. DE ANCIPITRE ET LUSCINA.
155
XII. DE CERVO SITIENTE.
155
XIII. DE VIRO MORTUO ET EJUS UXORE.
156
XIV. DE MERETRICE.
157
XV. DE LUPIS ET GREGE OVIUM
157
XVI.  DE RUSTICO.
158
XVII.  DE LUPO ET CANE
158
XVIII. DE STOMACHO OTIOSO.
159
XIX. DE SIMIA ET VULPI.
160
XX. DE ANIMALIBUS REGEM CUPIENTIBUS.
160
XXI. DE VENATORE ET LUPO.
161
XXII. DE PAVONE.
162
XXIII. DE LEONE ET OVIBUS.
163
XXIV. ITEM DE AVIBUS.
163
XXV. DE PATRIA SIMIARUM.
164
XXVI. DE LEONE ET ASINO.
165
XXVII.     DE LEONE ÆGROTO.
166
XXVIII.  DE VIRO ET LEONE.
166
XXIX. DE CAMELO
167
XXX. [DE CICADA ET FORMICE.]
167
XXXI. [DE CORVO ET OVE.]
168
XXXII. [DE HIRCO ET LUPO.]
168
XXXIII. [DE LUPO PŒNITENTIAM AGENTE.]
170
XXXIV. [DE CERVO ET HERICIO.]
171

APPENDIX II. THE METRICAL TALES OF ADOLFUS
174
FABULA I.
174
FABULA II.
175
FABULA III.
176
FABULA IV.
177
FABULA V.
178
FABULA VI.
181
FABULA VII.
183
FABULA VIII.
183
FABULA IX.
184
CAPUT X.
186
CAPUT XI.
190

APPENDIX III.  THE ALDA OF GULIELMUS BLESENSIS. 
192

APPENDIX IV. VERSUS DE AFFRA ET FLAVIO.
208
NOTES
215
NOTES ON THE APPENDIX.
244
GLOSSARY
252
ERRATA.
256

A SELECTION

OF

LATIN STORIES,

FROM MANUSCRIPTS OF THE THIRTEENTH AND

FOURTEENTH CENTURIES:
 

A CONTRIBUTION TO THE

HISTORY OF FICTION

DURING THE MIDDLE AGES.
____

EDITED BY

THOMAS WRIGHT, ESQ. MA.  F.S.A.

MEMBER OF THE ROYAL SOCIETY OF NORTHERN ANTIQUARIES OF COPENHAGEN,
AND OF THE HISTORICAL COMMISSSION OF FRANCE, ETC. ETC.
OF TRINITY COLLEGE, CAMBRIDGE.

____
 

LONDON:

PRINTED FOR THE PERCY SOCIETY.

____

M.DCCC.XLII.

____

No. XXVIII.                                                                                                                    DEC. 1842.
RICHARDS, PRINTER, 100, ST. MARTIN'S LANE.

 


 

COUNCIL

OF

The Percy  Society.


President.


The RT. Hon. LORD BRAYBROOKE, FSA.

THOMAS AMYOT, ESQ. F.R.S., TREAS. S.A.

WILLIAM HENRY BLACK, ESQ.

J.A. CAHUSAC, ESQ. F.S.A.

WILLIAM CHAPPELLI, ESQ. F.S.A., TREASURER.

J.PAYNE COLLIER, ESQ. F.S.A.

T. CROFTON CROKER, ESQ. F.S.A., M.R.I.A.

PETER CUNNINGHAM, ESQ.

REV. ALEXANDER DYCE.

WILLIAM JERDAN, ESQ. F.S.A., M.R.S.L.

SIR FREDERICK MADDEN, KH, F.R.S., F.S.A.

T.J. PETTIGREW, ESQ. F.R.S., F.S.A.

E.F. RIMBAULT, ESQ. F.S.A. SECRETARY.

WILLIAM J. THOMA, ESQ. F.S.A.

JAMES WALSH, ESQ. F.S.A.

THOMAS WRIGHT, ESQ. M.A., F.S.A.
 


 

Introduction
____

     The following Collection of Stories is offered
merely as a specimen of the class of literature to
which it belongs.  The Editor has not had the
leisure to carry his researches futher than a few
manuscripts in the Museum which were ready at
his hand.  He is aware of the existence of nu-
merous valuable manuscripts of tales of this kind
among the treasures of the universities, which, as
well as a still greater number to be found in the
libraries of the continent, would, without doubt,
add much to our knowledge of the history of me-
dieval romance.  The present volume has already
exceeded the limit within which it was originally
intended that it should be comprised.

    This latter circumstance has determined the
Editor, also, to preface these taled by only a brief
introduction; and he may perhps be induced to
give in another form, a sketch of the history of
the transmission of stories and fables from one
people to another in the middle ages.  A very
large portion of our medieval stories are derived
from the East, of which many examples will be

vi

found in the present volume.  Some are derived
from classic writers, though often disguised by
the Gothic garb in which they have been clothed
during the transmission.  The two most remark-
able instances of direct transmission from the
East are the Collection by Peter Alfonsi, compiled
in Latin under the title of "Disciplina Clericalis,"
and that which was so long and widely popular
under the title Seven Sages.

     No manuscripts are of more frequent occurrence
than collections of Tales like those printed in the
present volume; and we owe their preservation
in this form to a custom which drew upon the
monks the ridicule of the early reformers.  The
preachers of the thirteenth, fourteenth, and fif-
teenth centuries, attempted to illustrate their
texts, and to inculcate their doctrines, by fables
and stories, which they moralized generally by
attaching to them mystical significations.  These
illustrations they collected from every source which
presented itself, the more popular the better, be-
cause they more easily attracted the attention of
people accustiomed to hear them.  Sometimes
they moralized the jests and satirical anecdotes
current among the people--sometimes they adopted
the fabliaux and metrical pieces of the jongleurs,
or minstrels--and not unfrequently they abridged
the plots of more extensive romances.  Each
preacher made collections for his own use--he

vii

set down in Latin the stories which he gathered
from the mouths of his acquaintance, selected
from the collections which had already been made
by others, or turned into Latin, tales which he
found in a different dress.   Hence it happens
that we seldom find two manuscript collections
which agree with each other, and that in different
manuscripts we find the same tale told in a variety
of shapes.  I am inclined to think that the period
at which these collections began to be made was
the earlier part of the thirteenth century, and
that to that century, we owe the compilation in
Latin of most of these tales, though the greater
number of manuscripts may be ascribed to the
fourteenth.

     In the fourteenth century several writers began
to collect these tales more systematically, and to
form them into books with the moralizations ready
drawn out, for the use of future preachers.  The
most remarkable work of that kind is the one
known by the title of the Gesta Romanorum.  On
this remarkable compilation, the best information
will be found in Sir Fredrick Madden's Intro-
duction to his edition (for the Roxburhg Club) of
the early English version.  We may look forward
for much new light on this subject from the
edition of the Latin text in preparation by Pro-
fessor Keller.  There are several stories in the
present volume, particularly the first, which illus-

viii

trate the manner in which this collection was
made. The other collections are most commonly
given in the form of common-place books, or
ready-made sermons. Of the former, there are
two important works which have contributed
much towards the present volume: the “Summa
Praedicantium” of John of Bromyard, and the
"Promptuarium Exemplorum."  John of Bromyard
was an English Dominican, who flourished in the
latter part of the fourteenth century; he arranged
in a very large book a kind of dictionary of moral
and theological subjects, in alphabetical order,
full of stories, and other popular illustrations of
the different subjects treated. Perhaps no work
is more worthy the attention of those who are in-
terested in the popular literature and the history of
England in the fourteenth century. A good
edition was printed at Nuremburg in 1485, as I
can state from a comparison of it with several
manuscripts. The tales selected from John of
Bromyard for the present work, are given from
an excellent MS. In the British Museum (MS.
Reg. 7 E. IV). The “Promptuarium Exem-
plorum” was a compilation of the earlier part of
the fifteenth century: I knew it only in the
printed editions, of which there were several at
the end of the fifteenth and in the earlier half of
the sixteenth centuries.

     I have already stated that many of these tales

ix

appear to have been taken down from oral recita-
tion, and they seem to have been transmitted
by a similar medium to later ages. It is one of
the most interesting chapters of the literary his-
tory of our fore fathers, to trace these stories, ap-
parently lost in the political and religious revolu-
tions which followed the introduction of printing,
and suddenly making their reappearance in the jest
books, and other similar productions, of the wits
of the sixteenth and seventeenth centuries. With
a view of giving some idea of this part of their
history, I have added a few notes at the end of
the volume: they might easily have been enlarged,
but I have been content to give merely such in-
stances of the recurrence of our tales under dif-
ferent forms at different periods, as I have ob-
served in the course of my own reading. In this
point of view, these notes must be imperfect, and
I should be sorry if they are taken for more than
they are worth.

     In making such a collection of stories, I could
not altogether avoid those which are more es-
pecially classed under the title of fables. Many
of the fables of the Middle Ages are remarkably
beautiful. Those given in the text of the present
volume are taken chiefly from the collection made
by Odo de Cerinton, an English Cistercian monk
of the end of the twelfth century. In some re-
spects my choice of these fables has been influ-

x

enced by the desire to illustrate the history of
that most remarkable and influential work of the
Middle Ages, the “ Romance of Renard the Fox.”
Several of these fables are evidently taken from
the romance, so popular at an early period in
Germany and France. We have hitherto been
able to discover few traces of this romance, in
England, previous to the fifteenth century. There
are however, evident allusions to it these fables.
But the most decided proof of the knowledge of
this romance at an early period in England is
found in an English metrical version of a story
from the French Romance (II. 6455 to 7026 in
Meon’s edition of the “ Roman du Renart,” Si
conme Renart fist avaler Ysengrin dedenz le puis),
which occurs in the MS. At Oxford, written not
later than the reign of Edward I, and which I have
reprinted from the Reliquiae Antiquae (to which
work it was communicated by Sir Frederick Mad-
den) at the end of these introductory observations.
It is introduced here with the more propriety,
because it is the same story as No. lvii, in the text
of this volume; and it is somewhat curios, that
while the English fable is a close copy from the
French text of the romance, the Latin prose fable
(also written in England) resembles more closely
the same incident as told in the German Reineke.
 As a further illustration of the history of fables,
I have given in the Appendix a very curious col-

xi

lection of fables of the thirteenth century, written
in Latin rhyming verse, from a manuscript in the
British Museum (MS. Additional. No. 11,619,
fol. 189, ro.) This collection agrees in its general
arrangement with the Latin prose collection of
fables which goes under the name of Romulus, --
with the collection in French verse, published by
M. Robert, under the title of Ysopet I, -and with
the French metrical fables of Marie de France;
but it is particularly interesting for three fables at
the end, which are not found in any other collec-
tion (as far as I have been able to learn), and
which appear to be taken from some branch of
the “Roman du Renart.” In the notes to these
fables, I have thought that it would not be unin-
teresting to point out to the general reader in
the first place, how many of them occur in the
Greek collections which go under the name of
Esop, and in the fables of Phaedrus, or in the
different supplements to that writer; and secondly,
the order in which the same fables stand in the
two texts of Romulus, in the two French Ysopets,
and in the fables of Marie.

     It was thought also advisable to reprint from
Leyser, the Fables(or rather Fabliaux) of Adolfus,
because they afford a curious illustration of the
history of fiction; and because Leyser’s work on
the medieval Latin poets is now becoming a rare
book. Most of the stories in this poem are taken

xii

from Peter Alfonsi.  Of Adolfus himself we
seem to have no other information than that
furnished by the poem.  He states that he com-
posed it in 1315, and he dedicates it to Ulric, then
a celebrated professor in the University of Vienna
in Austria.

     The third article in the Appendix (no less im-
portant in connection with the history of fiction),
belongs to a class of productions of which I have
already printed two specimens in my “Early
Mysteries and other Latin Poems of the Middle
Ages,” –the Comoedia Babionis, and the Geta of
Vitalis Blesenis.  William of Blois, was the
younger brother of the celebrated Peter of Blois,
who addressed to him some of his letters, in one
of which he compliments him on his poetic talents:
--“Nomen vestrum diuturniore memora quam
quatuor abbati!e commendabile reddant trageodia
vestra de Flaura et Marco, versus de Pulice et
Musca, comedia vestra de Alda,” &c.*   I owe to


*  Petr. Bles. Epist. Xciii.  In another letter (Epist. lxxvi),
Peter speaks thus of his brother:  “Illud nobile ingenium
fratris mei magistri Gulielmi, Quandoque in scribendis co-
moedis et tragoediis quadam occuptione servili degenerans.”
It is striking characteristic of the manners of the age, that
one distinguished ecclesiastic should be found complimenting
another having written such indecent ribadldry as forms the
denouement of the poem printed in the present volume.  The
grosser incidents are found, with some slight variations, in
some of the early French fabliaux.

 xiii

the kindness of Professor Dr. Endlicher of Vienna
a transcript of this poem from the two manuscripts
in the Vienna Library.*  Professor Endlicher
conjectured, from the circumstances of its being
found anonymously among the poems of Matthaeus
Vindocinenis, and from its similarity of the style to
the productions of that writer, that Matthaeus
was the author of the Alda.  But I have since
found a better copy among the Harlein manu-
scripts (MS. Harl. No. 3872), which has the intro-
ductory lines, wanting in the other copies, and con-
taining the name of the Author.  These introductory
lines are also curious an account of the information
they afford us relating to the life of William of
Blois, and they furnish some supplementary matter
to the article on this writer in the Historic Lit-
éraire de France, tom. xv. p. 413, the compiler
of which believed that none of the writings of
William of Blois had descended to our times.

     The last article in the Appendix, the Poem De
Affra et Flavio, is taken from a manuscript of the
thirteenth century (MS. Cotton Cleop. A. viii.
Fol. 59  rº.), and is a curious example of the class of
poems to which the writers of that age gave the
title of Tragoedi!e.  It bears so close a resem-
balance


* Codex bibliothecae imperialis Vienn.  No. 393 (olim N.
302), collatus cum codice ibid. existante No. 312. (Olim Salisb.
8.o.)  See Endlicher, Catalog. Cod. Philolog. Latin. Bibl.
Palat. Vind. pp. 146, 163.

 xiv

balance in style to the preceding poem by William
of Blois, that we might almost be led to attri-
bute it to the same author.

     I have as yet only spoken of the Latin tales in
the present volume as illustrations of the history
of fiction; but they have also other claims on our
attention ; there are perhaps few documents
which throw more lights on the private life and
domestic manners of our forefathers.  They con-
tain characteristic anecdotes of the different
orders of society: many of those I have printed
throw light upon the character of the minstrels or
jongleurs; others illustrate popular literature by
the numerous scraps of English and French
poetry which are found in them; others again
illustrate the private manners of the monks, and
the popular doctrines of the old Romish Church.
Of this last class a much larger selection might
have been made, but in general the monkish
stories illustrative of the interference and power
of the Virgin, and more particularly those relating
to the real presence and the doctrine of transub-
stantiation, are so disgustingly profane, that I
have carefully avoided them.*


*  I ought, perhaps, to observe that I have reprinted this
collection several Latin stories from the Altdeutsche Blätter,
which were communicated to that work by Mr. Thomas, from
a MS. of the thirteenth century then in his possession, but
now transferred to the British Museum.

 xv

     The notes have already been mentioned.  My
only object in them has been to make the book as
popular as I could, and with the same object I
have thought it would not be unacceptable to add
a brief glossary of the words least likely to be
found in common Latin dictionaries, or which are
used in acceptations not common in classic
language.  I have no right to suppose that every
reader possesses the Glossary of Ducango.

                                                                  T.W.
     London, November 1842.

OF THE VOX AND OF THE WOLF.
[From MS. Digby.(Bibl. Bodl.)  No. 86, fol. 138]
_____

A VOX gon out of the wode go,
Afingret so, that him wes wo;
He nes nevere in none wise,
Afingret erour half so swithe.
He ne hoeld nouther wey ne strete,
For him wes loth men to mete;
Him were levere meten one hen,
Then half an oundred wimmen.
He strok swithe over all,
So that he of-sei ane wal;
Withinne hte walle wes on hous,
Thewox wes thider swithe wous;
For he thohute his hounger aquenche,
Other mid mete, other mid drunche.
Abouten he biheld wel erne;
Tho eroust bigon the vox to erne,
Al fort he come to one walle,
And som therof wes a-falle,
And wes the wal over al to-breke,
And on at ther wes i-loke;
At the furmeste bruche that he fond,
He lep in, and over he wond.

xvii

Tho he wes inne, smere he lou,
And ther of he hadde gome i-nou;
For he com in withouten leve,
Bothen of haiward and of reve.
ON hous ther wes,
the dore wes ope,
Hennen weren therinne i-crope
Five, that maketh anne flok,
And mid hem sat on kok.
The kok him wes flowen on hey,
And two hennen him seten ney.
"Wox," quad the kok, "wat dest thou thare?
 Go hom, Crist the eve kare!
Houre hennen thou dest ofte shome;
 Be stille, ich hote, a Godes nome!"
Quath the wox, Sire chauntecler,
Thou fle adoun, and com me ner.
I nabbe don her nout bote goed,
I have leten thine hennen blod;
Hy weren seke ounder the ribe,
That hy ne mitte non lengour libe,
Bote here heddre were i-take;
That I do for almes sake.
Ich have hem leten eddre blod,
And the chantecler hit wolde don goed;
Thou havest that ilke ounder the splen;
Thou nestes nevere daies ten;
For thine lif-dayes beth al a-go,
Bote thou bi mine rede do;
I do the lete blod ounder the brest,
Other sone axe after the prest."

xviii

"Go wei," quod the kok, "wo the bi-go!
Thou havest don oure kunne wo.
Go mid than that thou havest nouthe;
Acoursed be thou of Godes mouthe!
For were I a-doun, bi Godes nome!
Ich mite ben siker of owre shome;
Ac weste hit houre cellerer,
That thou were i-com en her,
He wolde sone after the onge,
Mid pikes, and stones, and staves stronge;
Alle thine  bones he wolde to-breke,
Thene we weren wel awreke."
He wes stille, no spak namore,
    Ac he werth athurst wel sore;
The thurst him dede more wo,
Then hevede rather his hounger do.
Over al he ede and soliute;
On aventure his wiit him brohute
To one putte wes water inne,
That wes i-maked,ed mid grete ginne.
Tuo boketes ther he founde,
That other wende to the grounde,
That wen me shulde that op-winde.
That other wolde a-doun winde.
He ne hounderstod nout of the ginne,
He nom that boket, and lop therinne;
For he hopede i-nou to drinke:
This bolket beginneth to sinke.
To late the vox wes bi-thout,
Tho he wes in the ginne i-brout;

xix

I-nou he gon him bi-thenclie,
Ac hit ne halp mid none wrenehe;
A-doun he moste, he wes therinne;
I-kaut he wes mid swikele ginne.
Hit mite han i-ben wel his wille,
To lete that boket hongi stille:
Wat mid serewe, and mid drede,
Al his thurst him over-hede.
Al thus he com to the grounde,
And water i-nou ther he founde.
Tho he fond water, erne he dronk,
Him thoute that water there stonk,
For hit wes to-eines his wille:
"Wo worthe," quath the vox, "lust and wille,
That ne con meth to his mete!
ef ich nevede to mucliel i-ete,
This ilke shome neddi nouthe,
Nedde lust i-ben of mine mouthe.
Him is wo in euche londe,
That is thef mid his honde.
Ich am i-kaut mid swikele ginne,
Other soum devel me broute her inne;
I was woned to ben wiis,
Ac nou of me i-don hit hiis."
THE vox wep, and reuliche bigan:
    Ther com a wolf gon after than,
Out of the depe wode blive,
For he was afingret swithe.
Nothing he ne founde in al the nite,
Wer mide his honger aquenche mitte.

xx

He com to the putte, thene vox i-herde;
He him kneu wel by his rerde,
For hit wes his neiebore,
And his gossip, of children bore.
A-doun bi the putte he sat.
Quod the wolf, " Wat may ben that,
That ich in the putte i-here?
Hertou cristine, other mi fere?
Say me soth, ne gabbbe thou me nout,
Wo haveth the in the putte i-brout?"
The vox hine i-kneu wel for his kun,
And tho eroust kom wiit to him;
For he thoute mid soumme ginne,
Him self houp bringe, thene wolf therinne.
Quod the vox, "Wo is nou there?
Ich wene, hit is Sigrim that ich here."
That is soth," the wolf sede,
Ac wat art thou, so God the rede?"
"A," quod the vox, " ich wille the telle,
    On alpi word ich lie nelle:
Ich am Reneuard, thi frend,
And if ich thine come hevede i-wend,
Ich hedde so i-bade for the,
That thou sholdest comen to me."
"Mid the?" quod the wolf, "warto?"
Wat shulde ich ine the putte do?"
Quod the.vox, "Thou art ounwiis,
Hler is the blisse of paradiis;
Her ich mai evere wel fare,
Withouten pine, withouten kare;

xxi

Her is mete, her is drinke,
Her is blisse withouten swinke;
Her nis hounger never mo,
Ne non other kunnes wo;
Of alle gode her is i-nou."
Mid thilke wordes the volf lou.
"ART thou ded, so Gode the rede,
    Other of the worlde?" the wolf sede.
Quod the wolf, "Wenne storve thou,
And wat dest thou there nou?
Ne beth nout et thre daies a-go,
That thou an thi wif also,
And thine children, smale and grete,
Alle to-gedere mid me hete."
That is soth," quod the vox,
Gode thonk, nou hit is thus,
That ich am to Criste vend,
Not hit non of mine frend.
I nolde, for all the worldes goed,
Ben ine the worlde, ther ich hem foud.
Wat shuldich ine the worlde go,
Ther nis bote kare, and wo,
And livie in fulthe and in sunne?
Ac her beth joies fele cunne:
Her beth bothe shep and get."
The wolf haveth hounger swithe gret,
For he nedde are i-ete;
And tho he herde speken of mete,
He wolde bletheliche ben thare:
"A!" quod the wolf, "gode i -fere,

xxii

Moni goed mel thou havest me binome;
Let me a-doun to the kome,
And al ich wole the for-eve."
"e," quod the vox,  "were thou i-srive,
And sunnen hevedest al forsake,
And to kleiie lif i-take,
Ich wolde so bidde for the,
That thou sholdest comen to me."
To wom shuldich," the wolfe seide,
    "Ben i-knowe of mine misdede?
Her nis nothing alive,
That me kouthe her nou srive.
Thou havest ben ofte min i-fere,
Woltou nou mi srift i-here,
And al mi liif I shal the telle?"
Nay," quod the vox, "I nelle."
"Neltou," quod the wolf, "thin ore,
Ich am afingret swithe sore;
Ich wot to-nit ich worthe ded,
Bote thou do me soume reed.
For Cristes love, be mi prest."
The wolf bey a-doun his brest,
And gon to siken harde and stronge.
"Woltou," quod the vox, "srift ounderfonge,
Tel thine sunnen on and on,
That ther bileve never on."
"SONE," quad the wolf, "wel i-faie
    Ich habbe ben qued al mi lif-daie;
Ich habbe widewene kors,
Therfore ich fare the wors.

xxiii

A thousent shep ich, habbe abitten,
And mo, ef hy weren i-writen.
Ac hit me of-thinketh sore.
Maister, shal I tellen more?"
"e," quad the vox, " al thou most sugge."
Other elles wer thou most abugge."
"Gossip," quod the wolf, "foref hit me,
Ich habbe ofte sehid qued bi the.
Men seide, that thou on thine live
Misferdest mid mine wive;
Ich the aperseivede one stounde,
And in bedde to-gedere ou founde.
Ich wes ofte ou ful ney,
And in bedde to-gedere ou ley;
Ich wende, al so othre, doth,
That ich i-seie were soth,
And therfore thou were me loth;
Gode gossip, ne be thou nohut wroth."
"VUOLF," quad the vox him tho,
    "Al that thou havest her bifore i-do,
In thohut, in speche, and in dede,
In euche otheres kunnes quede,
Ich the foreve at thisse nede."
"Crist the forelde!" the wolf seide.
"Nou ich am in clene live,
Ne reeche ich of childe ne of wive.
Ac sei me wat I shal do,
And ou ich may comen the to."
"Do," quod the vox, " ich wille the lere.
I-siist thou a boket hongi there?

xxiv

Ther is a bruche of hevene blisse,
Lep therinne, mid i-wisse,
And thou shalt comen to me sone."
Quod the wolf, "That is lit to done."
He lep in, and way sumdel:
That weste the vox ful wel.
The wolf gon sinke, the vox arise;
Tho gon the wolf sore agrise.
Tho he com amidde the putte,
The wolf thene vox opward mette.
"Gossip," quod the wolf, "wat nou
Wat havest thou i-munt, weder wolt thou?"
"Weder ich wille?" the vox sede,
"Ich wille oup, so God me rede!
And nou go doun, with thi meel,
Thi biete worth wel smal.
Ac ich am therof glad and blithe,
That thou art nomen in clene live.
Thi soule-cnul ich wile do ringe,
And masse for thine soule singe."
The wrecche binethe nothing ne vind,
Bote cold water, and hounger him bind;
To colde gistninge he was i-bede,
Wroggen haveth his dou i-knede.
THE wolf in the putte stod,
    Afingret so that he ves wod
I-nou he cursede that thider him broute;
The vox ther of luitle route.
The put him wes the house ney,
Ther freren woneden swithe sley.

xxv

So that hit com to the time,
That hoe shulden arisen ime,
For to suggen here houssong.
O frere ther wes among,
Of here slep hem shulde aweche,
Wen hoe shulden thidere reeche.
He seide, "Ariseth on and on,
And kometh to houssong hevereuchon."
This ilke frere heyte Ailmer,
He wes hoere maister curtiler;
He wes hofthurst swithe stronge
Rit amidward here houssonge,
Alhone to the putte he hede;
For he wende bete his nede.
He com to the putte, and drou,
And the wolf was hevi i-nou;
The frere mid al his maine tey
So longe, that he thene wolf i-sey.
For he sei thene wolf ther sitte,
He gradde, "The devel is in the putte!"
TO the putte hy gounnen gon
    Alle, mid pikes, and staves, and ston.
Euch mon mid that he hedde,
Wo wes him that wepne nedde.
Hy comen to the putte, thene wolf op-drowe;
Tho hede the wreche fomen i-nowe,
That weren egre him to slete
Mid grete houndes, and to bete.
Wel and wrothe he wes i-swonge,
Mid staves and speres he wes i-stounge.

xxvi

The wox bicharde him, mid i-wisse,
For he ne fond nones kunnes blisse,
Ne hof duntes foreveness.
 

EXPLICIT.
 
 
 
 


 
 

LATIN STORIES.


I. De Mauro bubulco.

FERTUR fuisse quidam rex nobilis, potens, et dives, qui
habuit principes multos, comites, barones, milites, et
clientes, populos multos quoque ex terris diversis, et
gentibus, et linguis. Habuit quoque thinitas, armenta plurima, greges
innumerabiles. Habuit et quoddam inter caetera mira-
bile, et quod caeteris mirabilius videbatur, scilicet,
taurum aurea cornua habentem, quem quidam bubulcus
ejus, nomine Maurus, cum armento plurimo custodiebat.
De quo Mauro illud laudabile fertur, quod tantum
amator esset veritatis, ut nunquam mentiri vellet, nec
aliquis esset qui Maurum mentitum fuisse prohibet,
unde a rege plurimum diligebatur. Habebat et quem-
darn cujusdam suae civitatis propositum, hominem
nequissimum, et tantae malitiae, ut nunquam gauderet
nisi cum regem adversus aliquem de sua familia ad
iracundiam provocasset.  Cum ergo sederet rex
praefatus vice quadam cum eodem proposito, locutus
est de Mauro, taliter dicens, "Nunquam," ait, "vi-
disti hominem tam veridicum tamque fidelem ut est
Maurus qui custodit taurum meum cum aureis cor-
nibus." Ad hoc praepositus ille ita respondit,   Tu,"
                                                                    B
 

2                    LATIN STORIES.

inquit, "O rex, Maurum bubulcum tuum esse veri-
dicum dicis, in tantum ut nunquam mentiatur; sed si
velles unam de tuis civitatibus ponere infra actionem,
ego a contra caput meum in eadem finatione ponerem
amputandum, si perderem, quin Maurum quem tuum
laudas in tua presentia et audientia facerem mentiri."
Quando rex audisset, fecit finationem istam cum pro-
posito suo, ut si propositus Maurum coram rege facere
menentiri posset, civitatem illam haberet, et, si non posset,
proprium caput amitteret. Qua finatione facta con-
stituit rex diem nominato proposito, in qua Maurus
coram mandaxet, et proposito ad liberatidum caput
suum praesens adesset. Propositus abiit, domum suam
adiit, et contristatus cogitare coepit quod stultam fina-
tionem fecisset, si perderet. Tristis ergo et moerens
in domo sua recedit, quem cum uxor sua interrogasset
quidnam haberet, narravit cuncta quae contigerant.
Cui uxor, "Laetus," ait, " esto, et hilaris, quoniam ego
te bene liberabo, faciamque tale quid Maurum perpe-
trare, quod pro vita sua coram rege non audebit recog-
noscere."   "O " inquit ille, " si hoc facere posses,
beatum me faceres, quoniam et meum caput liberares,
et me et te divites efficeres, unde igitur et quod dixisti
proficere festina."    Perrexit mulier Mauro futura
fiscus diaboli. Quam cum ad se venire conspiceret,
mirabatur cur tanta mulier ad eum veniret. Venit, et
Maurus inter quandam silvam regalia pecora pascentem,
et taurum aurea cornua habentem custodientem, invenit.
Quo amicabiliter salutato, resedit. Quid plura ? Statim
apprehendens eum, deosculata est eum, et, procaci
 
 

                    LATIN STORIES.                             3

vultu blaudiebatur, irretivit cum multis sermonibus, et
blandiciis labiorum suorum pertraxit illum; qui statim
secutus est eam commiscendurn luxuriam, quasi agnus
lasciviens, et quasi bos ductus ad victimam, ignorans
quod ad vincula stultus transveheretur, donec trans-
figeret sagitta jecur ejus, et nesciens quod de periculo
animaeillius ageretur, velut si avis festinet ad laqueum.
Cumque inebriasset eum uberibus, et ille fruitus fuisset
cupidinis amplexibus, ait ad eum, " Nisi," inquit, " pro
eo quod fruitus es concubitu, mihi dederis aurea cornua
quae gerit taurus domini tui, accusabo te, apud dominum
meum, et insidiabitur tibi, donec tu deleris de terra
viventium." Quod cum Maurus audissit, nimio terrore
correptus, alia multa optulit, plurima promisit, spondens
quod quaecunque vellet illa daret, tanturn aurea cornua
tauri non postularet. Sed cum illa pro amore cornuum
omnia refutaret, timens Maurus magis propositum
quam regem, baculum suam arripuit, et taurus in corn-
ibus percutiens cornua dejecit, et mulieri miserabili
tradidit. Quae domum reversa allata cornua marito suo
demonstravit, et quod Maurus quid de eisdem cornibus
actum sit interrogatus a rege recognoscere non affir-
mavit.   Laetatus est propositus, et quasi de gravi
sompno evigilans, diem illum celebrem atque jocundum
duxit, et diem a rege praefixum fiducialiter deineeps
expectavit. Appropinquante autem die praenominato,
mandavit rex omnes principes, milites, et satellites suos,
ut huic rei iteressent, et quis vel rex ipse vel pro-
positus proderet pariter audirent. Qui cum venissent,
et juxta suam dignitatem in aula regia consedissent,
                                                            B 2

4                    LATIN STORIES.

affuit et propositus hilaris et jocundus, et quasi de libe-
rando capite suo et adipiscenda civitate securus. Cur-
runt ex praecepto regis cursores unus alterum prius ut
advocarent ad praesentiam regis et principum ejus, et
accelerarent Maurum tanquam rationem suae voca-
tionis (?) redditurum. Quibus venientibus et mandatum
regis personantibus, pavore concussus Maurus iter
arripuit, et praesentiam regis adire festinavit. Sed cum
adhuc esset in itinere, cogitare coepit et reminisci quam
stulte quamque imprudenter egisset, et quo tenderet,
et quod eum ante regem et principes ejus de armentis
regis quæ multa diu custodierat, et maxime de tauro
cujus aurea cornua dederat, reddere rationem oporteret,
subsistet et secum loquens ait, " Non," inquit, " ultra
progrediar; donec temptavero et experiar quid et
qualiter interrogatus a rege respondere sine periculo
possim." Et valide baculum suum in terra peroutiens,
et firmiter figens, pileum suum de capite suo sumit et
super baculum ponit.  " Ecce," inquit, " rex."  Et
abiens retro quantum jactus lapidis, iterum revertitur
ad baculum stantem in itinere quem in locum reogis
constituerat, et inclinans se adoravit eum super terram,
dicens, " Salve, rem ! salve, rex!"  Et  respondens
pro baculo sibimet ipsi dixit, " Salveris," ait, " Maure,
serve bone et fidelis et prudens. Quomodo se continent
armenta mea?" " Optime," respondit Maurus.  Et
quomodo se habet," inquit, " taurus meus aureis cor-
nibus ?" " Aliter," ait Maurus, " quam vellem, aut
expediret mihi," " Quomodo ?" " Nudius tertius," ait
Maurus, " divertit a collegio pecorum, et veniens turba
luporum jugulatvit eum, et comedit." Et respondens pro
 
 

                            LATIN STORIES.                       5

baculo suo, ait" Male custodisti taurummoum; verump-
tamen redde mihi cornua ejus, quoniam illa lupi non
comederunt." Recogitans autem Maurus intra se, " si
dixero," inquit, "quod lupi eum comederunt, ipse cornua
requiret. Hoc salva salute mea dicere non possum."
Et abiens retrorsum quantum jactus est lapidis, ad
bacalum rediit, et baculo quasi rege adorato et salutato,
nequaquam amplias mendaciorum diverticula quae sunt,
sed cuncta quae gesserat, qualiter pro commisso adul-
terio aurea cornua tauri uxori nequissimi propositi
dederat, coram baculo quasi coram rege staret, replevit,
et adjecit, " Melius est ut veritatem coram rege dicam,
quam mendacium cogitans, de mendacio reprehensus
turpiter inteream. Veritatem ergo loquar, non mentiar;
veritatem meditabitur guttur meum, nec in faucibus meis
stultitia personabit." Sumpto itaque pileo et, capiti suo
imposito, et arrepto baculo et subsecuto, pervenit ad
regem, et stans coram rege dixit, " Salve, rex! salve,
rex!" Et intuitus eum rex, " Tune es," inquit,"' verax et
veridicus servus meus Maurus, bonus, prudens, et fidelis,
et vere Israelita, in quo dolus non est ?" " Ego," inquit,
" domine mi rex." " Quid agunt," ait rex, "armenta
mea et pecora mea?" Respondit Maurus, "Bene,"
inquit, " domine mi, rex, cuncta prospera sunt.
"Quomodo," ait, "habet ille singularis ferus meus,
taurus meus cum aureis cornibus ?" Respondit, " Longe
aliter, domine mi, quam  tu velles, vel expediret misero
mihi, vel quam audeam confiteri: veritatem tamen
dicens, non mentior, et si sit in operibus meis, nulla
tamen erit in sermonibus reprehensio.  Audi ergo
veritatem, et dimitte iniquitatem." Et praeotento

 6                     LATIN STORIES.

digito in preafatum propositum,  "Domine," itiquit,
"uxor illius propositi nudius tertius venit ad me,
fraudulentiis me fefellit, et incurri in eam, quod cum
fecisseni, minis suis terruit me, quod scilicet apud suum
dominuin accusaret, nisi illi aurea cornua darem.
Timens ergo, domine mi, malitiam nequissimi propositi,
dedi illi aurea cornua tauri tui; et scio quod dignus
sum morte, sed propitius esto, obsecro, miscrere mei
secundum magnam liberalitatem tuam, et secundum
multitudinem miserationum tuarum demitte iniquitatem
meam." Quid plura? non est mentitus Maurus,et ideo
non imputavit ei rex peccatum, quia non est inventus
dolus in ore ejus. Propositus ergo capite punitus est,
et Maurus magnus et gloriosus in domo regis in die et
deinceps tune et in sempiternum.

      II De duobus mendicantibus.


AUDIVI de duobus, quorum unus humilis pauper erat,
alius pauper superbus. Pauper quidem humilis ubi
segetes trituribantur in area, cum cyrotheca frumen-
tum in elemosina petebat, nec inveniebat aliquem qui
plenam modicam cyrothecarn frumenti illi negaret; et
quia a multis recepit, licet ab unoquoque modicum
recepisset, cito faetus est dives.

                  Ex mtiltis minimis grandis acervus erit.

Pauper autem superbus nolebat  parvam elemosinam re-
cipere, sed magnum saccum secumi -ferebat, quem videntes
hii a quiibus petebit nihil volebant ei dare, quasi perterriti
 

                             LATIN STORIES.                    7

saccci magnitudine; et quia paucos inveniit qui darent,
accidit quod maggis lucratus est pauper humilis cum
cyrotheca, quam pauper superbus cum sacco.

    III. De filio regis qui nunquam viderat mulieres.

LEGIMUS de rege quodam, qui cum filios mares non
haberet, tristabatur valde; cui natus est filius, et
gavisus est gaudio magno valde. Dixerunt autem
regi periti medici quod filius ejus talis erat dispositionis,
quod si solem vel ignem videret infra .x. annos, lumine
oculorum privaretur.    Quo audito, rex filium suurn
in spelunca cum iiutricibus inclusit, ita quod usque
ad x. annos luininig claritatem non vidit. Et tunc
puero de spelunca educto, cum rerum mundialium
nullam haberet notitiam, praecepit rex ostendere ei
omnia quae sunt in mundo, secundum genus suum,
videlicet viros seorsum, mulieres, equos; in alio loco
aurum, argentun-x, et lapides preciosos, et omnia quae
delectare possunt oculos intuentiurn. Cum autem puer
quwreret nomina singulortirn, et ventum esset ad
mulieres, quidam regis servus respondet, ludendo,
"Istae sunt daemones homines seducentes." Cor vero
pueri illarurn Aesiderioplusquamewtoris rebusanhelabat.
Cumque rex quaereret a puero quid magis ex omnibus
quae videret ainaret, respondit  " Magis diligo daemones
illos qui homines seducunt, quam omnia alia quae vidi."
Ecce quomodo hominis natura. in hac parte prona est
ad lapsum, et iccirco qui volunt esse continentes, ne-
cesse est ut fugiant mulieres.

8                        LATIN STORIES.

    IV. De rege et miliite qui viderunt pauperem laetantem et
                                  cantantem.

LEGIMUS de quodam rege qui dixit cuidam militi ano,
" Eamus nocte per civitatem, et videamus quae fient in
ea."   Cum autem ad quendam locum devenissent,
viderunt lumen in quodam subterraneo habitaculo, in
quoo sedebat homo pauper cum sordidis et lacerates ves-
tibus cum uxore sua pauperrima, quae coram viro suo
cantabat et laudibus eum extollebat." Tunc rex mirari
coepit, quod hii qui tanta gravati erant inopia, et
vestimentis carebant, nec domum habeant, ita loetam
et securam et quasi locupletam ducebant vitam ; et
ait militi suo,  "Valde mirabile quod nunquaiu mihi
et tibi placuit vita nostra, quae taiitis deliciis et tanta
refulget gloria, sicut bos, stultos laetificat miserrirna
vita siia, quoa dulcis et suavis videtur eis, cum sit
aspera et amara."    Cui miles sapienter respondit,
" Multo arnplius stultam et miseram reptitant vitam
nostram verae vitae et aeternae gloriae dilectores, qui
splendida palatia nostra et vestes et divitias tanquam ,
stercora reputant respectu coelestium divitiarum, et
gloriam nostrain tanquam ventum et inane costimant
respectu inenarrabilis pulcritudinis gloriea, sanctoruni
qum est in ecalis.  Nam quemadmodum nobis decipere
isti nisi sunt, eodem modo et amplius nos, qui in hoc
mundo erramus et sufficientiam nobis esse piitamus in
ista falsa gloria, lamentationibus digni sumus in oculis
eorum qui gustaverunt dulcedines aeternorum bonorum.


                           LATIN STORIES.                  9

V. De Saltu Templarii


DE quodam autem Templario audivi,quod in principio
ordinis cum adhuc pauperes essent et valde in religione
ferventes, ipse veniens de civitate Tyrensi et pecuniam
ex elemosina susceptam portans in Acconensem civi-
tatem, venit ad locum quendam qui Saltus Templarii
ex illo tompore nu-neupatur. Nam cum illi nobili militi
Sarraceni insidia,  posuissent in loco ubi ab una parte
cacumen praeuptae rupis habebat, ex alia parte mare
profundissimum subjacebat, Sarracenis ante et retro
in arcta semita eum obsidentibus, ut ad nullam partem
declinare valeret, ipse magnam habens spem in Domino,
ut elemosinam ab impiis redimeret, calcaribus urgens
equum a rupe sublimi prosiliit cum equo in abyssum
maris: equus vero, sicut Domino placuit, usque ad ripam
militem illaesum portavit, qui statim cum ad terram
exivit, crepuit rnedius, eo quod undis marinis in saliendo
fuisset vehementer allisus. Et ita Christi! miles cum
pecunia pedes reversus est ad Ty-rensein civittiterii.
Hic igitur in solo Deo spem posuit, unde et ipsum
Dominus liberavit.

 VI. De muliere quae nolebat expendere telam ad sepeliendum 
                                  maritum suum.

AUDIVIMUS de quadam mullere, cum de vita mariti sui
desperaret, et ille morti vicinus usum linguae et caete-
rorum  membrorum amisisset vocata ancilla sua dixit

10                    LATIN STORIES.
 

uxor hominis illius qui in extremis laborabat, " Festina,
et eme tres ulnas telae de borello ad maritum meum
sepeliendum." Quae respondit, " Domina, habetis telam
lineam abundanter; date illi quatuor ulnas et amplius
ad sudarium." At illa indignans ait, " Sufficiunt ei
tres ulnae de borello." Et super hoc domina et ancilla
domini discordabant. Quod audiens homo ille, sicut
potuit, cum magno conamine respondit,  "Cu."
Quod est dicere secundum vulgare Ga1licorum:

                Curt le fetes pur le croter.
 

 VII. De angelo qui duxit heremitam ad diversa hospitia.

CUM quidam heremita, spiritu blasphemiae temptatus,
cogitaret quod non essent justa Dei judicia qui malos
prosperari sinit et bonos affligit, angelus Domini in
specie hominis apparens ei, dixit, "Sequere me: Deus
enim misit me ad te, ut mecum venires, et ostendem
tibi occulta  ejus judicia."  Et duxit eum ad domum
cujusdam boni viri, qui liberaliter et benigne receipt
eos in hospitio, omnia necessaria ministrans eis. In
mane autem furatus est angelus hospiti suo ciphum
quem valde diligebat; et valde coepit dolere heremita,
credens quod ille non esset a Deo.  Alia nocte hospitati
sunt in domo cujusdam hominis nequam, qui malum
hospitium fecit eis, et eos male tractavit; cui angelus

                       LATIN STORIES.               11
ciphum dedit quem furatus erat bono hospiti. Quod
videns heremita contristatus est valde, et malam
opinionem ab illo recepit habere.  Inde igitur proce-
dentes hospitati sunt in domo cujusdam boni hominis,
qui cum magno gaudio eos recepit, et necessaria suffi-
cienter eis ministravit; in mane etiam quendam juve-
nem famulum suum concessit eis, qui eos deduceret et
ostenderet viam. Quem angelus de ponte praecipitavit
et suffocatus est in aquis. Quod videns heremita, valde
scandalizatus est et contristatus. Quarta autem nocte
quidam vir bonus optime recepit eos, et copiosa cibaria
cum vultu hilari eis exhibens, et lectos idoneos praepa-
rari fecit; sed parvulus quem solum hospes habebat
nocte flere coepit, nec sinebat eos dormire.  Angelus
autem nocte surgens, puerum transgulavit. Quod
videns heremita, credidit quod esset angelus Sathanae,
et voluit discedere ab ipso. Tunc demum angelus
dixit illi, "Dominus ad hoc misit me ad te, ut osten-
derem tibi occulta ejus judicia; et scires quia nihil fit
in terra sine causa.  Bonus ille homo cui ciphum
abstuli, nimis illum diligebat et curiose servabat, fre-
quenter cogitans de cipho cum cogitare deberet de
Deo; et ideo pro bono suo illi subtraxi, et illum

dedi malo hospiti, qui nos in hospitio non bene recepit,
ut mercedem suam receperet in hoc saeculo, et in alio
saeculo nullam haberet retributionem.  Submersi autem
famulum illius qui tertia nocte nos libenter recepit,
quia firmaverat in animo suo quod sequenti die
dominum suum occideret, et ita bonum hospitem
nostrum a morte liberavi, et servum illum ab homicidio

Missing pages 12 & 13


14                      LATIN STORIES.

nostris, et accede proprius ad mensam." Quo audito,
illa statim magis se removit a mensa, et ripae fluvii qui
post dorsum ejus erat appropinquvit. Quod attendens
maritus ejus valde iratus ait, "Accede ad mensam."
Illa volens contrarium facere cum magno impetu in
tantum se a mensa elongavit, quod in fluvium cecidit,
et suffocata non comparuit. At ille tristitiam simulans,
intravit in navim, et navigans contra impetum fluvii
cum magna pertica quarerebat uxorem suam in aquis.
Cumque vicini ejus quaeererent quare in parte superiori
quaeereret earn, cum deberet earn quaeerere in
parte inferiori, respondit, "Nonne novistis uxorem meam, quae
semper contrarium faciebat, et nunquam recta via
incedebat?  Credo pro certo quod contra impetu
fluvii ascendit, et sicut alii consueverunt non descendit."
 

           XII. De alia mala muliere.

DE quodam alio homine audivi, quod cum ejus uxor
nunquam vellet obedire illi, ipse simulavit se ire ad
nundinas, et nxori suae dixit, " Quicquid vis, faeias;
hoc solo excepto, quod in foramine isto digitnm non
ponas."  Cum autem homo ille recederet, ac si ad
nundinas
domo.  Uxor autem ejus cogitare coepit, " Quare in-
hibuit mihi maritus meus quod in foramine isto digi-
tun non mitterem : certe digitum mittam, ut probem
quare istud prohibuit mihi."  Et ipsa cum magno

                        LATIN STORIES.                    15

impetu digitos suos immittente in foramine, clavi
acutissimi quos maritus ejus in foramine posuerat
digito ejus infixi sunt, et prae angustia coepit clamare,
ita quod ejus maritus et vicini concurrerent. Cui ma-
ritus ejus ait, " Quare non credidisti mihi, et mandatis
meis obedire noluisti?  Praeciperam enim tibi ut quicquid
velles faceres, dummodo in foramine isto digitum non
poneris." Et ita uxorem malam castigavit, ut alia
vice praeceptis ejus aquiesceret.


           XI. De muliere quae decipiebat custodem suum.

SECUNDUM quod solet dici, mulier habet unam artem,
id est unum decipiendi modum, plusquam diabolus.
Audivi de quadam quam maritus ejus ita custodiebat,
quod nunquam sine ipsa illam egredi sinebat.  Ipsa
vero coepit multipliciter cogitare quomodo custodem
suum posset decipere, et tandem signavit amasio suo,
seu adultero, quod expectaret eam in quadam domo.
Cumque mulier ante domum venisset, permisit se cadere
in luto magno, simulans quod lubricassent pedes ejus.
Cumque tota vestis ejus inquinata fuisset, dixit marito
suo,  " Expectate hic ad hostium, quia oportet me
mundare vestes meas in domo hac." Postquam diu
adultero fuit, lotis vestibus exivit, et ita maritum suum
decepit.



16                      LATIN STORIES.

                XIII.  De dolo et arte vetularum.

AUDIVI de quadam vetula, quae non poterat quamdam
matronam inducere ut juveni consentiret; tunc ait
juveni, "Finge te infirmum, et significa mulieri illi
quod amore ejus infirmares."  Vetula autem catulam
suam tribus diebus jejunare fecit, et postea panem
cum synapio ei ad munducandum dedit; et ducens
eam secum ad domum mulieris, catula coepit lacrimari
prae angustia synapis. Cumque matrona quaereret
quare catula illa lacrimas effunderet, vetula suspirans
respondit, "Haec fuit quaedam mulier, quae permisit
juvenem mori amore ipsius; cumque juvenis ille graviter
infirmaretur, cogitavit quomodo posset se de illa vindi-
care, et quibusdam sortilegiis mutavit illam in catulam,
quod Deus fieri permisit pro peccato suo, eo quod
hominem mori permisit, quem a morte liberasse potuit.
Et ecce modo poenitens plorat, eo quod voluntati juvenis
non consensit." Tunc matrona timens ne idem con-
tingeret sibi, ait, "Vae mihi! quidam infirmatur usque
ad mortem, eo quod nolui ei consentire!" Et ita in-
duxit matronam ut juveni consentiret.

                            XIV.  De alia vetula.

DE quadam alia muliere audivi, quae cum haberet
secum adulteram, et maritus ejus vidisset eum in lecto,
exiens insidiabatur ei in tali loco, quod per alium non

17                     LATIN STORIES.

poterat transire. Mulier vero misit ad quandam vetulam
lenam valde malitiosam, quae multa sciebat, ut in hoc
articulo juvaret eam; quae mandavit ei ut absconderet
juvenem, et ita factum est. Et transiens vetula coram
marito ait, "Dominus sit tecum et cum sociis tuis!"
At ille, "Quid dicis, vetula? solus sum." At illa,
"Domine, ignosce mihi, quia aliqua est hora diei in
qua oculi hominum solent ita transmutari, quod de
una persona creditur ut sint duae."  Tunc ille coepit
cogitare quod forte ita accidit ei, quando vidit uxorem;
et ivit ut probaret si ita esset. Et cum videret uxorem
solam, petiit ab ea veniam, eo quod malum cogitasset
de ea.


 

           XV. De homine qui unum filium tantum habuit.

AUDIVI quod quidam loquebatur in Francia, et divina-
bat per os daemoniaci, et multa abscondita manifestabat,
et erat opinio omnium quod non mentiebatur. Cum
autem quidam venissent ad eum, et de multis interroga-
rent, "Guinehochet" omnibus vera respondebat; sic
enim daemon ille se vocari faciebat. Tandem quidam
temptans eum ait, "Dic mihi quot filios habeo."  Cui
Guinehochet respondit, "Unum solum habes filium."
Tunc ille convocatis omnibus ait, "Dicebatur quod iste
non mentiebatur, et ecce manifeste mentitus est, dicens
quod non habeo nisi unum filium, cum sicut scitis
habeam duos." Cui daemon ridens et irridens respondit,
                                                                      c

                         LATIN STORIES.                           18

"Verum dixi, non habes nisi unum, nam alius est filius
sacerdotis." Ille autem erubescens, et valde iratus, ait,
"Dic mihi quis ex duobus est sacerdotis filius, ut ejiciam
illum."  Cui daemon, "Non dicam, tibi oportebit
utrumque abjicere, vel utrumque pascere."


18                        LATIN STORIES

                        XVI. De muliere superba.

AUDIVI de quadam muliere, quae vestes candidas per
terram trahebat, et vestigia post se relinquens, excitabat
pulverem usque ad altare et usque ad imaginem cruci-
fixi. Cum autem exiret de ecclesia, et caudam propter
lutum sublevaret, vidit quidam sanctus homo diabolum
ridentem, et adjuravit eum ut diceret sibi quare
rideret. Qui ait, "Quidam socius meus nunc sedebat
super caudam mulieris illius, et utebatur illa tanquam
quadriga sua; cum autem mulier caudam levaret, socius
meus a cauda excussus in lutum cecidet: et haec est
causa quare risi."

     XVII. De muliere quae voluit decipere heremitam.

DE quadam etiam turpi muliere legimus, quae jactavit
se quod non esset aliquis ita religiosus quem non
posset decipere, ut cum ipsa peccaret; et obligavit se
summa pecuniae duobus leccatoribus, quod induceret
quendam sanctum heremitam ut ejus libidini consentiret.
 Accedens de noctis crepusculo ad hostium cellae ejus,
dicebat quod societatem ejus in nemore amiserat, et

                      LATIN STORIES                                  19

amissa via quo divertere posset nesciebat; unde in-
stanter et quasi lacrimando coepit heremitam rogare, ut
ipsam morientem frigore et timentem lupos et alias bestias
intuitu Dei in domo sua reciperet illa nocte. Tandem
post multam repulsam, compassione motus, recepit eam
in angulo cellae suae. Illa vero dicente quod frigore
moreretur et fame, heremita ignem accendit, et dedit
ei manducare. At illa levatis pannis calefaciens se ad
ignem, pedes nudos et crura coepit ostendere, qure vidit
heremita, et statim exarsit in eam, et cum vehementer
temptaretur crepit Deum orare. At illa magis volens
eum accendere, appropinquans ait, "Domine, ecce
quomodo laesa sum spinis in pedibus et in cruribus."
Homo vero Dei magis ac magis incendebatur, et coepit
digitos suos cum igne candelae comburere, et cum
anxiaretur valde dicebat, "Si non potes hunc modicum
ignem sufferre, quomodo ignem gehennalem posses sus-
tinere."  Et ita successive omnibus digitis igne crematis,
cessavit ardor concupiscentiae carnalis. Illam autem stu-
pentem et admirantem horror tantus invasit, quod mortua
est prae timore.  Mane vero facto duo leccatores ad cellam
heremitae venientes, et ei inproperantes quod cum illa
muliere dormivisset, postquam domum intraverunt illam
mortuam invenerunt. Tunc heremita quid ei illa nocte
accidisset narravit, et digitos suos combustos ostendit.
Illi vero cognita veritate valde doluerunt, et peccatum
suum confessi sunt, rogantes heremitam ut pro suscita-
tione mulieris Deum rogaret. Qui rogavit, et suscitata
est, et postmodum bene vixit.


                                                               C 2
 
20                         LATIN STORIES.

             XVIII. De mulier adultera.

AUDIVI de quadam mala muliere, cui maritus ejus per
omnia credebat, quae cum ire vellet adulterum suum,
dicebat viro suo, "Infirmus es, intra lectum tuum, et
sudabis, et vide ne surgas donec dixero tibi."  Tunc
illa firmans hostium camerae, et secum clavem portans,
ibat, et non revertebatur usque ad vesperam.  Ille vero
credens se esse infirmum, non audebat de lecto surgere
donec rediret uxor ejus, et diceret, "Amodo potes
surgere:  Video quod curatus es ab infirmitate."  Qua-
dam autem die, cum illa diceret adultero quod diligeret
eum plusquam maritum suum, ille respondit, "Hoc pro-
babo, si verum est quod dicis, quia si meliorem dentem
quem habet maritus tuus in ore suo portaveris mihi, credo
tibi."  At illa ad maritum reversa, coepit flere et tristitiam
simulare.  Cui maritus ait, "Quid habes quare luges?"
At illa, "Non audeo dicere."  "Volo," inquit, "ut
dicas mihi."  Cumque ille multum instaret, tandem illa
dixit, "Tantus foetor ex ore tuo procedit, quod jam
non possum sustinere."  Ille vero admirans et dolens
ait, "Quare non dixeras mihi prius:  possemne aliquod
remedium adhibere?"  Cui illa, "Non est aliquod re-
medium, nisi ut facias extrahi dentem illum ex quo
tantus foetor procedit."  Et ita ad exhortationem ux-
oris fecit extrahi bonum et sanum dentem quem illa
ostendit illi, et statim dentem illum asportavit et dedit
leccatori.
 

                                    LATIN STORIES.                  21

XIX.  De muliere quae de nocte equitabat cum dominabus.


AUDIVI de quadam muliere quae dicebat se cum quibus-
dam dominabus de nocte super quasdam bestias equi-
tare, et multa terrarum spacia una hora pertransire.
Daemones enim in sompnis illi illuderunt, et talia
ostendebant.  Cum autem mulier illa quadam die in
ecclesia sacerdoti suo diceret, "Domine, hac nocte
multum vobis profui, et a magna molestia vos liberavi;
nam dominae illae cum quibus de nocte soleo ire, cameram
vestram intraverunt, et nisi ipsas avertissem et eas pro
vobis orassem, multa mala vobis fecissent."  Cui sa-
cerdos ait, "Hostium camerae meae clausum erat, et
seratum, quomodo intrare potuisti?"  Cui vetula dixit,
"Domine, hostium nec sera potest retinere nos vel
impedire, quin libere ingrediamur et exeamus."  Cui
sacerdos, "Volo probare si verum est, ut de tanto bene-
ficio te valeam remunerare."  Et clauso hostio ecclesiae
atque fortiter serato, et arrepto crucis baculo, coepit
vetulam fortiter verberare.  Cumque illa clamaret et
misericordiam imploraret, ait sacerdos.  "Exi ab
ecclesia, et fuge, si potes, ex quo sera vel hostium non
potest te retinere."  Et ita vetulam corripuit, et a
tanta credulitate liberavit.  Nunquam igitur hujusmodi
vanis et diabolicis illusionibus, vel etiam carmination-
ibus fides adhibenda est.
 

22                       LATIN STORIES.

XX.  De muliere conquerente de violentia.

AUDIVI de quadam muliere, quae conquerebatur coram
judice de quodam juvene qui ei, ut dicebat, violentiam
intulerat et ipsam vi oppresserat.  Juvenis autem ne-
gabat.  Cui judex ait, "Date illi .x. marcas argenti,
ut satisfacias de violentia quam ei intulisti."  Quibus
receptis, illa gaudens recedebat.  Tunc judex ait juveni,
"Sequere eam, et aufer illi pecuniam."  Juvenis vero
praeceptum judicis volens adimplere, de muliere pecu-
niam auferre, illa vero coepit fortiter resistere et clamare,
ita quod hominibus concurrentibus, juvenis non potuit
illi nocere.  Cum autem juvenis et mulier adducerentur
ante judicem, dixit judex, "Mulier, quid habes? quid
petis? quare modo ita fortiter clamabas?"  "Domine,
quia iste volebat mihi pecuniam meam auferre, sed ego
fortiter restiti et clamavi, ita quod non potuit praevalere."
 Cui judex, "Redde pecuniam juveni:  si enim ita fortiter
repugnasses et clamasses, nunquam te opprimere potu-
isset.  Sed tu plus diligis pecuniam quam castitatem."
 Et ita juvenis a judice absolutus, cum pecunia recessit.

    XXI.  De homine qui habuit tres filios.


ERAT quidam homo qui habuit tres pueros de uxore
sua ut credidit.  Sed cum quadam die litigabant
simul et irati fuerant, dixit uxor viro suo dum litigabant,
"Credis tu eos esse filios tuos?"  Cui respondens,
 

                      LATIN STORIES.               23

"Etiam," et ipsa dixit, "Certe non est filius tuus
nisi unicus."  Unde vir multum dolens et cogitans
quomodo scire poterit quis eorum esset filius ejus, quae-
sivit ab uxore sua aliquando in lecto ludendo, aliquando
inebriando eam, sed nunquam potuit scire.  Sed cum
venit hora mortis, et debuit condere testamentum
suum, dixit, "Fratres mei, ego credidi habere filios
tres, sed non habeo nisi unum; illi soli relinquo haere-
ditatem meam et omnia bona mea, et credo quod domi-
nus meus, qui justus est, non permittet filiis bastardis
partem habere aliquam."  Et cum haec audierunt filii,
antequam pater eorum sepeliebatur, cucurrit unus
eorum ad dominum suum et dixit ei omnia per ordinem
sicut dixit pater, "Et scio, domine, quod sum filius
suus, da mihi haereditatem, et dabo tibi quod vis."  Et
antequam iste narravit omnia, venit secundus, et postea
tertius, ita dicendo sicut et primus.  Unde dominus
valde motus ait, "Ite et ferte patrem vestrum coram
me mortuum."  Et cum tulissent, dixit dominus,
"Accipite corpus illud, et ligate hoc ad arborem illam,
et sumite arcum et saggitas, et quis vestrum profundius
percusserit illum filius ejus est."  Et primus accepit
arcum, et tractavit eum per medium subtus umbilicum.
 Et postea secundus per medium supra corpus.  Cum
vero tertius deberet tractare, flevit et ait, "Nonne est
ille pater meus? non percuterim illum pro toto mundo;
habeatis prius omnia bona sua et haereditatem, ante-
quam darem ei unicum ictum."  Et dixit dominus
ejus, "Vere tu filius ejus es, et habebitis bona sua et
haereditatem suam."

24                      LATIN STORIES.
 

                         XXII. De muliere et sortilega.

QUAEDAM mulier conquesta est cuidam sortilegre de
viro suo quod eam molestabat, et hoc inmerito. Dixit
el sortilega, "Faciam tibi remedium: porta vinum,
caseum, et .i. denarium, et vade ad illam silvam, et illa
ibi pone, et dicas sic,

                       "Sey wist y the brom
                        Thwat ys me for to don ;
                        Ich have the werreste bonde
                        That ys in oni londe."

Sortilega latitans in spinis sic respondit,

                       "Thyf thy bonde ys ylle,
                        Held thy tonge stille."
 

XXIII. De fure qui in carmine confidens crura confregit.

QUIDAM fur perrexit ad domum cujusdam divitis
intentione furandi, et ascendens domum ad fenestram
per quam fumus exibat, ut si aliquis vigilaret ascultavit.
Quod dominus domus comperit, suaviter suae uxori in-
timavit, et ait, "Interroga alta voce unde tam mag-
nus census venit quem habeo." Et illa alta voce ait,
"Domine, unde tam magnum censum habuisti, cum
nunquam mercator fuisti? "At ille ait, "Quod Deus
donavit serva, et fac inde voluntatem tuam, et non
inquiras unde mihi tanta pecunia evenerit."  At ipsa
sicut ei injunctum fuerat, magis ac magis ut sciret
instigabat. Demum quasi coactus precibus suae ux-

                    LATIN STORIES.                                    25

oris inquit dicens, "Vide ne cuiquam secreta nostra
detegas : latro fui." Et ipsa, "Mirum mihi videtur,
quomodo tam magnum censum latrocinando potuisti
adquirere, quoniam nunquam audivimus clamorem sive
calumpniam inde."At ipse ait, "Quidam magister
carmen mihi docuit quod semper dicebam quando super
domum ascendebam, et veniens ad fenestram acci-
piebam radium lunae in manu mea, et carmen meum
septies dicebam, et ita descendebam sine periculo, et
quicquid preciosum inveniebam sumebam ; et hoc facto
veniebam ad radium lunae iterum, et eodem carmine
septies dicto cum omnibus in domo sumptis ascende-
bam, et quod sustuleram domi portabam, et tali ingenio
hunc quem possideo censum habeo." At mulier ait,
"Bene fecisti quod mihi talia dixisti : nam si quando
habuero filium, ne pauper degat, hoc carmen docebo."
At dominus ait, "Permitte me dormire, quia sompno
gravatus sum, et volo quiescere." Et ut magis latro-
nem deciperet, quasi sompno oppressus stertere coepit.
Perceptis denique talibus fur inde gavisus, dicto
septies carmine, sumpto manu radio lunae, laxatis man-
ibus et pedibus per fenestram in domum cecidit, et
fracto crure et brachio congemuit. At dominus
domus quasi nesciens inquit, "Quis es tu qui ita cedi-
disti ?" Ad hoc latro, "Ego sum ille fur infoelix qui
tuis credidi fallacibus verbis." Et surgens dominus
domus, invenit latronem in medio domus jacentem, et
pietate commotus super eum, sanari eum fecit ac
dimisit.

26                      LATIN STORIES.

                          XXIV. De Maimundo armigero.

QUIDAM quaesivit a Maymundo quantum posset come-
dere, cui ipse, "De meo cibo, vel de alieno ?" At ille,
"De tuo ?" Maimundus, "De meo cibo quantum
minus potero. "Alius dixit, "De alterius quantum ?"
Et ille, "Quantum majus potero." Dominus Mai-
mundi praecepit quadam nocte ut clauderet januam.
Ipse vero desidia pressus surgere non potuit, et ideo
dixit quod clausa esset janua. Mane autem facto, dixit
dominus servo, "Maimunde, aperi januam." Cui
Maimundus, " Domine, sciebam quod volebas eam
hodie esse apertam, et ideo nolui eam sero claudere."
Tunc comperit dominus quod propter pigritiam januam
dimiserit apertam. Iterum dixit dominus ad eum,
"Surge, fac opus tuum, quia dies est, et sol jam est
altus."Cui servus, "Domine, si sol est altus, da mihi
comedere ; si nox est, permitte me dormire." Altera
nocte dixit dominus servo, "Maimunde, surge, vide
utrum pluat, an non." Ipse vero advocavit canem quae
jacebat extra januam, et palpavit pedes ejus, quibus
inventis siccis, dixit, "Domine, non pluit." Alia
vero nocte quaesivit dominus si ignis esset in domo.
Ipse vero advocato murelego, temptavit si calidus esset,
an non; et cum invenisset eum frigidum, dixit domino
quod non erat ignis in domo.
 


                              LATIN STORIES.                              27

XXV. Qualiter rusticus quidam abscondit denarios suos in trunco.

QUIDAM rusticus abscondit denarios suos in quodam
veteri trunco stante in pomerio suo, et venit quadam
die secundum consuetudinem ut caperet denarium ex-
inde, et invenit quendam nigrum puerum superse-
dentem denarios suos et dicentem sibi, "Ne appropias
huc, quia non sunt denarii tui quos hic posuisti."
Respondit rusticus, "Cujus tunc ?" Respondit ille
horribilis puer, "Illius fabri sunt de tali loco." Tandem
fuit maxima inundatio aquae in partibus illis, et aspor-
tavit domos et truncum illius rustici usque ad prox-
imum mare. Cum autem nautae quidam super mare na-
vigarent, viderunt truncum ilIum natantem super mare,
et ceperunt illum. Et cum venirent ad portum illius
villae in qua ille miser rusticus manebat, dixit quidam
puer ad magistrum navis, "Da mihi truncum istum,
quia faber istius villae amicus meus est, et volo ei dare
truncum ut faciat sibi exinde incudem."  Et magister
concessit. Cum autem faber quadam die operaretur
super truncum ilium et feriret, exilierunt denarii de
trunco per quoddam foramen, et obstupuit faber, sed
omnes collegit, et consilio uxoris suae illos abscondit.
Tandem ille rusticus cujus erant denarii, venit mendi-
cando cum uxore sua ad domum fabri, et narravit ei
rem gestam. Uxor vero illius fabri cogitans quod
vellet eos in aliquo reservare, fecit quendam laganum
et posuit in eo .iij. m., et dedit uxori viri. At illa
habens sotulares fractos, dedit laganum proximo sutori
pro reparatione sotularum. Accidit autem ut quidam
auriga transiret per viam et emit laganum ab uxore

28                   LATIN STORIES.

sutoris, ut inde pascerat equum suum ; sed tandem
perpendens equum non bene esse ferratum, dedit illud
praedicto fabro ut pro eo ferraret equum. Quod cog-
noscens uxor fabri, quaesivit a quadrigario ubi laganum
habuit. At ille narravit mulieri. Et illa vocans
virum suum dixit ei, " Ducamus laetum diem, quia si
Deus voluisset quod isti homines haberent partem pe-
cuniae hujus, non divertisset ad nos."


                 XXVI. De divite qui dedit omnia filio suo.

SIC in proposito esse potest de quodam potente et
divite, qui, cum esset senex et corpore impotens, dedit
omnia scilicet cum filia sua cuidam juveni, qui domum
gubernaret et eum honorifice exhiberet. Hic primo anno
senem in mensa secum collocavit, de unaque scutella
comedebant, et de eodem eum vestivit. Secundo vero
anno posuit eum in fine mensae, et cibavit et vestivit
de pejori. Tertio vero anno, positus fuit cum pueris
super terram proximus pessimis, et quia uxor sua incepit
parere oportuit eam cameram quam occupavit habere,
et sub illo colore eum de camera ejecit, et in tugurio
juxta portam eum habitare coegit, qui gemens et
dolens de ista misera fortuna tale excogitavit reme-
dium. Venit uno die ad juvenem illum, generum sci-
licit, petens sibi concedi modium, cum quo tugurium
suum intrans finxit se pecuniam mensurare faciendo
strepitum quasi c6mputationis in modio. Juvenis vero

                       LATIN STORIES.                     29

ille, qui eum secutus fuerat admirando quid mensurare
vellet, extra hostium stans et ascultans hoc, recessit
clam, credens eum in pecunia abundare, de quo caute
quaesivit uno die si aliquid haberet, asserens quod bonum
esset eos hoc scire, "quia antiquus es, et si aliquid
haberes, quis posset illud melius pro anima tua facere
quam nos." Cui senex, " Habeo in illa cista parvam
pecuniam, quam custodivi ad faciendum pro anima mea
et ad legandum in testamento meo, et volo quod vos sitis
dispensatores, et habeatis residuum, si bene erga me
vos habueritis." Et ad majorem rei evidentiam unum
denarium dimisit quasi ex negligentia in rima modii,
cum eum reportaret. Qui videntes et audientes hoc,
eum ad mensam et cameram et vestes et omnia restite-
runt pro tota vita, spe gaudentes. Cum vero ad mor-
tem traheret, antequam totaliter expiraret, ad cistam
currentes nihil invenerunt nisi malleum, in quo Anglice
scriptum erat.

             Wyht suylc a betel be he smyten,
             That al the werld hyt mote wyten,
             That gyfht his sone al his thing,
             And goht hym self a beggyn.

             De un tiel mael seit-it feru,
             Ke seit par mi le monde conu,
             Ky doune kaunke il a à soen enfant,
             E va ly meimes mendiaunt.


                  XXVII. De rustico et agno.

RUSTICUS quidam agnum tulit ad forum. Cui intranti
in villam obviaverunt sex mercenarii homines astuti,

30                   LATIN STORIES.

quorum unus aliis dixit, "Bene poterimus agnum istum,
habere a rustico si voluermus."  Cumque quaererunt
modum, ait, "Separemus nos ab invicem per sex vicos,
ita ut nullus nostrum sit cum alio, et quaerat unusquis-
que nostrum si rusticus velit vendere canem suum."
Quod factum est; et accesserunt vicissim ad illum.
Cumque jurasset rusticucs quod agnus esset, alli vero
dixerunt canem, tandem compulsus rubore, quod tociens
et a tot dictum esset eum esse canem, sexto ait, "Nolo
vendere, sed pro nihilo accipe, et pro Deo noli mihi
amplius irridere."


 

                              XXVIII. De Baldewino abbate.

BALDEWYNUS abbas monachus, postea archiepiscopus,
carnes non comedit, a quo quaedam vetula quaesivit an
carnes comederet, qui respondit se carnes non comedere.
At illa, " Falsum est, domine, quia carnem meam come-
disti usque ad ossa, et sanguinem meum potasti usque
ad cor. Ecce quam macilenta sum! praepositi tui abstu-
lerunt vaccam meam, quam unicam habui, qua susten-
tabar ego et pueri mei." Cui archiepiscopus, " Faciam
tibi restitui vaccam, et cavebo mihi ab hujusmodi esu
carnium."


                    LATIN STORIES.                     31

XXIX. De milite qui pactum fecit cum diabolo.

MILES quidam potens valde ac dives, dum omnia bona
sua indiscreta liberalitate dispergeret, ad tantam devenit
inopiam, ut qui consueverat magna tribuere jam inci-
peret minimis indigere. Habebat autem quandam
uxorem pudicissimam, et beatre Mariae valde devotam.
Appropinquante autem quadam sollempnitate in qua
praedictus miles multa donaria consueverat elargiri,
cum jam quid tribueret non haberet, confusione nimis
et verecundia ductus, quousque praedicta transisset
solempnitas desertum locum moeroris amicum expetiit, et
ut fortunae suae incommoda plangeret et verecundiam.
Et ecce subito quidam equus valde terribilis terribilem
habens sessorem ad eum accessit, cujus sessor eum allo-
quitur, et causam tantae tristitiae sciscitatur. Cui cum
omnia quae sibi contigerant per ordinem enarasset, ille
ait, " Si mihi in modico obtemperare volueris, magis
quam antea gloria et divitiis abundabis." Spondet
ille principi tenebrarum se quicquid jusserit libenter
facturum, dummodo ipse sibi impleat quae promittit.
Et ille, " Ecce pergens in domum tuam in tali loco
requires, et ibidem tot auri et argenti pondera, tot
lapides preciosos, invenies. Mihi autem hoc facias,
ut tali die huc uxorem tuam ad me adducas." Sub tali
promissione miles domum revertitur, et in loco de quo
dixerat sibi quaerens, omnia reperit quae praedixit.
Quae inveniens mox emit palatia, largitur dona, re-
dimit fundos, comparat servos. Appropinquante vero

32                         LATIN STORIES

die statuta, uxorem suam vocavit, et ei dixit, " Equum
ascende, quia aliquo longius mecurn pergere te oportet."
At illa tremens et pavens, et viri imperio contradicere
non praesumens, beatae Mariae se devote commendavit;
et post virum abire coepit. Cum autern longius pro-
cessissent, et in via quadam ecclesiam invenissent,
ilIa de equo descendit, ecclesiam intravit, viro exterius
expectante. Dum vero beatae Mariae se devote com-
mendaret, ilIa subito obdormivit, et virgo gloriosa
praedictae matronae habitu et qualitate per omnia similis
de altare processit, et foras exiens equum ascendit,
matrona in ecclesia remanente. Vir autem suam uxo-
rem esse arbitrans, profectus est. Cum ad locum sta-
tutum venissit, ecce princeps tenebrarum cum impetu
nimio veniebat, et ad locum festinabat, et cum ap-
propinquasset, statim ille infremuit, et tremens ac
pavens accedere non praesumsit. Dixitque militi,
"Infidelissimus hominum, cur mihi taliter illusisti,
et pro tantis beneficiis mihi talia contulisti? Ego
enirn tibi dixeram, ut ad me adduceres tuam con-
jugem, et tu adduxisti Dei genitricem: volebam uxo-
rem tuam, et adduxisti mihi Mariam. Nam uxor tua
mihi multas inferebat injurias, de ea volebam expetere
ultionem; et tu ad me istam adduxisti, ut me torqueat
et in infernum mittat." Audiens haec vir, vehe-
menter stupebat; et prae timore et admiratione nimia
loqui non poterat. Beata autem Maria dixit, "Qua
temeritate, nequarn spiritus, devotae meae no cere prae-
sumpsisti ? Non hoc tibi impune cedet. Et nunc te
hac plector sententia, ut in infernum descendas, et ali-
 

                        LATIN STORIES.                    33

ter me cum devotione invocanti nocere de caetero non
praesumas." Ille vero cum magno ejulatu recessit, et
vir de equo exiliens se ad pedes ejus prostravit. Quem
Virgo increpans ad suam uxorem quae aadhuc in ec-
clesia adormivit jubet readire, et omnes divitias
daemonis abjicere. Rediens igitur, cum adhuc uxorem suam
dormientem inveniret, eam excitavit, et sibi quae acci-
derant enarravitr. Cum autem domum redissent, et
omnes divitias daemonis abjecissent, in landern Virginis
devotissime permanserunt, et multas postmodum divi-
tias ipsa Virgine largiente receperunt.


 

                XXX. De armigero adultero.

NARRATUR quod quidam armiger adulterium commi-
serat cum uxore domini sui, coepitque super hoc apud
multos diffamari. Et cum audisset miles dominus
suus, rem volens scire, perduxit secum dictum armige-
rum ad quendam daemoniacum qui coram populo sole-
bat multis peccata sua inproperare quae ipsi occulte fece-
rant. Sciens igitur armiger se ob hanc causam duci ad
daemoniacum, conscius reatus sui coepit multum timere,
et simulata urgente necessitate, quaesita a domino suo
licentia, divertit ab itinere ad villam proximam, ibique
sacerdoti peccaturn illud cum caeteris peccatis suis
plene confessus est, et accepta a sacerdote poenitentia et
disciplina aspera valde, ad dominum suum reversus
est. Cumque venirent ad daemoniacum supradictum,

                                                             D

34                        LATIN STORIES.

quaesivit ab eo miles de armigero suo qualis esset et
quae opera ejus. Cui repondit daemoniacus, "Hodie
mane quando tecum iter arripuit, ipsum bene novi et
opera ejus; nunc vero ejus opera scit qui dorsum ejus
sanguinolentum fecit; nec ad praesens plus de eo
dicere valeo nec scio."


 

XXXI. De pictore diabolum depingente.

PICTOR quidam in partibus Flandriae Dominam pro
posse vernerabatur per omina. Hic quociens diabolum
depingere debuit, ita turpem sicut scivit depinxit, quo
iratus hostis praenotatus in noctis visione eum super hoc
increpavit, et comminatus est quod si amplius faceret
lueret. Ips terribilius depingere. Contigit autem
eundem pictorem imaginem beatae Viginis in porticu
cujusdam ecclesiae depinxisse, quod cum fecisset,
honestissime fecit, et figuram, daemonis provoluti sub
pedibus Virginis juxta illud, Ipsa conteret totam machinam quae eum
pingentem portabat subtio turbine concussit, et in ter-
ram postravit, quod ut homo sensit, manum et cor ad
Virginem levavit, et, quod mirum est dictu, illa manu
injecta retinuit hominem et servavit illaesum, donec
alii venirent qui eum juvarent.

                                LATIN STORIES.           35
 

XXXII. De uxore gulosa.

QUIDAM habens uxorem gulosam, assavit gallinam, ut
ambo comederent. Quae cum assata fuisset, dixit ei
uxor sua, "Da mihi alam." Quam accipens comedit:
et sic universa membra gallinae sola devoravit. Quod
attenden vir ille, ait "Totum sola comedisti; non
restant nisi veru," i.e. spite; "justum est ut gustes ex
eo." Et verberavit eam egregie ipse veru, i.e. spite.


 

XXXIII. De tribus praemunitionibus

QUIDAM, ut ditaretur, diaboli se domino mancipavit,
eo tamen pacto quod eum ante mortem ter praemu-
niret. Transactis igitur aliquot annis, obiavit ei dia-
bolus in habitu pauperis, dicens, "Domine, multo plus
solitum senuisti: ecce jam canus factus es." Cui ille,
"Quid ad te de mea canitie?" Demum post aliquot
annos apparuit ei in habitu consimili, dicens, "Domine,
miror quod sic aetate deprimeris: nam, ut video, de
profundo tussum trahis." Ad quod ille, "Unde te in-
tromittis? vade vias tuas!" Tertio aliquot annis elap-
sis apparuit et dixit, "Salve, domine; miror quod
tam appropinquas morti, quia totus jam contraheris et
versus terram inclinaris." At ille super hoc commotus,
ipsum sermonibus vilipendit. Paucis ergo diebus
elapsis, venit ad eum in specie, dicens quod tempus
                                                            D 2
36                        LATIN STORIES.

esst quod as eum secundeum priorem conventionem
veniret. Qui respondit, quod fieri non debuit, quia
pactum de terna praemunitione non servavit. Ad quod
diabolus respondit, pactum se per monia servasse, et se
ter sufficienter praemunisse expirationis tempora, et
ipsum statim jugulavit et secum ad infernum perduxit.



 

XXXIV. De nobili Anglo tribus filiis suis

QUIDAM nobilis in Anglia, habens terras in Anglia et
in Wallia, tres habuit filios. Qui cum morti se appro-
pinquare videret vocavit tres filios et dixit eis, "Si
necesse fieret vos aves fieri, quibus avibus vellitus
assimilari?" Cui respondit primogenitus, "Ego assi-
milarer accipitri, quia nobilis ales et de rapina vivit."
Medius autem dixit, "Ego sturno, quia socialis est et
turmatim volat." Tertius et junior aliis ait, "Et ego
cigno, quia longum collum habet, ut si aliquid dictum
in corde meo verteretur, bene possem deliberare ante-
quam veniret ad os." Pater autem hoc audiens, dixit
primo, "Tu, fili, ut video vivere cupis ex raptu: do
ibi terras meas in Anglia, quia terra pacis et justitae,
et in ea rapere non poteris impune. Tu autem, fili,
qui societatem amas, habeis terra meas in Wallia,
quae est terra discordiae et guerrae, quia per curialitatem
malitiam temperabis incolarum. Tibi autem juniori
nullam terram assigno, quia sapiens eris et per sapi-
entiam tuam sufficienter tibi adquires." Mortuo igitur
patre dividentur terrae ut pater praedixerat. Frater
autem junior, in sapentia proficiens, factus est capitalis
justiciarus Angliae.

                    LATIN STORIES.            37
 

XXXV. De sacerdotis fornicaria.

CONTIGIT in Anglia, quod daemon in specie hominis
sedens super jumentum nigrum venit nocte ad domum
cujusdam fabri, excitans eum ut jumentum suum fer-
rarret: et cum clavos in pedem ferriret, exclamivit
aniaml illud, dicens, "Leniter age, fili, quia multum
me gravas." Quo stupefacto et dicente, "Quis es tu?"
respondit, "Ego sum mater tua, quae, quia fueram sa-
cerdotis fornicaria, facta sum daemonis vectura." Quo
dicto disparuit cum sessore suo. Merito enim fuit
daemonis jumentum quae ad modum vixit jumentorum.


 

XXXVI. De cochleare diaboli.

QUIDAM in dicoesi Roffensi diabolo fecit homagium,
cochlear argenteum in pignus homagii exhibendo.
Compunctus tandem, magistrum Henricum de Sanford,
loci episcopum, adiit, et vitam suam cum magna con-
tritione monstravit. Quem cum episcopus imposita
poententia absolvisset, cochlear illud ab aere in gre-
mium ejus cecidit, quo ipse cognoscens episcopo tradi-
dit: quo idem episcopus quoad vixit in mensa usus est
in memoriam purae confesionis.

38                            LATIN STORIES.

XXXVII. De Robineto.

NOTA de Robineto, qui fuit in quadum domo in qua
milites quidam quadum nocte hospitati sunt, et cum
media nocte multum clamasset, et milites valde inquie-
tasset et sompno impedisset, tandem clamore fessus
quievit. Et dixerunt milites ad invicem, "Dormiamus
modo, quia modo dormut Robinetus." Quibus Robi-
netus respondit, "Non dormio, sed quiesco, ut melius
postea clamem." Et dixerunt milites, "Ergo non dor-
miemus hac nocte."

XXXVIII. De abbatissa a dapifero suo impregnata.

FUIT quaedam abbatissa nobilis quae poenitentialil zelo
subjectam sibi congregationem secundum rigorem ordinis
per omnia regulabat, quo fiebat ut moniales multae eidem
inviderent, et contra eam occasiones quaererent. Soci-
avit se invidiae earum antiqui serpentis maliganitas, cujus
instinctu illa pia mater cum dapifero suo incestus crimen
incurrit, et concepit. Nihilominus non detitit quin
rigore solito monialium levitates coherceret. Instanti
autem tempore partus, tam per incessum quam per
cibum a monialium muliebri sagacitate deprehenditur
impregnata. Gaudent quod in ea causam accusationis,
scribuntur accusationis literae, ipsaque nesciente jam
imminebat adventus pontificis. Igitur privatum quan-

                            LATIN STORIES.                39

dam cappellam ingrediens, in qua Horas beatae Virginis
devotius decantare solebat, toto se corde et corpore in
oratione prosternens beatam Dei genitricem lacrimosis
precibus exorabat ut efus interventu reatus sui veniam
et imminentis confusionis opprobrium evadere posset.
Cui sompno cppressae post lacrimas pia virgo duobus
comitantibus angelis apparens, moetam consolabatur,
et ait, "Audivi orationem tuam : noveris me a filio
meo impertrasse et peccati tui veniam et a confusione
quam times liberationem plenissimam." Tunc an-
gelis duobus praecepit ut eam a prolis onere exone-
rarent, et cuidam heremitae prolem in vicino posito
deferrent, dicentes eidem quod ejus curam per.vij.annos
geretet. Evigilans igitur et gravitatem nullam sentiens,
beatae Virgini incessabiles gratisa egit. Interim invi-
tatus antistes capitulum intravit, abbatissam vocari prae-
cepit, quae ingressa in loco suo solito praesuli considere
festinavit, quam accedentem antistes opprobriis agredi-
tur, et injuriis fatigatam citius exire compellit, duas quo-
que quae divulgatum crimen explorerent post eam mittit,
quae accedentes et attendentes nullum in ea signum im-
pregnati invenisse renumciaverunt, quas ipse pecunia
corruptas existimans per seipsum rei veritatem ex-
plorat. Nullum in ea signum crisminis inveniens, ad
pedes ejus corruit, veniamque de injuriis illatis expos-
cit, omnesque qui ei crimen objecerant de monasterio
voluit expulisse. Abbatissa vero quia vidit eas licet
maligno spiritu vera tamen dixisse, ad honorem
liberatricis suae maluit peccatum quod fecerat episcopo
revelare, quam criminatrices suas adversa pati permittere.

40                       LATIN STORIES.

Itaque coram episcopo prostrata totum ordinem rei
pandit. Missis duobus juvenibus ad heremitam, didi-
cercunt puerum eadem die natum a duobus juvenibus
ad eum delatum, et ex parte Mariae sibi commendatum.
Episcopus hoc permisit, septennio transacto eum epis-
copus ad literas posuit, in quo proficiens in episcopatu
ei successit.



 

XXXIX. De malo abbate

AUDDIVI de quodam claustro, quod cum in principio fun-
dationis suae parvas possessiones haberet, fratres erant
trannseuntibus hospitales et benigni; divites autem
faccti omnia contraria faciebant. Unus abbas eorum
cum valde durus esset et inhumanus, sibi similites nequi-
ores quos invenire poterat claustri officiis praeponebat.
Accidit autem cum joculator quidam iter faceret, nocte
compellente, ad monasterium hospitaturus diverteret,
ubi nec vultum invenit hilarem nec aliquam pietatem,
sec vix panem nigerrimum et legumem cum sale et
aqua, et stratum durum potuit adipisci. Hine valde
offensus coepit cogitare quomodo se posset ab impio
monacho vindicare. Mane autem facto, joculator di-
vertit per ciam ubi abbatem redire ad clasutrum
sperabat, et obcianti dicerbat, "Beneveniat clericus
meus, bonus et libertabilis abbas! Gratias vobis
refero, et toti conventui, quod frater ille qui praeest
hospitio hac nocte me splendide procuravit: preaparabat
mihi pisces optimos cum vino precioso, et tot fercula

                         LATIN STORIES.                41

apposuit mihi quod ipsorum numerus nescitur;
in resessu modo calciamenta mihi dedit, cingullum et
cultellum." Audiens haec abbas, iratus valde, ad
claustrum properans, manchum praedictum ad ca-
pitulum quasii pro magno crimine vocavit, qui licet
negaret tamen fortiter verberatus ab officio pellebatur.
Abbas autem alium, quem illo nequiorem credebat, ip-
sius loco sunstituit.


XL. De monacho asino vendenti.

AUDIVI de quodam milite, qui relictis magnis posses-
sionibus quas habebat, factus est monachus, ut in pace
et humilitate Domino seriret. Attendens autem ab-
obas quod fuisset in claustris in seculo, misit eum ad
forum, ut asinos et asinas monasterii venderet qui
senes essent, et emeret junuires. Licet hoc viro nobili
displiceret, tamen voluit obedire. Cum autem ad forum
pervenisset, illis qui volebant asinos emere interrogan-
tibus utrum boni essent et juvenes, respondit, "Si essent
boni et juvenes, eos non venderemus. " Cum autem ab
eo quaerent, cur haberent caudas depilatas, respondit,
"quia frequenter sub onere decidunt, et per caudas
levantur." Cum autem reversus nihil vendidisset, a
quibusdam familus qui secum in foro aderant abbas et
monachi contra eum irati ad capitulum vocaverunt.
Quibus ille dixit, "Ego multos asinos et asinas reliqui
in seculo, et credebatis quod cum vestris asinis
vellum proximos meos decipere, et laedere animam meam?" Et
sic dimissus est in claustro, servire Domino in quietie.

42                        LATIN STORIES.

XLI. De cuculo.

QUIDAM conversus audivit cuculum cantantem, et ipse
observavit vices sui cantus, tot annorum promittens
vitae suae quod ille cantus emiserat. Unde repromittens
sibi longam vitam, coepit cogitare quod viginti annis vi-
veret in hoc seculo, et postea duobus annis rediret ad
conversionem, quia tot cantus cuculus emiserat. Ivit
miser ad seculum, et vix vixit duobus annis, et
subtraci sunt ei .xx.

XLII. De servitente qui emit linguas.

QUIDAM dominus habens servientem, dixit ei, "Vade
ad forum, eme nobis optimus carnes." Ille vadens
emit omnes linguas quas de pecoribus invenit venales
in foro, quas cum vidit dominus, irtatus est, credens
hunc esse fatuum. Et volens experi utrum fecerit ex
stultita, post paucos dies iterum dixit, "Vade, eme
nobis omnes pejores carnes quas in foro onveneris ve-
nales." Hic iterum ivit, omnes linguas animalium quas
invenit emit, reportavit ex coxit, et praeposuiot domino
suo. Dominus iratus, quare fecerit inquaesivit. Res-
pondit, "Nullum membrum carneum meluis esse scio
quam bonam linguam, et nullum vero pejus quam ma-
lam linguam." Et probavit predunter serviens prae-
dictus.

                        LATIN STORIES.                43
 

XLIII. De muliere ugente manus judicis.

AUDIVINI de quodam judice venali, quod cum paupercula
muliercula ab ipso jus suum obtinere non valeret, dixit
quidam mulieri, "Judex ille talis est, quod nisi manus
ejus ungantur, non obtinebis jus coram ipso." Mullier
haec verba simpliciter et ad literam intelligens, cum
sagimine porcino ad consistorium judicis accedens,
cunctis videntibus manus ejus ungere coepit. Judex
dixit, "Mulier, quid facis?" Respondit, "Domine,
dictum est mihi quod nisi manus vestras unxissem
jusitiam a vobis assequi non possem." Judex suum
confusus judicium emendavit in melius.

XLIV. De daemone.

QUIDAM privatus deamon Gillebochat dictus, confluen-
tibus ad eum multis multa dixit occulta. Cuidam
autem quarenti quot filios haberet, respondit quod
duos. Dixit ille, "Modo scio quod mentiris, quia qua-
tuor habeo." Cui deamon, "Non; quia duo sunt sa-
cerdotis filii." Cui ille, "Dic igitur qui mei."
At ille, "Non dicam, quia pejus staret aliis duobus."

XLV. De duobus scolaribus sepulcrum Ovidii adeuntes propter
                                   eruditionem.

Duo erant scholares qui adierunt sepulcrum Ovidii, ut
ab eo quicuam addiscerent, eo quod sapiens fuerat.
 
 

44                            LATIN STORIES.

Quo pervento unus petit ut sibi versus efficacior quem
Ovidius compasuerat sibi ostenderetur. Cui vox into-
nuit, dicens,--

            "Virtus est licitis abstinuisse bonis."

Alius sociorum quaesivit pejorem versum quem Ovidius
composuerat, et sibi dictum est,--

            "Omne juvanus statuit Jupiter esse bonum."

Hiis auditus, consilium inierunt ut pro anima Ovidii
Christum exorarent per Pater Noster et Ave, et quia
malum judicium sibi praelegerat et orationem sibi
dampnato proficere non noverat, dixit--

            "Nolo Pater Noster; carpe, viator, iter."

XLVI. De Tityvillo.

Quidam sanctus pater vidit diabolum quasi plen sacco
valde oneratum. Dum autem adjuraret eum ut diceret
ei quid portaret, ait, "Porto syllabas dictionis synco-
patas, et versus psalmodiae quos isti clerici furati sunt
hac nocte." Et dixit sanctus, "Quale nomen habes?"
Deamon respondit, "Tityvillus vocor." Ille autem
fecit inde versum,--

            "Fragmina Psalmorum Tytyvillius colligit horum."

XLVII. De familiaritate mulierum periculosa.

Narravit mihi quidam homo valde religiosus, quod in
partibus in quibus commoratus fuerat, accidit quod
quaedam valde religiosa et honesta matrona, frequenter
 

                           LATIN STORIES                45

veniens ad ecclesiam dia ac nocte, devotissimie Domino
serviebat. Quidan autem monaschus, custos et thesaura-
rius monasterii, magnum nomen religionis habebat, et
revera ita erat. Cum autem frequenter in ecclesia de
hiss quae pertinent ad relidionem mutuo loquerentue,
diabolus invidens honestati et famae eorum inmisit eis
vehementes temptationes, ita quod amor spiritualis
conversus est in carnalem, unde dicerunt sibi et
assignaverunt noctem in qua revereret monachus a
monasterio cum thesauro ecclesiae, et matrona a domo
sua cum summa pecuniae quam auferet clam marito.
Cum autem sic discederent et fugerent, monachi sur-
gentes ad matutinas viderunt archas fractas, et thesau-
rum ecclesiae asportatum, et cum non invenitent mo-
nachum festinanter secuti sunt eum. Similiter maritus
dictae mulieris videns archam suam apertam et pecuniam
abalatam, secutus est uxorem suam, et apprehendentes
monachum et mulierem cum thesauro reduxerunt eos et
in arcto carcere posuerunt. Tantum autem scandalum
fuit per totam reguinem, et ita omnes infamabant reli-
giosas personas, quod de ipso peccato. Tune
monachus as se reversus, coepit cum multis lacrimis
rogare beatam Virginem, cui semperab infantia ser-
vierat, et nihil unquam tale ei acciderat. Similiter et
dicta matrona coepit instanter auxillium beatae Virginis
implorare, quam frequenter diebus ac noctibus con-
sueverat salutare, er coram ejus imaginem genua flectere.
Tandem beata Virgo valde irata eis apparuit, et post-
quam eis multum inproperavit, ait, "Remissionem
peccati possem vobis optinere a fillio meo; sed quid
 

46                        LATIN STORIES.

possum facere de tanto scandalo? Vos enim foetere
fecistis nomen religisorum personarum coram omni
populo, ita quod de caetero eis non credetur. Hoc est
enim quasi dampnum irrecuperabile." Tandem ora-
tionibus eorum pia Virgo divicta, compulit daemones
qui haec procuraverant venire, injungens eis, quod sicut
religionem infamaverant, ita infamiam cessare pro-
curarent. Illi vero, cum non possent ejus imperiis
resistere, post multas naxietates et varias cogitationes,
reperta via quomodo cessaret infamia, restituerunt
nocte monachum in ecclesia et archam fractam sictut
prius reparantes et in ea thesaurum reponentes, archam
etiam quam matrona aperuerat clauserunt et serraverunt
et pecuniam in ea reposuerunt, et in camera sua in loco
ubi orare solebat mulierem posuerunt. Cum autem
monachi reperissent theaurarium domus suae sicut con-
sueverat dominum exorare, et maritus uxorer suam
reperiret, et theaurum sicut prius fuerat reperissent,
coeperunt obstupescere et mirari, et currentes ad
carcerem viderunt monachum et mulierem in com-
pedibus, sicut eos primus dimiservant. Sic enim videbatur
eis, quia unus daemon transfiguravit se in speciem mo-
nachi, et alius in speciem mulieris. Cum autem tota
civitas ad videnda miracula convenisset, daemones
cunctis audientibus dixerunt, "Recedamus: satis enim
istis illusimus, et de religionis personis mala cogitare
fecimus." Et hoc dicto subito disparuerunt. Omnes
autem ad pedes monachi et mulieris inclamati veniam
postulaverunt. Ecce quatam infamiam et scandalum
atque inestimable dampnum diabolus contra religiosas
personas procurasset nisi beata Vigo succurrisset.


                        LATIN STORIES.                    47
 

XLVIII. De Karolo, et de tribus filiis ejus.

Exemplum cujusdam filii imperatoris Caroli, qui voc-
abatur Gobaut. Volens enim Carolus, ut dicunt, prob-
are filiorum obedientiam, accepta parte pomi quam
in manu tenebat, dixit, "Gobaude, aperi os, et accipe."
Respondit quod non aperiret, nec tantum vituperium pro
patre sustineret. Tunc pater, vocato filio suo nomine
Lodovico, dixit, " Aperi os, et accipe quod tibi porrigo."
Cui ille, " Sicut placet vobis, de me tanqum de servo
vestro facite." Cui pater statim subjunxit, "Et ego do
tibi regnum Franciae." Et cum tertio filio, Loerius qui
vocabatur, praeciperet, ut coram cunctis os aperiret, pater
aperienti dixit, "Per partem pomi quam recepisti
on ore, investio te de ducatu Lothoringiae." Tunc
Gobaudus sero poenitens, ait patri, "Pater, ecce
aperio os: da mihi partem pomi." Cui pater, "Tarde
aperisti, nec pomum nec terram dabo tibi." Et coepe-
runt omnes deridere eum, dicentes, "à tart, beau
Gobart, i. targe avez Gobart."

XLIX. De Saltu Galteri.

Audivi quod quidiam locus in partibus Normanniae,
qui Saltus Galteri nuncupatur, eo quod de loco illo
quidam voelens ostendere amicae suae quod tantum eam
diligeret quod nullum periculum pro ipsa recusaret, et
 

48                    LATIN STORIES.

illa similiter illi promiserat quod sequeretur eum quo-
cunque pergeret, facto de loco illo saltu, dum Galterum
in aquis suffocatum inspiceret, eum sequi noluit, sed
paulo post alio adhaesit.

L. De Gautero quaerente locum ubi semper gauderet.

QUIDAM vocabatur Gauterus, qui quaesivit locum et
statum ubi semper gauderet, et nullam molestiam in
carne nec in corde sustineret, et hoc diu quaerens pro-
fectus est. Tandem invenit quandam dominam pul-
cherrimam, cujus maritus jam obierat, et salutatione
facta interrogavit domina quid quaeret, qui respondit,
"Domina quaero locum et statum ubi semper gaudeam,
et nunquam doleam." Cui domina, "Esto maritus
meus, et habrbis omnia tibi necesseria." Monstravit-
que ei aulam et cameram, et talia. Quaesivit autem ubi
de nocte jaceret; at illa lectum monstravit circa quem
fuerunt ex una parte lupi, et ex alia parte vermes, et
ex tertia parte serpentes, et ex alia ursi. Et ait Gau-
terus, "Quamdiu ero tecum, numquid habebo tales de-
licias?" Ait domina, "Maritas meus mortuus est, et
te tandem oportetmori, quoniam ursus te interficiet, sed
nescio utrum prima nocte vel post, et tune lupi, vermes,
et serpentes te devorabunt." Cui Gauterus, "Omnia
alia bona sunt, sed lectus exterret me, nec vellem pro
toto mundo in tali lecto jacere." Processit inde Gau-
terus, et venit ad quoddam regnum, ubi jam rex de-
 

                    LATIN STORIES.                        49

cessit. Dixerunt homines regni, "Esto rex noster, et
habebis omnia bona; ecce palatium; ecce cameram."
Et inter caetera demonstraverunt ei consimilem lectum
circumvallatum praedictis bestiis. Et ait Gauterus,
"Numquid nocebunt mihi besriae?" Cui respond-
erunt, "Ursus te interficient, et bestiae te devora-
bunt, sicut factum est de aliis regibus, sed nescimus
quando." Qui ait, "Periculosum est tale regnum :
lectum abhorreo, et ideo recedo." Iterum profectus
venit ad quendam locum ubi erant pulchara palatia,
columpnae aurea. Homines loci illius ipsum suscipientes,
dominum totius constituere voluerunt, sed, consimili
lecto demonstrato, protinus recessit. Tandem venit
ad locum quendam, ubi invenit senem sedentem ad
pedes cujusdam scalae, quae innixa fuit cuidam muro
tria habenti scalaria. Quaerente sene quid quaereret,
Gauterus respondit, "Ut semper gaudeam, et nullam
molestiam sustineam." Cui senex, "Si ascenderis
murmum per istiam scalam, invenies ibi quod quaeris."
Ascendens ergo Gauterus, quae diu quaesierat invenit.


LI. De Tribus malis abbatibus.

QUIDAM abbas dedit monachis suis tria fercula. Dix-
erunt monachi, "Iste rarum dat nobis: rogemus
Dominum quod cito moriatur." Et sic fuit: ex hac
causa sive ex alia cito mortus est. Substitutus est
alius, qui eis tantum dedit duo fercula. Irati mo-
 

50                        LATIN STORIES.

nachi nanchi et contristati, dixerunt, "Nunc magis orandum
est, quia unum ferculum subtractum est, quod Domi-
nus subtrahat ei vitam suam." Tandem mortus est.
Substitutus est tertius, qui duo fercula subtrahit.
Irati monachi dixerunt, "Iste pessimus est inter omnes,
quia fame nos interficit: rogemus Deum ut cito mo-
riatur." Dixit unus monachus, "Rogo Deum quod
det ei vitam longam, et manuteneat cum nobis." Alii
admirati quaerebant quare hoc diceret: qui ait,
"Video quod primus fuit malus, secundus pejor, iste
pessimus: timeo quod cum mortuus fuerit, alius pejor
succedet qui nos pentius fame perimet." Unde solet
dici, --

                Selde comet the lattere the betere.

LII. Fabula de columbis et duce.

NISUS semel rapuit columbam unam et devoravit.
ALiae columbae acceoerunt consilium cui conquerentur,
et dixerunt, "Duci." Est autem dux avis cum mango
capite, et major aquila, et ideo columbae conquestae
sunt ei de niso, quod eis faceret justitam, quoniam
sociam suam interfecit. Audita querela, respondit dux
cum magna ingurgitatione, "Clok ;" quo audito, dix-
erunt columbae, "Quam bene intonuit! certe faciet sibi
morcellum unicum de niso." Interum venit nisus, et
aliam columbam rapuit. Accesserunt columbae ad
ducem, dicentes, "Fac nobis justitiam." Respondit,
"Clok." Dixerunt columbae, "Quam strenue commi-
 

                        LATIN STORIES.                51

natur! Optime faciet justiniam." Nisus tertiam colum-
bam accepit. Columbae tertio venerunt ad ducem, ut
vindictam acciperet, et ipse respondit "Clok." Au-
dientes dixerunt, "Quid est quod semper dicit 'clok.'
et nunquam justiniam facit? recedamus a regno suo:
infestemus eum sicut falsum et stultum." Hine est
quod columbae et caeterae aves, quando ducem vident,
eum infestant, qua de causa dux non est ausus volare
nisi de conte, quoniam aves interficerent ipsum.

    Sic plerique, quando pauperes clamant quod reges et
majores faciant justitiam de injurantibus, discunt, "Fa-
ciemus, faciemus!" et sic dicunt unum "clok," nun-
quam tamen faciunt. Hoc etiam ad falsos promissores
refetur, qui dicunt, "Clok, clok," i.e. "dabo, dabo;"
et nihil aliud habetur a talibus nisi unum "clok."

LIII. Fabula de cornice mutuo plumas accipiente.

CORNIX semel videns se turpen et deplumatam, con-
questa est aquilae de nuditate et turpitudine. Aquila
dixit ei quod mutuo reciperet plumas de diversis avi-
bus. Fecit sic: accepti de cauda pavonis, de alis co-
lumbae, et sicut sibi placuit de caeteris avibus. Cornix
videns so ornatam, coepit deridere et inclamare contra
aves alias. Venerunt igitur aves et conquerbantur
aquilae de superbia cornicis. Respondit aquila, "Accci-
pat quaelibet avis suam pennam, et sic humiliabitur."
Quo facto, relica est cornix turpis et nuda.

    Sic miser homo de ornatu suo superbit. Sed acci-
                                                           E 2

52                    LATIN STORIES

piat ovis lanam suam, terra linum suum, boves et
capræ corium suum, cirogrilli et agni suas pelles, et
remanebit miser homo nudus et turpis; et ita fiet
saltem in die mortis, quando secum nihil afferret de
omnibus bonis suis.


LIV. Fabula de pullo busardi.

BUSARDUS in nido ancipitris projecit ovum suum, et
inde creatus est pullus. Alii pulli naturaliter nobiles
fimum suum fecerunt extra nidum, sed pullus busardi
semper maculavit nidum suum. Quod avertens an-
cipiter, ait, “Quis est qui nidum maculat?” Tandem
dixerunt ei pulli de pullo busardi. Quod attendens
ancipiter, cæpit filium busardi maledicere, et extra
nidum projecit eum, dicens,--

            Of aye ich the brouste, of athele ich ne miste.

    “De ovo te eduxi, de natura non potui.” Et con-
fractus est totus.


LV. De ave Sancti Martini.

QUÆDAM avis dicitur Sancti Martini in Hispania, par-
vula ad modum reguli.  Hæc graciles habet tibias ad
modum junci longas. Contigit quod sole calente con-
tra festum Sancti Martini, projecit se juxta arborem
ad solem, et erigit tibias suas, dicens, “Eya! si caderet

LATIN STORIES                    53

arbor, sustinerem ipsam super tibias meas.” Et cecidit
folium unum juxta, et avis exterrita evolat, dicens,
“Sancte Martine, cur no succurris aviculæ tuæ?”

LVI. Fabula de bufone et filio suo.

CONTIGIT quod animalia semel celebraverunt concilium.
Bufo misit illuc filium suum, sed oblitus est sotulares
suos novos. Quæsivit bufo aliquod animal velox,
quod posset ad concilium accelerare.  Videbantur sibi
quod lepus bene curreret; vocavit eum, et, mercede
constituta, dixit ei quod deferret sotulares novos filio
suo. Respondit lepus, “Quomodo possum discernere
filium tuum in tali concilio?” Dixit bufo, “Ille qui
pulcherrimus est inter omnia animalia est fillius meus.”
Dixit lepus, “Numquid columba vel pavo est filius
tuus?” Respndit, “Nequaquam; quoniam columba
oculos habet caput nigros, pavo turpes pedes.” Dixit lepus,
“Qualis est igitur filius tuus?” Et dixit bufo, “Qui tale
habet caput quale est meum, talem ventrem, tales
tibias, tales pedes, ille est pulcherrimus filius meus, illi
deferas sotulares.” Ecce quia filium dilexit, pulcher-
rimum reputavit.--

            Ky crepaude eyme, lune ly semle.
            Si quis amat ranam, ranam putat esse Dianam.



54                    LATIN STORIES.
 

LVII. Fabula de vulpe et lupo.

VULPES casu cecedit per unam situlam in peteum.
Venit lupus et quærebat quid faceret ibi vulpecula;
quæ ait, "Bone compater, hic habeo multos pisces et
magnos, utinam mecum partem haberes!" Et ait
Ysengrinus, "Quomodo possum ibi descendere?" Ait
vulpecula, "Superest una situla: pone te intus, et ve-
nies deorsum." Et erant ibi duæ siulæ; quando una
descenderat, alia ascenderat. Lupus posuit se in situlam
quæerat supra, et descendit; velpecula in alia situla
ascendit. Et quando obviarunt sibi, ait lupus, "Bone
compater, quo vadias?" Et ait vulpes, "Satis comedi,
et ascendo: tu descendens invenies mirabilia." Des-
cendit miser lupus, nec invenit aliquid nisi aquam.
Venerunt mane rustici, et extraxerunt lupum, et
usque ad mortem verberaverunt.

LVIII. Fabula de leone, lupo, et vulpe.

LEO, lupus, et vulpes condixerunt ad invicem quod
venarentur. Vulpes cepit anserem, lupus arietem
pinguem, leo bovem macilentum. Debuerunt prandere.
Dixit leo lupo, quod præda partiretur? Dixit lupus,
"Unusquisque habeat quod cepit, leo suum bovem,
ego arietum, vulpes anserem." Leo iratus erexit pal-
mam, et cum unguibus extraxit totum corium de capite
lupi. Et dixit leo vulpi, quod diceret. Et ait vulpes,
 

LATIN STORIES.                    55

"Vos, domine, comeditis de pingui ariete quantum
volueritis, quia teneras carnes habet; et postea de
ansere quantum volueritis; tandem de bove temperate,
quia duras habet carnes; et quod remanserit detis nobis,
qui homines vestri sumus." Ait leo, "Certe, bene
dicis: quis te docuit ita bene partiri?" Et ait vulpes,
"Domine, ille rubeus capellus socii mei," demonstrato
capite excoriato.

LIX. De Isengrino monacho.

ISENGRINUS semel voluit esse monachus. Magnis pre-
cibus optinuit quod capitulum consensit; coronam,
cucullam, et cætera monachalia suscepit. Tandem
posuerunt eum ad litteras. Debuit addiscere "Pater
noster," et semper respondit "agnus," vel "aries."
Docuerunt eum monachi ut respiceret ad crucifixum et
ad sacrificium; at ille semper direxit oculos ad agnos
vel arietes.

    Sic plerique faciunt monachi, semper tantum dicunt
"aries," i. e. clamant "bonum vinum," et semper ha-
bent oculum ad pinguem carnem et ad scutellam suam,
unde solet Anglice dici,--

They thou the vulf hore hod to preste,
They thou him to skole sette salmes to lerne,
Hevere bet hise geres to the grove grene.


56                    LATIN STORIES

LX. De duobus sociis.

DUO socii debuerunt per desertum transire. Dixit
alter, “Firmabo tecum quod plus lucrabor per falsi-
tatem quam tu per veritatem.” Respondit alter, “Et
ego firmabo.” Constituta firmatione, incidit mendax
in quondam congregationem simiarum, et dixerunt
simiæ, “Quid tibi videtur de nobis?” Dixit mendax,
“Vos estis pulcherrimæ inter omnia animantia super
terram, et hominess assimilantur vobis: nunquam
vidi tam pulcram congregationem.” Et multum commen-
davit eas. Venit alius veridicus, et quærebant simiæ
quid ei videtur de illa congregatione; qui respondit
dicens, “Nunquam vidi tam turpem tamque fœdam
congregationem.” Et iratæ simiæ verberaverunt eum
egregie, quod vix evasit manus earum.

            Et quandoque nocet omnia vera loqui.
 

LXI. De convivio leonis.

CONTIGIT quod animalia invitata fuerunt a leone ad
magnum prandium. Fuit invitatus murilegus. Quæ-
rebat leo quid libentius comederet, volens singulis
satisfacere; et ait murilegus, “mures et ratones.”
Cogitavit leo nisi omnes haberent de hoc ferculo, esset
villania. Tandem fecit venire ferculum generale de
rattis. Catus optime comedit: alia animalia murmur-
averunt, dicentes, “Fi! fi! quid apponitur nobis?”
Et totum prandium propter hoc maculatum est.

 
 


                LATIN STORIES.                    57
 

LXII. De Reynardo et Teburgo.

VULPES, sive Reynardus, obviavit Teburgo, i.e. cato;
et ait Reynardus, “Quot frauds vel artificial novisti?”
Ait catus, “Certe, nescio nisi unum.” Et ait Rey-
nardus, “Quod est illud?” Respondit catus, “Quan-
do canes me insequuntur, scio rapere super arbores et
evadere.” Et quæsivit catus, “Et tu, quot scis?”
Respondit Reynardus, “Scio .xvij., et adhuc habeo
sacculum plenum: veni mecum et docebo te artificia
mea, quod canes te non capiant.” Annuit catus:
ambo iverunt simul. Venatores et canes insequebantur
eos. Ait catus, “Audio canes jam timeo!” Et ait
Reynardus, “Nolo timere: bene te instruam qualiter
evades.” Approprinquaverunt canes et venatores.
“Certe,” dixit Catus, “amplius non tecum ibo: volo
uti artificio meo.” Et saltavit super arborem. Canes
ipsum dimiserunt, et Reinardum insecuti sunt, et tan-
dem ceperunt, quidam per tibias, quidam per ventrem,
quidam per dorsum, quidam per caput. Et catus in
alto sedens clamavit, “Reynarde, Reynarde! aperi
sacculum tuum; certe omnes fraudes tuæ non valent
modo ovum.”

LXIII. De congregatione bestiarum.

CONTIGIT quod lupus defunctus est; leo bestias con-
greravit, et exequias celebrare fecit. Lepus aquam
benedictam portavit, hericii cereos portaverunt, hirci
 

58                     LATIN STORIES.

campanas pulsaverunt, melotes fecerunt, vulpes
mortuum in feretro portaverunt, Berengarius (i.e.
ursus) missam celebravit, bos evangelium, asinus epis-
tolam legit. Missa celebrata, et Ysengrino sepulto, de
bonis ipsius animalia splendide comederunt, et consi-
mile funus desideraverunt.

    Certe sic contigit frequentur quod aliquo divite rap-
tore vel usurario mortuo, abbas vel prior conventum
bestiarum, (i.e. bestialiter viventium) facit congre-
gari. Plerumque contigit quod in magno conventu
nigrorum vel alborum monachorum non sunt nisi bestiæ,
leones per superbiam, vulpes per fraudulentiam, ursi
per voracitatem, hirci fœtentes per luxuriam, asini per
segnitiem, hericii per asperitatem, lepores per metum,
quia trepidaverunt ubi non erat timor, boves per ter-
rarum labores.

LXIV. De cane.

CONTIGIT quod canis voluit facere rusticitatem super
congregationem cirporum (i.e. juncos marinus), et
unus cirpus bene stimulavit posteriora ejus, et canis
recessit longius, et semper cirpos latravit. Dixit
cirpus, “Melius volo quod latres me a longe, quam
coinquines me de prope.”

LATIN STORIES                    59
 

LXV. De muliere maritum suum inebriante.

DE alia audivi quæ habens maritum suum odio, ipsum
inebriavit sicut de filiabus Loth dicitur, quod inebria-
verunt patrem suum, et mittens pro monachis cœpit
flere et dicere, "Ecce maritus meus laborat quasi in
extremis, et rogavitme ut daremei licentiam assumendi
habitum." Monachi vero ponentes hominum illum
super quadrigam, et vestientes eum habitu religioso
duxerunt ad monasterium suum. Mane autem digesto
vino homo ille excitatus, postquam in habitu regulari
se reperit, et circa se monachos in domo infirmorum
aspexit, cœpit contristari et mœstus esse. Et tandem
præ verecundia et confusione voluit ad domom redire,
quare ab omnibus apostata diceretur.

LXVI. De muliere et genero suo.

QUIDAM vir et uxor sua filiam unicam habentes, eam
cuidam juveni nuptui tradiderunt; ob amorem autem
filiæ generum suum secum in domo tenebant. Mater
autem puellæ juvenum amore filiæ suæ tam diligenter
colebat, ut non major puellæ ad puerum quam socrus
ad generum. Inter hæc malitiosi dicere cœperunt,
quod hoc non filiæ causa faceret, sed ut eadem pro
filia sese ingereret. Cum igitur mulieris animum
tanta falsitas contulisset, timens ne in vulgi fabulam
verteretur, duos rusticos alloquitur, et si occulte gene-
rum strangulare velint, cuilibet .xx. solidos pollice-
 

60                    LATIN STORIES.

tur. Quadam ergo die eos in cellaria recludens,
maritum suum et filiam alio transmisit. Tunc ado-
lescens jussu dominæ suæ cellarium ut vinum afferet
ingreditur, et mox a latentibus strangulatur. Mox
socrus ipsum in lectum filiæ detulit, et quasi dor-
mientem vestibus circumtexit. Redeuntibus ergo
marito et filia, et ad mensam positis, jubet mater
filiæ ut maritum debeat excitare, et ad mensam vo-
care. Quam cum defunctum reperisset, et hoc con-
cito nunciasset, tota familia in lamentum vertitur, et
illa mulier homocida dolens cum cæteris lamenta-
batur. Tandem mulier de perpetrato scelere valde
ingemuit, et sacerdoti omnia per ordinem confessa fuit.
Post aliquod tempus inter mulierem et sacerdotem
litigium erat, et a sacerdote sibi generi homocidium
irrogatur. Eadem, cum ad parentum juvenis notam
devenisset, ad judicem adducitur et ab eo ignibus con-
cremanda dampnatur. Finem suum imminere consi-
derans, ad beatam Virginem se convertit, et ejus in-
trans ecclesiam in oratione cum lacrimis se prostravit.
Post modicum exire compellitur, et in magnum ignem
projecta, omnes ibidem eam stare illæsam et incolu-
mem contuentur. At parentes pueri parvum nimis
ignem putantes, ad sarmenta concurrunt, et in
ignem projiciunt. Videntes autem quod sic in aliquo
non læderetur, lanceis et hastilibus eam impingere cœ-
perunt. Tunc judex qui aderat vehementer obstupuit,
et eos ab ipsius impugnatione compellavit. Eam autem
diligenter considerans, nullum in ea signum incendii
præter sola vulnera lancearum invenit. Cum ergo
 

                    LATIN STORIES                    61

parentes ejus domum eam reduxissent, et eam fomentis
et balneis recrearent, nolens eam Dominus ulterius hu-
mana suspicione fœdari, triduum in laudem Vir-
ginis perseverantem ipsam ex hac vita vocavit.

LXVII. De vetula sortilega.

AUDIVI de quadma vetula sortilega, sive sacrilega, quæ
mulieribus dicebat, "Facies hæc quæ dicam vobis, et
habebitis cito bonum maritum et divitem." Cum autem
multas seduceret, quædam sapienter respondit illi, "Ma-
ritus tuus pauper est et mendicus; quomodo divitem
maritum facies me habere, quæ tibi subvenire non
potuisti in hac parte."

LXVIII. Contra consuetudinem jurandi.

NON solum autem viri, sed quædam mulieres, tantam
habent jurandi consuetudinem, quod vix etiam sine
juramento loqui possunt, quin aliquod juramentum
prætermittant.  Unde audivi de quandam muliere quæ
faceret confessionem suam, et sacerdos prohibuit ei ut
de cætero non juraret; illa respondit, "Domine, si Deus
me adjuvet! De cætero non jurabo." Cui sacerdos,
"Ecce, adhuc juras!" At illa, "Per Deum! amodo
abstinebo!" Cui sacerdos ait, "Sit sermo tuus, est, est,
non, non: sic præcepit Dominus. Quod enim abun-
 

62                    LATIN STORIES

dantius est, a malo est." Cui illa, "Domine, iterum dicitis,
et ego vobis dico, per beatam virginem et omnes sanctos!
amodo non jurabo, et faciam sicut injunxistis mihi, et
nunquam jurare me audietis." Et ita maledicta illa
mulier frequenter promittebat, et promittendo contra-
rium faciebat.


LXIX. De homine cæcutiente qui omnes inimicos suos evasit.

HOMO quidam sapiens fuit et cæcutiens, qui cum esset
dives, et tyrannum quendam sub cujus dominio fuerant
valde timeret, omnia bona sua ad alium regionem la-
tenter præmisit, tandem ipse personaliter fugere volens,
equum rufum ascendit, et puerum secum in equo sedere
fecit, qui equum regeret et viam illi ostenderet. Cum
autem equitarent, dominus ille misit post servum
qui ab ejus dominio recedebat, et dixit puer, "Ecce
quidam super equum nigrum currit post nos, ut nos
comprehendat!" Cui homo fugiens respondit, "Bene
evademus in nomine Domini;" et calcaribus urgens
equum evasit. Paulo post puer domino suo dixit,
"Ecce quidam cum equuo albo nos valde velociter in-
sequiter, et jam fere nos comprehendit!" Cui homo
respondit, "Ne timeas, quia et istum evademus auxilio
Dei;" et calcaribus equum stimulans, et velocius cur-
rens, evasit illæsus. Sed post modicum puer domino
ait, "Ecce quidam velocius cæteris nos insequitur, et
apprehendere nititur!" Cui homo dixit, "Cujusmodi
 

                        LATIN STORIES                    63

equum habet?" Dixit puer, "Equum rufum, equo tuo
valde consimilem." Et ille valde expavit, et ait puero,
"Declina ad viam illam lapidosam." Quo facto, ille
qui insequebatur valde appropinquare cœpit. Cumque
puer dixisset, "Domine, ecce fere nos apprehendit!"
Ait dominus, "Duc equum per aquas illas, et viam
lutosam intremus." Quo facto, ille qui persequebatur
sequi illum non potuit, et ita omnia pericula homo ille
cæcutiens evasit.


LXX. De thesauro invento.

AUDIVI de quodam laico, qui omni die laborando victum
sibi tenuem acquirebat, nec ei postquam cœnavit quic-
quam remanebat, et omni nocte priusquam dormiret
multum cum uxore cantavit, et postea lætus et securus
dormiebat: unde,
"Cantabit vacuus coram latrone viator."
Vicini autem ejus, qui divites erant, nunquam canta-
bant, sed in curis magnis de pecunia sua erant. Cum
autem de tanto gaudio illius pauperis mirarentur, et
murmuraverunt eo quod tantum cantans non permitteret
eos dormire, dixit quidam valde dives de vicinis suis,
"Vos nescitis: ego subtiliter castigabo eum, quod non
cantabitneque gaudebit." Tunc præsentibus vicinis, quos
absconderat in quodam loco ut viderent et testes essent,
projecit sacculum cum pecunia ante hostium pauperis
illa hora qua solebat exire in mane, ut victum quæreret.
Inventa autem pecunia, reversus est in domum suam,
et abscondit illam. Imminente autem nocte cœpit anxius
 

64                    LATIN STORIES

esse, ex una parte metuens ne latrones furarentur, ex
alia si possessiones emeret ut forte argueretur de in-
venta pecunia. In hiis angustiis permanens, non gau-
debat sicut prius. Tunc divites et alii vicini cœperunt
ab eo quærere cur ita tristis esset. Cum autem facti
veritatem dicere non auderet, ait ille dives qui pro-
jecerat pecuniam, "Ego scio veritatem: heri in
tali loco pecuniam invenisti, et videntibus hiis omni-
bus qui præsentes sunt in domum tuam detulisti."
Ait ille, timens et erubescens, "Maledicta sit ista pe-
cunia, quæ tantum afflixit! Quia postquam illam inveni,
gaudium habere non potui, et longe magis fatigatus
sum animo quam prius in egestate nimia laborando.
Tollite pecuniam, ut lt are et cantare valeam!"


LXXI. De duobus solutis militibus in eadem villa habitantibus.

DUO erant milites soluti in eadem villa habitantes, quo-
rum alter uxorem traduxit formosam in muptiis discum-
bentem; alter miles pro sua pulchritudine concupivit, et
captata opportunitate, multis blanditiis et variis pro-
missis interpositis, de amore interpellavit eandem; ipsa
tamen nec prece nec pretio potuit emolliri. Quod cum
vidisset miles prædictus, non paucis minis intersertis,
dicebat quod partes transmarinus adiret et nigroman-
tiam addisceret, ut voti compos fieret inchoati. Ipsa
autem crucis signaculo insignita, et in Christi virtute
confisa, dixit quod nec ipsum nec artem suam præ-

                        LATIN STORIES                    65

sentem vel futuram expavit. Itinere autem arrepto, in
secunda dieta ad missam audivit pulsare, et ab equo de-
scendens capellam intravit; missa vero celebrata, sacer-
doti confessus est, et causa sui itineris expressa, vide-
licet pulcritudinem prædictæ matronæ, sacerdos quæ-
sivit ab illo si ab incepto vellet desistere pro amore
cujusdam dominæ multo pulcrioris, quæ illi nuberet si
placeret. Milite quidem annuente, sacerdos injunxit
ei ut singulis diebus illius anni psalterium Mariæ Vir-
ginis diceret gloriosæ, et in fine anni dominam sibi pro-
misit centies pulchriorem. Miles ipse domum rediens,
sibi injunctum fideliter adimplevit, et in ultimo die
anni illius promissionem sacerdotis expectans, quon-
dam capellam intravit, et coram imagine beatæ Vir-
ginis psalterio perorato, vidit quondam dominam in-
comparabilem ad se venientem, quæ dicebet, “Quia
sacerdos meus tibi me promisit fore copulandam, veni
ut tibi nuberem.” Et in signum amoris et memoriæ
annulum aureum digito militis apponebat, et dixit,
quandocunque annulus ille evanesceret, statim ad
sponsam suam esse pacifice mi, miles ille, dives mirum in modum
factus, magnum convivium faciebat. Finito autntes pro
nimia cogitatione immobiliter quasi extra se positus
erectus astabat. Omnibus autem admirantibus et pro
stupore silentibus, voce clarissima loquebatur, petens a
Domino ut quilibet quod magis diligeret possideret: et
respiciens ad digitum, annulum non videbat; unde de-
cessum suum imminere cognoscens, conviventibus rei
                                                            F

66                    LATIN STORIES

gestæ seriem revelavit, et ipsis presentibus ab hac luce
migravit.

LXXII. De leccatore sacrilego.

IN Brye, in villa quæ dicitur Castellis, duo leccatores
ludebant ad hasardum in porticu ecclesiæ. Erat autem
in eadem porticu imago beatæ Virginis in lapide grandi
insculpta, tenens puerum Jhesum super genua sua.
Unus vero illorum perdens blasphemavit beatam Vir-
ginem, et nec unum ex membris ejus prætermisit, quin
denumeraret omnia tum extrinseca quam intriseca.
Et cum amplius perderet, amplius dehonestavit matrem
misericordiæ et pudicitiæ sigillis, ausus est meretricem
nominare, et turpia et inaudita de ea fingere. Tandem
cum omnia perdidisset, amens effectus, surrexit et
arripiens lapidem jecit ad imaginem, fregitque sinis-
trum brachium quo amplexata est pueum; et cum
puerminaretur cassum, mira dei virtute dextrum por-
rexit brachium et retinuit puerum. Porro cruor ex
sinistro cucurrit abundanter, quem exceperunt tam
viri quam mulieres, et diligenter reposuerunt. Sa-
crilegus autem ille arreptus est a dæmonio, et quia
beatæ Virginis immaculate viscera depraverat, vidente
populo in eodem loco per posteriorem januam corporis
effusa sunt viscera ejus, et sic indignam digna
morte finivit.



                        LATIN STORIES.                    67
 

LXXIII. De Roberto de Chartres.

MAGISTER Robertus de Chartres habuit Parisius quen-
dam socium et clericum, qui dixit quod omnes episcopi
Franciæ errant cæci, eo quod non dabant magistro suo
tanto clerico aliquos redditus, cum pauper esset. Qui
discipulus postea factus est episcopus, et adeo cæcus
factus est ut cæteri, oblitus magistri sui. Cumque
quondam die veniret Parisius, obviavit illi magister
suus portans in minibus suis duos cereos accensos.
Cujos rei causam cum inquireret episcopus, respondit
magister, “Domine, volo ut videatis, quia vos ut cæ-
teri episcopi cæci estis.”


LXXIV. De concubines sacerdotum.

IN quibusdam autem regionibus ita abominantur
gentes hujusmodi sacerdotissas, quod illis in ecclesia
nolunt pacem dare, neque ab illis pacis osculum reci-
pere. Opinio enim communis est eorum, quod si de
sacerdotum concubines aliquis pacis osculum reciperet,
partem in missa non haberet, unde ad earum derisi-
onem solent dicere vulgariter quasi quondam carmina-
tionem per quam mures carminati a segetibus eorum
arceantur sub hiis verbis,--
Jeo vus conjurz, soriz e raz
Qe vus ne aiez part en cest taz,
Ne plus qe ne at part en la messe,
Cil qe prent pes de la preteresse.
Quod est, “Adjuro vos, mures et rati, quod non habe-
                                                        F 2

68                    LATIN STORIES

atis partem in hac collectione manipulorum, vel in hoc
acervo granorum, sicut non habet partem in missa qui
osculum pacis accipit a sacerdotissa.” Et dicunt quod
mures postea manipulos vel grana tangunt.


LXXV. De dæmone et latrone.

ACCIDIT quod dæmon et latro sibi mutuo obviarent, et
latroni quærenti quo iret, ait, “Vado strangulare illum
heremitam, qui peccato quodam perpetrato dormivit
non confessus.” Et ipsi quærenti quo ipse etiam iret,
respondit, “Ego vado furari vaccam illius heremitæ.”
“Eamus ergo,” inquiunt, “simul, et simus socii et
amici, et juvemus nos mutuo.” Ipsis ergo stantibus ad
portam heremitæ, litigabant quis illorum prius inci-
peret facinus suum: diabolo dicent quod ipse inci-
peret, contradixit latro, ne forte dum strangularetur
strepitum faceret, et sic excitati latronem impedirent a
præda sua. Latrone vero dicente quod ipse inciperet,
contradixit ei dæmon, ne forte vacca mugitu vel strepitu
heremitam excitaret, et sic a lucro suo impediretur. Ip-
sis vero sic in discordiam versis, clamavit dæmon, volens
se vindicare, dicens, “Surge, domine heremita, et cape
latronem qui venit ad furandum vaccam tuam: et ego
juvabo te ad ipsum capiendum.” Quod ut factum est,
ait dæmon heremitæ, “Bene debes me diligere, quia
ita fidelis amicus tuus sum, qui diligenter domum
tuam custodio.”


                        LATIN STORIES                    69
 

LXXVI. De viro mortem fingente.

CUM quidam in lecto suo verteret, non valens dor-
mire, ab uxore de causa requisitus tantæ fatigationis,
respondit se cogitasse quomodo cum bonis suis annum
illum transiret, et quod satis habuit pro tot anno
excepto uno die, “et inde,” inquit, “solicitor, quo
modo diem illum transibo.” Et uxori eum confort-
anti non adquievit, dicens, “Inveni modum bonum,
videlicet istum: fingam me mortuum pro uno die,
et pones me in aula et cooperies, et sic illo die nihil
comedam, nec tu nec familia præ dolore et sollici-
tudine, et sic parcendo evademus diem illum, et pro
residuo satis habebimus.” Quod cum factus fuisset,
posuit se uxor in hostio, familia de campis re-
deunte, et planxit, respondens causam fletus esse
mariti mortem. Qui cum super corpus dixissent Pater
Noster, ait unus, “Licet sit mortuus, oportet quod nos
comedamus.” “Non,” inquit uxor, “comedetis hodie,
præ dolore et sollicitudine quærendi necessaria pro
funere.” Sed sermo familiæ prævaluit. Ipsis ergo
comedentibus, miser audiens quod cautela sua nihil ei
valeret, caput de tapeto elevavit. Quod videns unus
servorum, credens ne forte diabolus corpus illud vex-
aret, securi vel baculo accepto eum excerebravit; et
uxore clamante quod maritum suum occidisset, “non,”
inquit, “sed diabolum de corpore mariti tui fugavi.”



70                    LATIN STORIES
 

LXXVII. De advocato et diabolo.

HOMO quidam erat diversarum villarum advocatus, im-
misericors, avarus, faciens graves exactions in sibi
subditos. Die quondam, cum propter exactionem faci-
endam ad villam unam properaret, diabolus in specie
hominis se illi in itinere sociavit, quem tam ex horrore
quam ex mutual collocutione diabolum esse intellexit.
Ire cum eo satis timuit; nullo tamen modo, neque
orando neque cruce signando, ab eo separari potuit.
Cumque simul pergerent, occurrit eis homo quidam
pauper porcum in laqueo ducens. Cumque porcus huc
illucque diverteretur, iratus homo clamavit, “Diabolus
te habeat!” Quo verbo audito, advocatus sperans se
tali occasione a diabolo liberari, ait illi, “Audi, amice:
porcus ille est tibi datus; vade, tolle illum.” Respondit
diabolus, “Nequaquam mihi illum ex corde donavit, et
ideo illum tollere non possum.” Diende transeuntes
per aliam villam, cum infa turbida voce dicebat, “Diabolus te habeat!
Quid me fletibus tuis inquietas?” Tunc advocatus dixit,
“Ecce bene lucratus es animam unam! Tolle in-
fantem, quia tuus est.” Cui diabolus, ut prius, “Non
mihi illum dedit ex corde: sed talis est consuetude
hominibus loquendi cum irascunur.” Incipientibus
autem appropinquare loco ad quem tendebant, homines
a villa longe vidents, et causam ejus adventus non ig-
norantes, omnes una voce simul clamabant, dicentes,
“Diabolus te habeat, ac diabolo venias!” Quo audito,
diabolus caput movens et cachinnans ait advocato,
 

                        LATIN STORIES                    71

“Ecce, isti dederunt te mihi ex corde, et ideo
meus es.” Ac rapuit eum in ipsa hora diabolus, et
quid de eo fecerit ignoratur. Verba mutuæ confabu-
lationis ac facta istius, per famulum advocati, qui secum
fuit in itinere, declarata sunt.
 
 

LXXVIII. De heremita juvene.

JUVENIS heremita, qui in eremo a pueritia fuit nu-
tritus, ibat cum abate suo ad civitatem; et cum vi-
disset mulieres in chorea, quid essent ab abate quæsivit
sollicite. Cui abbas, “Anseres sunt.” Et reversus
puer ad claustrum flere cœpit. Cui abbas, “Fili, quid
vis?” “Pater, volo comedere de illis anseribus quas
in civitate vidi.”
 
 

               LXXIX. De voto rustici.

RUSTICUS quidam, cum duceret vaccam et vitulum ad
montem Sancti Michaelis, qui de periculo mari timeus,
quia quamque viam attigit, fluctus eum invasit, ex-
clamans dixit, “O Sancte Michael! adjuva me et
libera me, et dabo tibi vaccam et vitulum.” Sic libe-
ratus, dixit, “Bene fatuus erat Sanctus Michael, qui
credebat quod sibi darem vaccam meam et vitulum
meum!” Et iterum invasit fluctus eum, et iterum

72            LATIN STORIES.

exclamavit et dixit, "O bone Michael! adjuva me et
libera me, et dabo tibi vaccam et vitulum." Et sic
liberatus, iterum dixit, " O sancte Michael, nec vac-
cam nec vitulum habebis." Cum autem sic quasi se-
curus incederet, ecce iterum fluctus involens eum et
suffocans, eum, et vaccam et vitulum cum eo suffocavit.

                         LXXX. De filia Judæi.

ERAT quidam adolescens et studens qui dormivit cum
filia cujusdam Judæi, quæ concepit a studente illo.
Et studens accepit arundinem, et accessit ad domum
Judæi de nocte, et loquebatur per arundinem per fe-
nestram cameræ ubi Judæus cum propria uxore jacuit,
dicens,"Gaudete et glorificate Deum, quia Dominus
visitavit plebem suam, quia vestra filia impregnata est,
et pariet veram Messiam, qui promissus est in Lege et
Scripturis." Et hoc ille studens fecit ter. Et cum
parentes cognovissent filiam suam impregnatam, adhi-
buerunt fidem verbis istius suggestoris, et annuncia-
verunt hoc cæteris Judæis, qui omnes gavisi sunt, et
Deum glorificaverunt, et illam puellam in magno
honore tenuerunt. Et cum instaret tempus pariendi,
omnes Judæi congregati sunt, ad videndum tam grande
spectaculum. Tandem illa puella peperit cum magno
dolore, non filium, sed filiam. Quod cum Judæi vi-
dissent, confusi sunt omnes, videntes se esse deceptos.



                           LATIN STORIES.                 73

              LXXXI.   De balivo et uxore sua.

BALIVUS quidam fecit nuptias filio suo.  Quidam au-
tem qui habebat causam magnam coram eo, dedit ei
pulchrum bovem, rogans ut vellet stare pro eo.  Hoc
audiens adversarius illius, misit uxori balivi pulchram
vaccam, rogans ut staret pro eo.  Quæ in tantum in-
stetit apud balivum, quod ipse promisit se facturum
quod ipsa petebat.  Cum autem esset in studio, et
balivus pro illo qui dederat bovem non loqueretur,
dixit ille.  Tunc respondit balivus."Bos non potest
loqui, quia vacca non permittet."

            LXXXII. De conventu dæmonum.

HEREMITA quidam habitabat ad pedem cujusdam montis,
in cujus curia ante fenestram ejus dæmones sæpe conve-
niebant de actibus discutiebant, et de ruinis hominum
cachinnabant et ridebant. Dum autem magister dæ-
monum quæreret a quodam veniente dæmone si aliquid
ad edendum portaret, responidt quod sic, caseum, panem,
butyrum, et farinam, quæ dederat ei quidam rusticus,
et quod detulerat in testimonium perjurii ejus, quia
dum duo pauperes clerici peterent elemosynas, juravit
per sanctam charitatem Dei quod nihil ad edendum ha-
beret quod eis dare posset, et cum adhuc instarent,
dixit," Diabolo do si aliquid habeo." "Et sic cum his
omnibus ad vos veni."

                            ______________

74                    LATIN STORIES.

                  LXXXIII. De Aristotele.

ARISTOTILES, cum doceret Alexandrum ut se conti-
neret ab accessu frequenti uxoris suæ, quæ erat pul-
chra valde, ne anumum suum a communi providentia
impediret, et Alexander ei acquiesceret, hoc advertens
regina et dolens, coepit Aristotelem trahere ad amorem
suum, quia multociens sola transibat cum pedibus
nudis et dissluto crine, ut eum alliceret. Tandem
allectus coepit eam sollicitare carnaliter, quæ ait," Hoc
omnino non faciam, nisi videro signa amoris, ne me
tentes: ergo veni ad meam cameram, reptando mani-
bus et pedibus, sicut equus me portando, tunc scio quod
non illudes mihi." Cui conditioni cum consensisset,
illa intimavit hoc Alexandro; qui expectans appre-
hendit eum reginam portantem. Quem cum vellet
occidere, ait Aristoteles sic se excusando, " Si sic
accidit seni sapientissimo, ut a muliere deciperar,
potes videre quod bene docueram te, quid accidere
potest tibi juveni." Quod audiens rex, ei pepercit, et
in doctrina ejus profecit.
                           ______________

   LXXXIV. De muliere in extremis quæ dixit 'kuckue.'


ÆGROTAVIT quædam mulier usque ad mortem, et dixit
ei filia sua, "Mater, mitte pro sacerdote, ut confitearis
peccata tua." Cui mater, " Ad quid? si modo sum in-
firma, cras vel post cras ero sana." Filia vero videns
 

                        LATIN STORIES.                75

eam deteriorari, adduxit plures vicinos ut eam simi-
liter admonerent. Quibus illa, "Quid dicitis? vel
quid timetis? Ego non moriar ante .xii. annos: audivi
cuculum qui dixit mihi." Tandem in illo periculo ob-
mutuit. Et tunc misit filia sua pro sacerdote, qui
venit et attulit quod debuit, et ad eam veniens quærit
si aliquid velit confiteri. Illa solum dicebat, "kuckuc."
Item, sacerdos offerens ei corpus Domini, et quærit
iterum si credebat esse salvatorem, et illa respondit,
"kuckuc." Et sic revertente sacerdote post paululum
obiit.

                            ______________
 

        LXXXV. De mago rapto a dæmonibus.

MAGUS quidam, qui dæmones consulere consuevit, qua-
dam die intra circulum quem sibi consignaverat obdor-
mivit, et dormiendo sese extra circulum tansvertit.
Venientes igitur dæmones, et eum extra circulum
invenientes, assumunt et ad loca poenalia celeriter de-
ferunt. Evigilans itaque, et se inter manus dæmonum
esse cognoscens, signum crucis sibi imposuit, et statim
eo dimisso turba ferox aufugit.

                            ______________
 
 

                 LXXXVI. De Colewyn diabolo.

QUIDAM in archiepiscopatu de Dyvelin, cum una die
voluisset arcam suam plenam denariis aperiri, invenit
super eos simiam sedentem et dicentem, " Nolo tangere
pecuniam, quia est Colewyn," i. diaboli.

                            ______________

76                    LATIN STORIES.

   LXXXVII. De ebrio qui vendidit animam suam.

QUIDAM ebrietati deditus, cum die quadam perdi-
disset ad taxillos pecuniam suam, et pannos, et nihil
sibi remaneret, dixit ad socium suum,"Eme animam
meam." Quo nolente, intravit quidam tabernam sub
specie ribaldi, et dixit," Pro quanto dabis animam
tuam?" Qui respondit, "Pro .xl. solidis." Et bene
illi numeratis deinde et solutis, poenituit venditor,
volens mercatum servare. Cui dixit emptor," Necesse
habes mihi pactum tenere: sicut mos cum equus ven-
ditur, quia capistrum transit cum eo, sed non fit de eo
mentio, ita corpus tuum, quod continet animam, cum ea
in dominium meum tansibit." Excipiens igitur eum
super humeros suos, asportavit itaque, quod ulterius
non est visus

                            ______________
 
 
 

    LXXXVIII. De incisore lignorum die Dominico.

ERAT quidam ordinis Cisterciensis degens in quadam
grangia abbatis de Fontibus, in diocoesi Eboracensi.
Misit quendam juvenem die Dominico ad nemus ligna
scindendum: cum autem lignum juvenis securi per-
cussisset, sanguis ex ligno effluxit. Cumque iterato
lignum voluisset percutere, miraculo jam viso non per-
territus, venit ad eum quædam vox, dicens Anglice,
" Let, let, let," quod est Latine, "Dimitte, dimitte,
dimitte." Respondit ergo huic voci stultus incisor ille,
"Sic me non terrebis," incisionem viriliter insistendo.

                            LATIN STORIES.                77

Et ecce vox iterato dilabitur, dicens, "Maledictus ille
qui te hic misit illo die!" Ille vero recedens, post
paucos dies a dicto fratre occisus est, et frater dis-
paruit, quod nunquam in partibus illis visus est.

                            ______________
 
 

               LXXXIX. Contra sperstitiosos.

IN partibus quibusdam vidi quod quando homines
primo obviabant sacerdotibus, statim signabant se, di-
centes quod malum omen est obviare sacerdoti. Immo
pro certo didici, quod cum in quadam villa Franciæ
multi passim morerentur, dixerunt inter se, " Non po-
teret hæc pestis mortalitatis cessare nunquam antequam
mortuum in fossa humo ponamus, presbyterumque in
eandem fossam projiciamus." Unde factum est quod dum
sacerdos ad foveam accederet ut mortuum parochianum
sepeliret, rustici simul et mulieres presbyterum sacris
vestibus indutum arripuerunt, et in foveam projecerunt.
Hæc sunt diabolicæ adinventiones et dæmonum illu-
siones.

                            ______________
 

        XC. De fraudulentia venditorum equorum.

DE hiis autem qui aliorum equos vendunt, quos accio-
narious vel corretiers seu cossor Gallici dicunt, et fre-
quenter ab utraque parte accipiunt, et mendaciis multos
a quibus recipiunt pretium seducunt, dico cum Mich.

78                       LATIN STORIES.

.vii. qui optimus est in eis, quasi paliurus, et qui rectus
quasi spina de sepe. De quodam quod cum aliquis
vellet equum emere, ipse oculum parvum claudebat et
quosdam nutos equivocos faciebat. Postmodum si ille
qui emerat equum inveniebat quod esset malus, dicebat
pestifer ille," Nonne bene innui vobis ne emeretis?"
Si vero bonus inveniebatur equus, dicebat, "Ego innui
vobis ut emeretis."

                            ______________
 

                XCI. De cæco et ejus uxore.

CÆCUS erat quidam uxorem habens perornatam, qui
cum cruciatu mentis castitatem suæ uxoris observabat,
zelotypus namque fuerat. Accidit autem die quodam
ut in hortu sederent amoeni, prope arborem pirum,
uxori vero volenti arborem ascendere ut pira legeret
cæcus assenist, ne tamen quis alter vir ipsam accederet
brachis suis stipitem arboris amplectitur. Erat autem
arbor ramosa, in qua, priusquam uxor ascenderet,
juvenis quidam se absconderet, mulieris expectans
adventum. Conveniunt itaque læti, eamplexantur se,
figunt basia, ac Veneris vomere terra colitur hirsuta
umbrosumque nemus. Cumque juvenis in opere fortis
ageret ut potuit, mulier vero vim inferenti vices refer-
ret, audit cæcus strepitus amborum, et dolens exclamat,
"O mulier iniquissima, licet visu caream, auditus
tamen et discursus in me sunt intensiores, ut sentiam
tibi astare adulterum. Conquero igitur hoc nephan-

                       LATIN STORIES.                    79

dissimum scelus Jovi summo deo, qui gaudium tris-
tium corda potest afficere et lumen cæcis restituere."
His dictis simul cæco reddita lux est, et suspiciens in
arborem adulterum vidit, exclamatque subito, "O
mulier falsissima, cur has mihi cudis fraudes, cum
te bonam castamque crediderium? Væ mihi! quia
lætum diem tecum amplius non pervixero!" Mulier
vero audiens maritum ipsam increpantem, licet primo
parumper territa, alacri tamen vultu, cito fraude in-
venta, respondit marito et exclamans, ait, "Gratias ago
diis deabusque omnibus, qui preces meas exaudierunt
et visum restituerunt marito meo charissimo! nam,
conjunx dilecte, scias te videre ex opera et precibus
meis. Cum enim usque hic multa in vanum expend-
erem phsicis, orationibus institi deorum ut salvum te
facerent, ac visum tibi restituerent. Tandem deus
Mercurius, Jovis supremi jussu, mihi in somno apparuit,
dicens, 'Si ascendas in arborem pirum, et Veneris
ludum cum juvene perficias, marito tuo lux pristina
restituetur.' Quod ego nunc perfeci ut te sanarem.
Munera ergo mihi debes ob tale meritum, cum tibi
visum jom restituerim." Cæcus uxoris dolo et fraudi-
bus fidem adhibuit, ac nephas omne remisit, et mune-
ribus ipsam reconciliat, quasi corruptam inique et in-
voluntarie.

                            ______________

80                    LATIN STORIES.

            XCII. De consilio murium.

MURES inierunt consilium qualiter a cato se præmuniri
possent, et ait quædam sapientior cæteris, "Ligetur
campana in collo cati, tunc poterimus præcavere ipsum
et audire quocunque perrexerit, et sic ejus insidias
evitare." Placuit omnibus consilium hoc, et ait una,
"Quæ igitur est inter nos tanta armata audacia, ut in
collo cati liget campanam?" Respondit una mus,
"Certe non ego!" Respondit alia, "Certe non ego
audeo pro toto mundo ipsum catum appropinquare."

                            ______________
 

       XCIII. De simplicitate hominum de Wilebege.

QUIDAM simplices, ut dicitur, de Wilebege erant, qui
ad terminum debuerunt solvere censum domino suo,
et non habuerunt nuncium qui ita cito posset negotium
peragere. Dixerunt invicem, "Quid faciemus? quia
terminum adest." Dixerunt quidam, "Lepus est ani-
mal velox: suspendamus in collo ejus bursam cum
censu, et signamus ei quod cito deferat ad curiam do-
mini nostri." Et fecerunt sic, et lepus cum bursa et
censu cucurrit ad nemus quantum potuit, et homines
nesciebant quo devenit.

                            ______________
 
 

                        LATIN STORIES.                         81

                XCIV. De guloso.

QUIDAM fuit gulosus qui mane comedit quando alii per-
rexerunt ad ecclesiam, et hoc fecit de consuetudine.
Quadam autem die sic comedit, et postea versus silvam
ivit, incipiens istum cantum:-
Jolyftè, jolyft è,
Maket me to the wode the.
Modicum processit, et supinus cecidit. Surrexit, et
iterum hoc modo cecidit. Videns hoc quidam miles a
longe, adipsum accessit, et invenit eum mortuum haben-
tem linguam suam pendentem extra os ad modum
canis, et tota facies ejus erat quasi esset ignita, et
oculos aperuit sicut homo insanus.

                            ______________
 

                 XCV. De quodam stulto.

NARRATUR de quodam stulto, qui noluit alios sequi,
sed directe ivit post nasum suum, qui cum venisset
ductu nasi sui ad magnam aquam, vellet intrare. Cla-
mavit quidam rusticus, et dixit,-
Fol,fol, turne le nè s.
At ille despexit, dicens,-
Mavey vileyn, de rems dutez.
Quasi diceret, "in vanum clamas."

                            ______________

82                    LATIN STORIES.

                 XCVI.  De Godefrido.

FUIT quidam nomine Godefrey, multum abundans in
temporalibus, habens uxorem, qui mutuo se vehementer
dilexerant.  Contigit tamen quod cum mulier infirma-
retur, noluit testamentum condere, sed de viro suo con-
fidens totum reliquerat sibi facturo pro anima sua
secundum quod voluisset.  Qua defuncta, dinde vir iste
quandam juvenculam duxit in uxorem, cum qua stetit
per aliquod tempus.  Quo laborante in extremis, præ
nimia dilectione quam habuit ad uxorem suam nihil
lagare voluit nec pro se nec pro anima uxoris suæ
prioris, sed omnia integre sua commisit uxori suæ su-
perstiti.  Quæ cum per aliquod tempus vidua reman-
sisset, ultimo nupsit cuidam menestrallo, qui pariter
degentes vitam cum gaudio deduxerunt, bona similiter
sibi relicta cum hilaritate expendentes.  Quadam
autem die, appropinquante scilicet die anniversaria
prioris viri sui, hæc mulier apud se reducebat in memo-
riam quanta bona recipisset de eodem in vita sua.
Volens in aliquo animæ ejus subvenire, die obitus
viri sui misit sacerdoti per domicellam suam panem et
vinum ut pro anima ipsius defuncti celebraret divina.
Vir autem illius mulieris superstitis, cum obviasset
domicellæ cum tali exennio, quæsivit quid inde ferret,
et illa veritatem rei indicavit.  At ille, "Nequaquam
ita fiet, sed redeas domi mecum."  Quibus regressis,
dixituxori suæ, "Quidnam perperam facere proposuisti?
Numquid ei subvenire defuncto teneris, ex quo sibi non
curavit vivus subvenire?  fruamur nos hiis etaliis suis

                            LATIN STORIES.                  83

alacriter, nec plus de eo curantes, quia dum potuit
de seipso non curavit."  Et emisit cantum viellando, dicens,--

Godefray, Godefray,
Tu ne feistes, ne jeo ne fray.
Hoc igitur etmultis aliis exemplis poterit penes se vivens in
terra considerare statum suum, ad quem conservandum tam
parentes suos quam subsequentes per seipsum diligentia
apposita est cum effectu.  De fine vero vitæ suæ vel de
anima modicum vel nihil curans, sed finem suum et animæ
suæ curam non considerans, et cum possit non subveniens,
totum relinquit ordinationi eujuscunque, quod dolendum est,
cum ignoret an odio vel amore dignus sit.  hinc igitur, homo, --
Conde dum tempus habes, ne crede parentes.
Dum vivis vivunt, moriens moriuntur amici:
Omnis amor mundi cum mortuo sepelietur.

Man, of the self thu haf god mynde,
That thu dost wiht thi hand that schal tu finden;
Childer ben for-thetele, and wives ben un-kynde,
That that comed in the sectures hondes often it is bi-hynden.

                            ______________
                                                     G
 
 

     XCVII.  De heremita Qui incidit in ebrietatem.

ERAT quidam heremita qui diu vixit in sanctitate, nec
attrahi potuit ad aliquod peccatum grave per multos
annos. Cui diabolus dixit, "Elige consentire in unum de
tribus peccatis, et nunquam amplius temptabo te."

84                LATIN STORIES.

Qui elegit potius inebriari, et postea utrumque, adulterium
videlicet et homicidium, adjecit, quia virum cum cujus
uxore ebrius peccavit supervenientem occidit. Quo facto,
seipsum redarguens dixit hos versus:

Sobrius quando fui, nullus mihi timor inhæ sit, Ebrius
commisi duo scelera pessima mundi.
Anglice,

     Whil at I was sobre sinne ne dede I nowht,
     But in drunkeschipe I dede  e werste  at mihten ben thowht.

                            ______________
 

             XCVIII. De abbate jejunante.

DE quodam abbate audivi qui multum ante promotionem
suam in pane et aqua jejunare solobat. Cum autem factus
esset abbas, coepit magnos comedere. Cum autem
quæreretur ab eo de tanta repentina mutatione, respondit,
"Diu jejunavi hujus solempnitatis vigiliam; idcirco enim
parvos pisciculos comedebam, ut aliquando magnos
manducare possem."

                            ______________
 
 
 

                     XCIX. De rustico.

AUDIVI de quodam rustico qui nutritus erat in fimo et
foetore, qui cum staret ante apothecam ubi aromata
terebantur, non valens ferre odorem, corruit semivivus,
nec potuit convalescere aut comfortari, donec portatus
ad domum suam ad fimum et foetorem reverteretur.

                            ______________
 

                     LATIN STORIES.                 85

    C. De vetula, pactum faciente cum diabolo.

ERAT vir quidam nobilis et magnæ progeniei, qui
defuncto genitore, ratione patrimonii, filiam cujusdam,
illustris viri, castam nimis ac formosam, matrimonio
sibi copulavit. Qui dum taliter in lege Dei conjuncti
non modico tempore pio amore se invicem amplectentes,
tam Deo grati quam hominibus amabiles, operibus
sacris ad supernæ patriæ gloriam penitus anhelarent,
eorum sanctam conversationem humani generis inimi-
cus quodammodo ferre non valens, corporalem inter se
divisionem, vel saltem in eorum mentibus spiritualem
maculam, missis pluribus ex discipulis, machinari cona-
batur. Opitulante tamen gratia Salvatoris, quanto
vehementius ad piaculum incitaret, tanto firmius servi
Dei in proposito bono radicantur. Videns igitur ille,
artificiosus serpens, licet non modico tempore, nulla
ingenii tortuositate hoc modo contra viros sanctos se
posse proficere, ad aliud quoddam mirabile et inopina-
tum divertit ingenium. Armis enim propriis quasi
per se impotens pugnator exutus, alium expugnatorem
mirifice ad pugnandum armavit. Assumpta namque
humanæ speciei figura juvenis quidam efficitur, qui
vetulæ cuidam, quæ ab urbe qua præfati sancti viri
manebant exivit, apparebat, dicens, " Unde, venis?"
Quæ respondit, "Venio de civitate hac ad quam ten-
dere videris." Et ille, "Secretum quoddam habeo
tibi revelare, si scirem te nolle propalare." Et illa,
" Profer; utique celabo." Cui ille, "Nosti," inquit,

86                      LATIN STORIES.

"ibi talem virum cum uxore, de quorum moribus et
honestate non tantum concives, verum etiam longinqui,
audita eorum fama, ut dicitur, gratulantur." Quæ ait,
"Nosco etonim." Et ille, " Numquid aliquem noveris in
mundo tam sapientem et prudentem, qui odio inter eos
seminato unanimitatem eorum posset aliquantisper segregare?
Audita namque mira eorum mutua dilectione, cum quodam
socio quod dissentionem inter eos possem fabricare forsitan
pigneravi." Ad hæc vetula, "Miri," inquit, " ingenii hominem
oporteret esse; sed si forte diligentiam exhiberem, puto quod
dicis opus me posse explere." Dixitque dæmon, "Et ego tibi
satisfaciam de præmio, si præfatum opus pro me velis
procurandum præsumere." Locatur itaque mulier illa miseranda
et infeIix, quod pudor dictu est, quinque argenteis ad tam grande
scelus perpetrandum. Quo facto ab invicem recesserunt, facta
tamen securitate in crastinum iterum conventuri super rei
expedimento colloquentes.

    Accedens igitur vetula dolosa, absente marito, primo
sponsam hiis verbis affata est: " Domina mea," inquit,
"simplicitati tuæ vehementer condoleo, eo quod sic de
vivo tuo jam per Iongum tempus, te tamen ignorante,
frustrata es, ipsum videlicet existimares eandem
dilectionis constantiam, quam erga ipsum habes, erga
te habere, quem pro certo scias, me perpendente,
cuidam speciosæ juvenculæ omni cordis affectu
adhærere."Ad quam illa, " Suntne," ait, " vera quæ
dicis?" " Verum," ait, " dico; et si mores citius non
correxerit, tu ipsa timeo sinistra operatione forte
experieris in brevi."

                         LATIN STORIES.             87

Dixit ergo sponsa, "Heu!" inquit, "quid faciam?
omnia utique mala mihi citius evenisse sperabam. Sed
quod solum superest, rogo te quatenus, si noveris, utile
consilium mihi super hoc dare non abneges."Et illa,
"Consulo," ait, " tibi, ut viro tuo jam nocte dedito
sopori, quatuor pilos a barba ejus abrasos sagaciter
mihi procurare non omittas; quibus me noveris tale
medicamen composituram, quo ipse mutata mente ab
illius amore jam ad tuum perpetuo et etiam ferventius
solito revertetur. "Cui sponsa, " Et hoc," inquit, " satis
facile provideri posse videtur: faciam," inquit, " quod
hortaris." Hiis itaque gestis, veluti antea sponsam, sic
et sponsum singulatim hiis verbis aggreditur: " Num-
quid et tu ignoras, domine mi, conjugem tuam, putans
eam castam et pudicam, sed jam ab alio diu amatam,
et alium præter te adamantem, jam in necem tuam
conspirasse? unde ni prudentius egeris, hac nocte mo-
rieris. Nam diuturna sceleris expectatio non eam a
proposito revocabat, verum etiam deliberationem ne-
candi potius requirebat. Et ne falsa me protulisse
suspiceris, fingito te jam dormientem, licet totam noctem
ducas insompnem, et quæ prædixi experimento tibi
patebunt." Sponsa vero audita hujus præmunitione,
vetulæ gratias agens, ab ea discessit. Adveniente
igitur jam nocte, mulier piæ conscientiæ et simplicis,
moniti vetulæ non oblita, viro a vico redeuntem hilari
vultu convocabat, et nune epulis nunc potibus confovens
delicatis, ut liberius intentionem compleret inebriare
nititur matritum. Vir autem ab eadem erroris matre
præmonitus, quicquid uxor gratanter ingesserat, gratius

88                         LATIN STORIES.

suscepit, lætitiam facietenus prætendens, qui in animo
minime delitebat, ut videlicet sub dissimulatione tali
rei gerendæ videret effectum. Accedente igitur tem-
pore cubandi, procumbens sponsus cubili, protinus
clausis luminibus ac corpore sine motu existente, quasi
semimortuum se dormire mentitur. Quo viso, præ-
paratis instrumentis, mulier ad virum accessit. Et
ecce dum viri barbam prælotam rasorio tetigisset, ap-
prehensa mulieris manu cum instrumento illo, vir
subito se erigens, hiis verbis exauditur: "Et diu,
"inquit, "conjunx nequissima, hunc venenosum
conceptum sub nube occultaveras, quo adjuvante
Domino, licet conata es, in præsenti proposito
frustraris. Judicium," inquit, "proprium in me
judicasti."Nec mora: quasi furorem non sustinens,
arrepto cultello, sponsam castam licet mortem
non meruerat propria manu jugulavit.

O dolor! o gemitus! castus simplexque maritus,
Extinguit sponsam vetula suadente pudicam.
Dæmon non potuit, mulier quod iniqua peregit,
Hæc instrumentum quo fabricat ille venenum,
Et parat hic tela, quibus insontes premit illa.
Hanc exprobrare timeo, ratione Mariæ ,
Si tamen hanc laudo, contraria scripta notato.
A telo mortis quod fabricat ars mulieris,
Mater sancta pia, nos protege, Virgo Maria.
Clarescente igitur jam die crastina, non velut bonus
operator, dignus mercede, sed ut operatrix nequissima,
quæ poenam perpetuam pro mercede meruerat, ad con-
ductorem præmbulata via processit præmium petitura.
Et eccc dum secus aspiceret ultra fluvium magnum et

                            LATIN STORIES.                  89

latum, cognovit dæmonem magistruum suum citra
stantem, argenteos in manu elevantem, quos ut ipsa ad
se jactos arriperet nutibus exhortatur. Quæ dum
propius accedere eum monuisset, responderet ille
se non audere, timens ne et ipsum forte interimeret,
sicut et bonam matronam interfecit, adjiciens etiam, non
tantum se per .x. annos, verum etiam et legionem
sociorum, non potuisse perficere, quod ipsa tantum
unius noctis spacio ad effectum perduxit.

                            ______________
 
 

CI.De uxore adultera quæ proprium crimen in virum retrusit.

QUDAM erat juvenis qui totam intentionem suam misit,
ut artem mulieris omnino scire posset, et hoc facto
voluit ducere uxorem. Sed primo perrexit quærere
consilium, et sapientiorem illius patriæ adiit hominem,
et qualiter custodire posset quam ducere volebat quæ-
sivit uxorem. Sapiens hoc audito dedit sibi consilium
quod construeret domum ex lapidibus quadratis, altis
parietibus, poneretque intus mulierem, daretque ei
satis ad manducandum, et non superflua indumenta,
nec faceret super domum nisi solum ostium, solamque
fenestram per quam videret, ut nemo intrare posset vel
exire. Juvenis, hoc audito, sicut sapiens jusserat fecit.
Hoc autem totum factum est, et juvenis atque mulier
domum sunt ingressi. Mane autem facto, juvenis de
domo exibat, et ostium firmabat: quando vero dor-
miebat, sub capite suo claves domus abscondebat. Hoc

90                           LATIN STORIES.

autem faciebat tempore longo. Quadam vero die dum
juvenis iret ad fortum, mulier sua ut erat solita ascendit
fenestram, et euntes atque regredientes ad forum in-
tente aspexit. Quod cum una die ad fenestram staret,
vidit quendam juvenem formosum corpore atque facie,
et statim illius amore succensa est. Ab illa igitur
hora coepit cogitare qua arte posset loqui cum adamato
juvene. At ipsa plena dolo et ingenio malo, cogitans
quod claves domus furaretur dum vir ejus dormiret,
quod et factum est, et de nocte consurgens, perrexit ad
juvenem. Vir autem ejus in silentio noctis suaviter
consurgens, venit ad ostium, et invenit apertum,
statimque ad se firmiter clausit, firmavitque fenestram,
stetitque ibi donec in camisia sua mulierem suam re-
vertentem ab opere nephario vidit, veniensque ad
ostium fortiter pulsat. Vir autem mulierem suam
audiens ac videns, ac si nesciret, rogavit quisnam esset.
At ipsa exclamans quasi lacrimando jurare coepit, quod
nunquam amplius illud sibi contingeret, si hoc primum ei
condonare vellet. Sed nihil mulier profecit, sed semper
clauso ostio foras stetit. At ipsa magis ac magis
clamans, dixit quod nisi ostium recluderet, in puteum
qui juxta domum erat saliret, et ita vitam finiret, sicque
de morte sua amicis et propinquis suis rationem redderet.
Spretis vero minis, dominus uxorem suam intrare non
permisit. Mulier vero plena calliditate sumpsit lapidem
grandem, quem a terra levavit, et projecit in puteum,
hoc intentione, ut vir ejus audito sonitu lapidis in
puteum ruentis, putaret se in puteum cecidisse. Hoc
vero peracto, mox absque mora de domo egrediens,

                               LATIN STORIES.               91

coleri cursu ad puteum venit, putans verum esse quod
mulierem audisset cecidisse. Mulier videns ostium
domus apertum, et non oblita suæ artis, intravit domum
firmansque ostium. Ille autem videns se esse decep-
tum, inquit, "O mulier fallax et plena arte diaboli!
permitte me intrare, et quicquid fecisti me condona-
turum crede." At illa eum increpans omnino domus
suæ introitum denegavit, et sacramento confirmans,
ait, "O seductor pessime! cunctis parentibus tuis
ostendam, quod unaquaque nocte solitus es ad meretrices
ire." Et ita mulier illa, liberata arte sua, flagitiam
quod meruerat in virum detrusit.

                            ______________

        CII. Qualiter uxor medicata est oculum mariti.

PERREXIT quidam maritus rusticus ut vindemiaret
vineam suam, quod uxor illius videns, putavit illum
circa vineam esse diu moraturum, et misso nuncio
convocat amicum suum, paratque convivium. Accidit
autem ut dominus domus ramo vineæ in oculo
percussus, domum cito rediret, nihilque de oculo
percusso videns. Veniens itaque ad portam suæ
domus januam pulsat. Quod cum uxor audisset,
nimium turbata est, et convocatum amicum abscondit
seorsum, et domino suo postea ostium aperire cucurrit.
Qui intrans, et graviter pro oculo tristis effectus, jussit
cameram parari, et lectum sterni. Timebat autem mulier
ne vir intrans cameram amicum latitaiitem videret; dixit

92                         LATIN STORIES.

ad cum, " Domine mi, quid tantum properas ad lectum?
Dic mihi quid tibi sit prius." Rusticus autem omnia
ei narravit, qualiter de oculo acciderat. Tunc dixit
mulier viro, " Permitte me," inquit, " domine, ut
oculum sanum medicinali arte confirmem, ne eveniat
de sano ut jam evenit de percusso, quia dampnum
tuum nobis commune." Apposuit autem mulier frau-
dulenta os suum ad oculum sanum, et tam diu carmine
sua fovit, quousque amicus ejus a loco quo erat abscon-
ditus nesciente marito decessit. Tandem se erigens,
dixit, " Modo, carissime, potes ad lectum tuum si
placet descendere, quia oculum sanum securum habere
poteritis, dum mecum illo taliter fecisse prospexeris."
Et taliter nequam mulier virum suum refertur illusisse,
ut procus ejus tali ingenio posset evadere.

                            ______________

                CIII. De rege qui nollet ridere.

CUM quidam rex sapiens nollet ridere nec lætari, facto
a rege convivio, dum discumbentes gauderent, ipse
rex non gaudebat. A fratre vero requisitus cur non
gauderet, rex ei respondit, " In brevi tibi dabo respon-
sum." Nocte propinquante, rex tubas fecit canere ad
portam fratris sui. Quibus auditis, ille perterritus
supra modum, sciens per eas se morti dampnandum,
totam noctem cum uxore et familia domum disposuit
et ordinavit. In crastino vero cum esset ante regem,
sciebat mortem se incurrere, propter tubas quæ ante
 

                               LATIN STORIES.                      93

domum suam cecinerant, quia jussum erat, ubi tubæ cane-
bantur, quod ille mortem incurrebat in crastino. Rex
vero eum jussit expoliare, et mortis gladiis ad ejus
latera applicatis, præcipit carnificibus ut quam cito eis
ostenderet illum transfigere non tardarent. Et ait rex
ei, " Cur tam tristem faciem ostendis ?" Cui ille,
" Non est," inquit, " modo tempus lætitiæ nec risus."
Cui rex, " Et quare ? quia tu vides quod ego gaudio,
similiter et tu debes gaudere." Et ille ait regi, " Quo-
modo gaudere valeo, cum ego videam gladios acutos ad
latus meum affixos, et horam ignoro quando vitam
amittam ? ergo gaudere non valeo." Tunc rex sibi et
circumstantibus dixit, " Ideo, frater mi, gaudere non
valeo, quia cotidie assistunt ante januam cordis mei
tubicines dicentes, ' Tu morieris ;' quatuor gladii sunt
qui cotidie cingunt cor meum; primus est peccata mea
innumerabilia, secundus est mors inevitabilis, tertius
est Gehenna intolerabilis, quartus terror judicii inesti-
mabilis."

CIV. De duobus cæcis.

DUO cæci erant in civitate Romana. Unus eorum
cotidie clamabat per vicos civitatis, " Bene juvatur
quem Dominus vult juvare;" alter vero clamabat, " Bene
juvatur quem imperator vult juvare." Cumque hoc
cotidie repeterent, et imperator hoc audiret frequenter,
præcepit ut panis fieret, et ibi imponerentur talenta
 

94                       LATIN STORIES.

multa, et ita panis impletur talentis, et præcepit illud
dari cæco. Quo accepto, videns ponderationem panis
et obvians alio cæco, sibi vendidit panem ad opus
puerorum suorum. Cæcus qui panem emerat, domum
veniens et fracto pane invenit plenum talentorum, et
Deo gratias egit, et de cætero permansit sine mendica-
tione. Alter vero cum adhuc panem quæreret per
civitatem, vocatus ab imperatore, dixit ei, " Ubi est
panis quem ego heri tibi præcepi dare ?" Ille dixit,
" Vendidi socio meo nudiustertius, quia crudum mihi
videbatur." " Vere," ait imperator, " bene juvatur
quem Deus juvat !" et cæcum a se repulit et abjecit.

                  CV. De latrone pœnitente.

FUIT quidam latro, qui cum filio suo latens per nemora
furta et homicidia multo tempore perpetraverat. Qua-
dam autem die cum jaceret in gremio filii sui, dixit ei
filius cachinnando, " Pater, jam canus es et senex ;
amodo te deberes corrigere." Quo audito compunctus,
surgens de gremio filii, cum de confessione anxius
cogitari cœpit, vidit conventum monachorum alborum
funus quoddam processionabiliter ferentem per illud
nemus transeuntem. Et occurrens post illos cum
magno clamore, " Expectate," inquit, " peccatorem
confiteri volentem et pœnam agentem." Quo cognito,
timentes ne sub fraude vellet eos occidere, cum ingradu(?)
concito fugerent, et ille eos velociter sequeretur; offenso
 

                          LATIN STORIES.                      95

pede ad truncum cecidit, et fracto sibi collo protinus
expiravit. Cujus animam cum quidam sanctus mona-
chus qui erat inter alios vidisset in cœlum ab angelis
deferri, et animam usurarii cujus corpus ferebant
honorifice torqueri a dæmonibus, in infinitum stupescens
narravit cæteris veritatem.

CVI. De moniali sacristana.

CLERICUS quidam monialem sacristanam de peccato diu
sollicitans, eam secum de monasterio extraxit, quæ
claves super altare projiciens per .v. annos extra
monasterium fuit vagans. Cum quadam die trans-
iret ante portam illius monasterii, quæsivit a moni-
alibus de se, quasi de alia quæreret, quid de sacris-
tana actum esset quæ ante fuerat. Responderunt quod
erat in monasterio, et quod sanctitate fulgebat. Beata
igitur Virgo officium illius fecerat adimpleri. Stupe-
facta vero adhuc miraculum non intelligens, cum a
monasterio nondum longe esset, apparens ei Beata
Virgo, et eam increpans, dixit, " Redi, misera, ad
monasterium, quia ego sub tua specie usque modo
officium tuum adimplevi." Quæ gratias agens ei, et ad
monasterium rediit, et miraculum narravit.


96                      LATIN STORIES.

                CVII. De domicella monasterii.

IN Alemannia a quadam abbatia secularium monialium
quidam miles seduxit quandam domicellam ejus monas-
terii, promittens ei quod si relicto monasterio sequeretur
eum, ipsam sibi conjugio copularet. Quæ cum nocte
statuta vestes in duabus sarcinis colligasset, et per fenes-
tram militi tradere et postea seipsam, latrones ad ali-
quid furandum militem casu præventi, ipsam cum
sarcis exceperunt, et admirantes ad silvam cum gaudio
deduxerunt. Quos ipsa deprehendens non esse quod
crediderat, se deceptam cum fletu maximo proclamabat.
Qui eam verbis demulcientes, cum ad socios perve-
nissent, cognoscentes eam quæ esset mœstissimam, juxta
se sub arbore conservabant. Quæ cum fletu invocata
beata Virgine sopore modico est depressa. Quæ cum
evigilasset, invenit se in dormitorio monasterii quod
exierat, et juxta se illas .ii. sarcinulas colligatas. Quæ
cunctis narravit, et vitam in sanctitate consummavit.

      CVIII. De illo qui rogavit tres amicos suos.

LEGIMUS quod quidam vir potens et magnus cuidam
servo suo castrum ad custodiendum commisit, in quo
hostes domini recepit, propter quod dominus suus
suspendi eum jussit. Cumque traheretur ad mortem,
rogavit quendam amicum suum quem valde dilexerat,
ut ei in tanta necessitate subveniret ; qui dixit ei,
quod alios amicos cito inveniret, tamen tantum
 

                            LATIN STORIES.                       97

pro ipso faceret, quod unum lintheum ei daret. In-
vento autem alio amico quem plus dilexerat, rogavit
ut eum juvaret, qui respondit quod tantum pro ipso
faceret quod cum eo per modicam viam, et ipsum usque
ad patibulum duceret, et statim ad domum rediret.
Invento vero tertio amico, quem parum respectu aliorum
dilexerat, et parum pro ipso fecerat, quasi dimidium
amicum eum reputabat. Cum verecundia cœpit eum
supplicare et ejus auxilium implorare. Qui respondit,
" Non sum immemor modici beneficii quod mihi fecisti,
cum usura reddam tibi ; ponam animam meam pro
anima tua, vitam meam pro liberatione tua, et sus-
pendar pro te."
    Primus amicus est possessiones terrenæ, quæ in morte
dant tantum unum panniculum ad sepeliendum, et cito
novos amicos inveniunt. Secundus amicus, uxor et
filii et consanguinei, qui usque ad sepulchrum sequun-
tur, et statim ad domum revertuntur. Tertius et verus
amicus est Christus, qui pro liberatione nostra voluit
in patibulo crucis suspendi.

        CIX. De latrone sustentato a Virgine.

FUIT latro quidam nomine Elbo ; cum multociens res
alienas raperet, unde et suos miserrime pasceret, sanctam
Dei genitricem venerabatur ex corde, et etiam dum ad
latrocinandum pergeret, exorando eam devotissime
salutabat. Cum ergo quadam vice ad latrocinandum
pergeret, exorando ipsam, deprehenditur atque sine
                                                               H
 

98                       LATIN STORIES.

ulla miseratione suspenditur. Cumque elevatus de
terra per bidium penderet, ecce in illo iduo beata
Virgo suis manibus ipsum vivum et illæsum susten-
tavit. Illi vero qui illum suspenderant, cum ad ipsum
redissent, et eum vultu hilari nihil mali patientem
vidissent, dum guttur ejus transfigere volent, beata
Virgo non permisit, sed manus suas gutturi anteposuit.
Cognoscentes igitur illi quod gloriosa Virgo auxiliaretur
ei, valde mirati dimiserunt eum. Qui abiens, factus
est monachus, atque Deo et gloriosae ejus genitrici
servivit devotissime omnibus diebus vitae suae.

                CX. De domina Romana.

ALIQUANDO autem dæmones peccata hominum cog-
noscentes, accusant eos ut morti tradantur, et spacium
pœnitentiæ non sequatur, unde audivi quod quædam
valde religiosa vidua erat in civitate Romana, qui par-
vulum suum habens, semper illum secum in lecto ponebat
nocte donec fuisset adultus, unde diabolica suggestione
quadam nocte accidit quod mater ex proprio filio con-
cepit. Timens autem diabolus ne pœniteret, eo quod
multas elemosinas faciebat, et beatam Virginem fre-
quenter salutabat, transfiguravit se in speciem scolaris,
et veniens ad imperatorem Romanum, ei ait, " Domine,
ego sum peritissimus astronomus, ita quod nunquam
fallor : scio futura prædicere, furta latentia revelare, et
multa alia novi, quæ certo experimento cognoscere
poteritis, si me de familia vestra volueritis retinere."
 

                             LATIN STORIES.                      99

Imperator suscepit eum gaudens, et ille cœpit ei multa
vera prædicere, et furta abscondita revelare, ita quod
imperator ei per omnia credebat, et ipsum præ omnibus
aliis familiaribus honorabat. Quadam autem die ait
imperatori, " Domine, mirum est quod civitas ista non
absorbetur a terra : quædam enim detestabilis mulier
est in ipsa, quæ ex proprio filio concepit et peperit."
Imperator hoc audiens, vocata muliere, valde mirari
cœpit eo quod domina illa inter alias Romanas mulieres
religiosissima haberetur, et tamen credebat clerico suo,
quia non potuit percipere quod ei mentiretur. Cum
autem vidua illa inducias respondendi ab imperatore
vix obtinuisset, ivit cum lacrimis ad confessionem, et
die ac nocte cœpit beatæ Virgini supplicare ut eam
liberaret ab infamia et morte. Die vero assignata non
invenit aliquem de amicis suis qui auderet ire cum ea,
vel clerico imperatoris se opponere, quia omnes cre-
debant ei tanquam prophetæ. Cum autem ingrederetur
domum imperatoris, cœpit dæmon expavescere et fre-
mere. Cui imperator ait, " Quid habes?" At ille
obmutuit. Appropinquante autem muliere cœpit dia-
bolus ululatum emittere, et ait, " Ecce Maria cum
muliere illa venit, et eam manu adducit." Et hoc dicto,
cum turbidine et fœtore recendens disparuit.

                    CXI. De dæmoniaco.

ANNO Domini circitur millesimo cc°. 66°. apud
Corinthum, metropolim Græciæ inferioris, quæ Gallo-
                                                              H 2
 

100                       LATIN STORIES.

græcia dicitur, contigit in festo beatæ Mariæ Magda-
lenæ, duos fratres minores de conventu supradicto
post dormitionem meridianam exire in patriam, pro
quibusdam expediendis, et dum in prato longissimo
super fluvium elongati essent a civitate per duo
miliaria, viderunt ante se in eodem prato maximam
multitudinem hominum congregatam, quos nunc si-
lentes, nunc acclamantes, nunc cachinnantes audiebant.
Admirantes igitur quare in loco tali tanta esse homi-
num adunatio, estimabant ibi spectacula celebrare
quæ nos miracula appellare consuevimus. Cumque
properarent illuc ut verbum Dei populo prædicarent,
videbant hominem quendam arreptitium, seu phitoni-
cum, super acervum multarum vestium residentem, et
dæmonem per os ipsius hominis de quibuslibet secretis
evidentius respondentem. Cujus verbis totus populus
nunc ad audiendum, nunc ad ridendum, nunc ad voci-
ferandum movebatur. Quo viso, fratres in oratione se
prosternunt, Domino supplicantes ut a prædicto dæ-
mone aliquid inquirere possent et audire, quod Deo in
honorem, populo in ædificationem, et diabolo cederet in
confusionem. Completa igitur oratione, frater senior
alloquitur dæmoniacum quem proterviter contempnen-
tem adjurat in sanguine Jesu Christi crucifixi, in exa-
minatione extremi judicii, et in supplicio ignis æterni,
quod ad omnia interrogata respondeat, nullum falsum
disserens, aut verum occultans. Irriguit dæmoniacus,
clamans se fortiter obligatum. Proponit frater quæs-
tiones in conspectu populi, et inter cætera præcipit
quod sibi revelet quæcumque noverat de beato Fran-
 

                             LATIN STORIES.                 101

cisco. Respondit dæmon in hæc verba : " Cum dudum
totam animarum universitatem exceptis paucissimis
dum in corporibus viverent peccatis teneremus, et ex-
utas ipsas ad pœnam traheremus, contigit, congre-
gatis nobis in unum in capitulo nostro generali, quod
in diversis provinciis a triennio in triennium exclu-
sive celebramus, magnam jacturam de ablata nobis
super animas potestate subito percepisse. Itaque præ-
cepimus singulis provincialibus dæmonibus, ut dili-
genter inquirerent in suis provinciis per quale genus
hominum supplantata esset nobis jurisidictio tot ani-
marum. Reversis nobis anno quarto, nullam super
hoc veritatem scire potuimus, præsertim cum principes
et prælatos, et eos quorum incumbit officio animas re-
gere, et viventes possideremus et defunctos torquere-
mus, nec putare potuimus in habitu vilitatis et personis
tam despectis sicut vestra prætendit religio aliquid
esse virtutis, propriæ superbiæ excæcati pulveribus.
Iterum adhibuimus de investigando isto negocio curam
sollicitiorem usque sequens capitulum. In quo com-
perimus tot dampna et injurias per Franciscum ves-
trum et fratres suos ex signis evidentibus nobis irro-
gari, videlicet, quod ubicunque Franciscus vel sui
aliquam personam vel familiam quæ præceptis nostris
militaverat familiariter frequentabant, spretis consiliis
nostris jus possessionis amissimus in eisdem. Jam
agebatur 12 annus coversionis dicti Francisci, quo com-
perto ex communi consilio electi sunt 12 de callidiori-
bus et astutioribus nostræ congregationis, et iidem pro
ipso in omni temptationum genere acrius sollicitando,
 

102                       LATIN STORIES.

quorum unus exstiti, specialiter sunt deputati. Stetimus
itaque cum ipso usque ad horam mortis suæ omni
genere temptationum et afflictionum quantum nobis
licuit ipsum exercitantes, nunc communiter omnes, nunc
singuli singillatim ; sed quotienscunque ipsum temptare
attemptavimus, ex nimia cordis sui humilitate turpiter
victi recessimus et confusi, adeo ut ipsum aggredi præ
consueta confusione quasi formidaremus. Tandem immi-
nente morte omnes nos cum satellitibus nostris affuimus,
ipsius animam vendicare parati. Sed in ipsius animæ
exitu tanta lux supercœlestis circa eum enituit, quod
intuitus nostri aciem reverberans diffugia et latibula quæ-
rere compellebat. Præcedente autem luce cum anima
ad cœlos supervecta, vidimus animas defunctorum om-
nium quas in purgatorio torquebamus Francisci meritis
a nostra potestate erutas, remissis pœnis omnibus, in
sua comitiva cum summo tripudio ad cœlos evolare.
Reducentes itaque oculos ad corpus defuncti, vidimus
in manibus ejus et pedibus quasi clavos, et latus quasi
lanceatum. Unde considerantes ipsius animæ trium-
phum et in corpore stigmata passionis, putavimus
ipsum esse Christum, qui denuo crucifixus et ultimum
judicium statim foret peracturus. Quo vehementer
conterriti infernum intravimus ipsius januas accludentes.
Sed cum defunctorum animas ad nos ut prius descen-
dere videremus, intelleximus ipsum hominem purum
essescio
de Francisco." Hæc igitur dum agerentur, ecce vir
quidam solus incedens per viam regiam ibat, quæ
modicum distabat ab illis. Remanentibus itaque tam
 

                             LATIN STORIES.                    103

fratribus quam populo in eodem loco, solus dæmoniacus
occurrit eunti, prolixum cum ipso habens tractatum, et
osculum præbens, reversus est ad locum suum, et a
supradicto fratre sub adjuratione pristina requisitus
quis esset cum quo sic in via loqueretur, et quid cum
eo tractasset, respondit, " Iste fuit frater vester, quem
diu temptaveram ut ab ordine avellerem, et hesterna
die invalui, dum a suo gardiano correptus impa-
tienter tulit, et hac nocte ex impatientia habitum
reliquit : hac autem de causa ipsum nunc adivi, ut
eum in sua apostasia redderem firmiorem, ne rediret
unde exivit. Frater præcipit dæmoniaco ut de loco
suo se non amoveat, nec ipsum fratrem impediat.
Assumpto igitur fratre, apostatam insequitur, ipsum
acclamando. Apostata vero viso fratre velocius
fugere cœpit, sed tandem frater ipsum occupavit. Et
dum ei egressum suum et egressionis modum insuper
et dæmoniaci consilium revelaret, apostata vehementer
motus ad pedes ejus procidit, totam vitam suam con-
fitens, et pœnitentiam suppliciter exposcens. Frater
absolvit eum ut potuit, et ad dæmoniacum coram toto
populo per manum adducens, si ipsum agnosceret
requisivit. Qui iterum ac iterum ipsum intuens dili-
genter, dixit se ipsum aliquando agnovisse, sed nunc
omnem ipsius perdidisse notitiam. Reversus igitur
domum, pœnitentem secum duxit, superioribusque
suis reconciliavit, et ordini suo restitui procuravit.


104                          LATIN STORIES.
 

CX. De .xl. corvis a parte posteriori hominis evolantibus.

ERANT duo fratres, quorum unus laicus, alter clericus.
Laicus sæpe audiverat a fratre suo quod mulieres se-
cretum alicujus non poterant occultare. Cogitabat
experiri hoc cum uxore sibi dilecta, cui dixit una
nocte, " Carissima, secretum habeo tibi pandere, si
certus essem quod nulli diceres ; quia si contrarium
faceres, confusio intollerabilis mihi esset." At illa,
" Domine, noli timere : unum corpus sumus, bonum
tuum est meum, et e converso etiam malum similiter."
Qui ait, " Cum ad privata accessissem ut opus naturæ
facerem, corvus nigerrimus a parte posteriori evolebat;
de quo sum contristatus." Quæ ait, " Lætus esse
debes, quod a tanta passione es liberatus." Mane vero
mulier surrexit, ad domum proximi sui ivit, et dominæ
domus dixit, " O domina carissima, potero tibi pandere
aliqua secreta ?" Quæ ait, " Ita secure sicut animæ tuæ."
Quæ dixit, " Mirabilis casus accidit marito meo nocte
ista : accessit ad privata, ut opus nauturæ faceret, et
certe duo corvi nigerrimi a parte posteriori evolabant,
de quo multum doleo." Et illa ad aliam vicinam nar-
ravit de tribus, et tertia de quatuor ; et sic ultra,
quod ille diffamatus est quod .lx. corvi de eo evolassent.
Ille turbatus de rumore, convocavit populum, cui
narrat rem gestam, quomodo mulierem voluit experiri
si sciret secretum tenere.


                             LATIN STORIES.                105
 

                        CXI. De quodam rege.

NARRATUR de quodam rege, qui fuit dominus unius
magnæ civitatis, in qua regnaverunt diversa peccata,
propter quæ rex offensus multos morti tradidit ; quod
videntes alii, timentes consimilem vindictam, miserunt
nuncios ad regem, petentes misericordiam suam, et
quod mitteret eis voluntatem suam, videlicet, quid
vellet quod facerent. At ille misit eis unum scutum,
in cujus medio fuit scriptum hoc verbum, COR, et in
tribus angulis hæc litera, F, mandans per nuncios quod
viverent secundum scripturam scuti. Quod cum
viderunt, non intellexerunt ; sed venit sapiens et com-
posuit sic, " Istæ 3 literæ F, debent referri ad 3 literas
quæ sunt in hoc verbo COR: pro prima litera dicitur
fuge culpam ; fer obedientiam pro secundo ; pro 3ª
litera, facite rectitudinem. Anglice sic,

                        I wile at ye fle sinne,
                          and at ye be meke ;
                        Of falshed loke ye blinne,
                          bet trewe in dede and speke.

            CXII. De regina differente confiteri.

REFERT quidam Tolosensis, quod in partibus transmarinis
quædam erat regina, cujus vir negotia regni peragrans
ad loca remota se transtulit diu non reversurus, unicum
filium domi relinquens. Cujus pulcritudine mater
 

106                       LATIN STORIES.

accensa, et ejus amoris igne succensa, tandem in pec-
catum carnis prolabuntur, et filium nefanda libidine
procrearunt. Mater vero nolens delicto deprehendi,
filium parvulum manu propria suffocans in gumpho
transmisit, cujus guttæ sanguinis in ejus manibus
vestigia relinquerunt, unde et postmodum cirothecis uti
oportuit. Contigit etiam medio tempore dæmonem in
forma filii incestum committentis in palatium reginæ
introire, cui etiam regina annulum contulit manu ejus
insertum, qui statim evanuit. Multo tempore postea
vixit, nec istud peccatum et aliud cum caeteris confiteri
voluit. Quolibet tamen die consuevit beatæ Virgini
se commendare devotius, unde beata Virgo quadam
nocte confessori suo in sompnis apparuit, dicens, " Cras
cum confessa fuerit tibi regina, dicas sibi quod habet
plurima peccata quæ non confitetur. Quæ si negaverit,
accipe cirothecam a manu ejus, et invenies literas 16,
scilicet, 4 C, 4 D, 4 M, et 4 R." Qui fecit, sicut dixit
sibi beata Virgo, et exposuit mulieri literas sic,

Caro, cecidisti carne cæcata,
Dæmoni dedisti dona dotata,
Monstrat manifeste manus maculata,
Remanes reatu regina rogata.
Ipse enim rogavit eam ut hæc diceret in Anglico,—
owrh flesch ow felle in deedli sinne,
e devel ow yeve a yifte of prys,
Thin hond it schewe what ow art inne,
    but yif ow schrive e ow art nowht wys.
Quæ statim in lacrimis profusa, ad bonam vitam con-
versa est, confitendo peccata sua.


                             LATIN STORIES.                    107
 

CXII. De divite non confitente.

QUIDAM dives et magnus cognovit concubinam suam
in vigilia Paschæ, et præ verecundia confiteri noluit.
Cogitavit tamen apud se, " si non vado ad ecclesiam, vel
si non ivero et fuero communicatus, notatus ero ; et si
fuero communicatus in peccato mortali, forte vindictam
assumet Deus." Et tandem statuit se in peccato velle
communicare, unde nec die post nec secundo sensit
vindictam. Cogitavit vel peccatum dimissum, vel non
esse verum quod fornicatio esset peccatum mortale.
Tertio ergo die, ut stetit audiendo Evangelium in missa,
circumvoluit eum tonitrus horribilis, et percussit eum
ad mortem, et fit corpus ejus nigrum ut carbo ; secundo
cecidit fulgur, et corpus illud nigrum incremavit, et
statim supra in aere audita est vox hujusmodi,

                   Weylawey that I was boren !
                   For sinne unschriven I am for-loren !
                   Now what is sinne ye mowen se.
                   Wel is him at is war bi me !


 

                        CXIII. De diabolo.

ET est de omnibus talibus, sicut de diabolo, qui cum
pro opere suo in mola manuali a patrefamilias capam
accepisset et capucium, bene agere cessabat, dicens
Anglice, " Modo habeo capam et capucium, amplius
bonum non faciam."


108                           LATIN STORIES.

        CXIV. De quodam sacerdoti vaccam dante.

QUIDAM ob talem prædicationem vaccam cuidam dederat,
ut dicitur, sacerdoti, quæ vaccæ sacerdotis ligata, eam
ad domum prædicti viri duxit, qui neutram reddere
voluit, ne sacerdotis prædicationem falsificaret qui sibi
centum vaccas promiserat, in cujus solutionis partem
unum interim se accepisse asseruit a Deo missam.

                CXV. Fabula de duobus canibus.

IN fabulis continetur de duobus canibus ovium devo-
rationi assuetis, quorum unus Orri et alter Alriche
vocabatur. Accidit ergo Alriche capi et excoriari.
Alia vero die quod Orri recte juxta cadaver versus
prædam obvium habuit, quem sic alloquebatur cum
digito versus cadaver, quod cum dentibus cachinnabat,
extento,—
                               Orri, be y-var bi Alriche,
                               Hat thou ne be allesuche.

                 CXVI. De avaro et diabolo.

QUIDAM cum falsitate multa acquirens, dives effectus
fuit : finis vero divitiarum et vitæ suæ talis fuit. Uno
die ipso in campo exeunte, puer rufus ignotus ad
uxorem venit in domo, quærens ubi maritus esset.
 

                      LATIN STORIES.                     109

Ipse vero respondente quod in campis, adjecit ille
diabolus in forma pueri, " Dicas ei in reditu suo, quod
reddat mihi debitum meum nocte ista." Cui illa,
" Nescio quod alicui obligetur in quocunque." Ille
vero asperius et amarius verba recitans ait, " Omnino
nocte ista debitum meum ab eo habere volo." Cum
vero uxor omnia ista marito narrasset, ipse dixit,
" Juste petit." Nocte vero illa lectum suum parari
præcepit in quadam domo forinseca, in qua nunquam
ante dormire consueverat, nec aliquem ibi secum habere
voluit. Ipso ergo domum illam intrante, et cum
lumine remanente, omnibus ejectis, illi de domo curio-
sius per rimas introspicientes quid ferret, viderunt
illum in forma pueri cum homine illo fortissime com-
putantem, pluresque pecuniæ sacculos, ut eis vide-
batur, inter se habuerunt. Mirabantur, quia non
intravit per ostium, sed ascendit aliunde. Dum vero
illi exterius expectarent ut viderent finem, circa com-
potum discordare cœperunt, et grossa verba inter se
habere. Famuli vero hoc videntes, ostium fregerunt,
ut intrantes magistrum suum juvarent. Ostio vero
fracto, lumen extinctum fuit, sed cum aliud lumen
portarent, nec magistrum suum nec rufum illum inve-
nerunt.

            CXVII. De homine vinum lucrante.

TALES qui seipsos perdunt, ut filios, aut uxores, aut
nepotes ditent aut nobilitent, similes sunt cuidam in-

110                     LATIN STORIES.

discreto de quo truffando fertur, quod cum quodam
posuisse voluit unum dolium vinum quod post caput
suum amputandum curreret ad spacium magnum quod
forte arcus jacere potest, et alio quærenti posito quod
vinum lucraretur, quid cum illo ferret, cum bibere non
posset, quod tam care emeret, quod ei non valeret,
respondit, " Ut uxor mea, et filii, et amici illud bibant
post mortem meam."

        CXVIII. De muliere sacerdoti obviante.

EXEMPLUM de quadam muliere se signante, ut fertur,
in mane cum sacerdoti obviaret, quæ respondit quod
hæc fecit ne aliquod infortunium illo die ei accideret.
Cui ille, " Credis quod tibi pejus contingat, quia mihi
obviasti ?" At illa, " Timeo," inquit. Cui ille, " Re-
vera fiet tibi sicut credidisti, nam unum habebis in-
fortunium quia mihi obviasti." Et ipsa per scapulas
apprehensa, in foveam projecit lutosam, dicens, " Recte
fiat tibi sicut credidisti."

                CXIX. De responso diaboli.

FERTUR quod cuidam diabolus responsum dedit, quod
nunquam moreretur antequam indueretur in cirotheca,
quem postmodum villam quandam quæ Gaunt vocatur
intrantem occidit.


                      LATIN STORIES.                  111

                CXX. De vetula divinatrice.

AUDIVI de quadam muliere quæ, antequam ingrederetur
villam, præmittebat exploratores, qui status diversarum
personarum inquirebant et ei nunciabant. Cum autem
venisset aliquando ad oppidum quoddam, mulier quod-
dam accedens ad eam, ait, " Domina, rogo vos ut
aliquam divinationem mihi dicatis." Cui illa, " Tu,"
inquit, " habes filium clericum, qui Parisius est in
scholis : scias quod magnus erit, et fiat episcopus."
Mulier autem attendens quod verum dixerat de filio,
qui erat in scholis, credidit quod per omnia ei verita-
tem dixisset, et gavisa est valde de filii sui futura pro-
motione ; et quia pecuniam secum non attulerat, exuit
camisiam suam et dedit illi, et ita episcopatum emit,
quem vetula fallax filio per divinationem promiserat.

CXXI. De superstitiosa observantia in nuptiis.

VIDI in quibusdam partibus, quando mulieres nubebant,
et de esslesia redibant, in ingressu domus in faciem
eorum frumentum projiciebant, clamantes, " Abun-
dantia ! abundantia !" quod Gallice dicitur plenté,
plenté ; et tamen plerumque antequam annus transiret
pauperes mendici remanebant, et abundantia omni
bonorum carebant.


112 LATIN STORIES.

                CXXII. De stulto milite.

REX quidam misit cuidam militi bacones, ut ipsos ven-
deret et vestes contra festum Natale sibi compararet.
Sed stultus miles in festo bacones a dextris et a sinis-
tris circa se suspendit, et alii milites egregie induti
apparentes, iIIe cum baconibus apparuit vestitus. Cui
cum requireretur cur hoc fecisset, dixit quod talem
induit qualem sibi misit dominus, nec illam voluit
mutare.
                            _____________
 

        CXXIII. De duobus garcionibus.

QUÆDAM domus religiosorum fuit depaupertata, et
cum monachi semitractassent inter se conquerendo de
paupertate, respondit quidam monachus, "Duos gar-
ciones fugavimus: quamdiu fuerunt nobiscum, omnia
bona in domo nostra abundaverunt; ex quo reces-
serunt, bona nostra defecerunt: sed qui vellet unum
revocare, ambo redirent." Dixit abbas, "Qui sunt
illi? et revocemus illos." Respondit monachus, "Unus
vocatur Date, et alter Dabitur-vobis: ex quo fugamus
Date, recessit Dabitur-vobis; sed revocemus Date et
Dabitur-vobis, et abundabimus."
                            _____________

                    LATIN STORIES. 113

       CXXIV. De humilitate cujusdam monachi.

SICUT nuper accidit de quodam in quadam majoritate
constituto, ut illius domus caeteris praeesset fratribus.
Hic quadam die in societate fratrum existens seipsum
vituperavit, humilitate ficta seipsum pro tali officio
indignum asserens. Cui cum quidam de circumstantibus
testimonium perhiberet, gravi contra illum ira exas-
peratus ipsum male dicere asseruit, addens quod nun-
quam ita bonum in illo habuerunt officio.
                            _____________

       CXXV. De principe latrunculorun.

CUM essem Parisius, audivi quod garciones servientes
scholarium, qui omnes fere latrunculi solent esse, ha-
bebant quendam magistrum qui princeps erat hujusmodi
latrocinii. Quadam autem die omnibus latrunculis
congregatis ante ipsum, volens scire qui essent sub-
tiliores et meliores latrones, coepit ab unoquoque quaerere
qualis esset in arte illa. Cui primus ait, "Domine,
scio furare de uno denario unam pictavinam." Magister
ait, "Parum est." Alius dixit, "Domine, novi furari.
de uno denario obolum." Tertius dixit, "Et ego de
uno denario .iij. pictavinas, sive tria minuta." Cumque
diversi diversa dicerent, tandem unus surrexit, dicens,
"Domine, ego novi de una pictavina .j. denarium
furari." Quo audito, magister eorum fecit ipsum
juxta se honorifice sedere, dicens "Tu omnes super-
                                                                        I

114                      LATIN STORIES.

asti: doce nos quomodo istud fecisti." "Ego enim
habeo quendam familiarem a quo semper emo legumina
et synapium, et alia ad opus coquinae dominorum
meorum necessaria, qui pro una pictavina dat mihi
quartam de synapio, et ego pro qualibet mensura com-
puto unam pictavinam solam ei tribuens, quatuor mihi
retineo." Ecce quomodo latrunculi isti sapientes sunt
ut faciant mala.
                            _____________
 

CXXVI. De milite conventionem faciente cum mercatore.

CELESTINUS in civitate Romana regnavit, prudens
valde, qui habebat filiam pulchram. Erat tunc quidam
miles, qui in amore puellae erat accensus. Tamen infra
se cogitabat, "Mihi non est dubium quin imperator
filiam suam nunquam mihi dabit in uxorem, quia ad
hoc non sum dignus; verumtamen si per aliquam viam
possem amorem puellae adquirere, mihi sufficeret."
Multociens perrexit ad puellam, et de ejus voluntate
diligenter inquirebat. At illa, "Incassum laboras:
credis tu quod me decipies per verba tua blanda et
deceptoria? non fiet ita in anima mea." Ait miles,
"Cum igitur te non potero in uxorem habere, quid
tibi dabo ut una nocte mecum jaceas." "Si mihi
dederis centum marcas de florenis, per me tota nocte
jacebis." Ait miles, "Implebitur voluntas tua."
Statim sibi providit de tanta pecunia, et puellae tra-
didit. Cum autem nox adest, miles lectum puellae
 
                  LATIN STORIES. 115

intravit, et statim dormivit. Puella vestimenta depo-
suit, et juxta militem se collocavit. Miles vero per
totam noctem sic in dormiendo jacuit. Mane autem
facto, puella surrexit, et vestmenta sua induit, et
manus lavit; et miles per puellam a somno erat exci-
tatus. Cum autem sic fuisset excitatus, ait puellae,
"Veni ad me ut voluntatem meam potero adimplere."
At illa, "Per salutem patris mei hoc non faciam:
amice, non facio tibi injuriam; nonne mecum con-
venisti ut mecum una nocte jaceres, et sic factum est?
tu vero per unam noctem totaliter dormivisti, et nullum
solatium mihi obtulisti: imputes ergo tibi ipsi, et non
mihi." Miles haec audiens contristatus est valde, et
ait, "Quid adhuc tibi dabo, quod altera nocte tecum
potero dormire?" Ait illa, "Tantum sicut prius, et
non minus." At ille, "Concedo;" et omnia mobilia
quae habebat vendidit, et tantam summam de florenis
sicut prius ei dedit; sed ecce mirabile, sicut erat mini-
stratum ei prima nocte, sic et secunda. Miles ultra
quam credi potest contristatus est, et commota sunt
omnia viscera ejus, et infra se cogitabat, "Heu mihi!
heu! bona mea expendidi, et in nullo expedivi: sed si
mori deberem, alium finem adimplebo;" et ait puellae,
"Quantum tibi dabo tertia nocte,?" Ait puella, "Sicut
prius, et non minus." At ille, "Fiat voluntas tua."
Miles perrexit ad partes longinquas, quousque veniat ad
civitatem magnam in qua erant multi mercatores et
philosophi diversi, inter quos erat magister Virgilius.
Miles vero cum mercatore divite loquebatur sub hac
forma: "Carissime, pecuniam indigeo. si mihi velis
                                                                         I 2
 
116       LATIN STORIES.

centum marcas accommodare usque ad certum diem,
ponam omnes terras meas tibi in pignore, et si diem
inter nos constitutam praeteream, omnes terrae meae
tecum sine fine maneant." Ait mercator, "De terris
tuis non multum pondero; sed si velis conventionem
facere quam tibi dicam, petitionem tuam ad libitum
tuum habebis." Ait miles, "Quicquid mihi dixeris,
paratus sum perimplere, si mihi satisfeceris de mea
petitione." At ille, "Facta coiiditione quam tibi
dixero, tuam petitionem adimplebo. Conventio talis
erit, quod mihi cartam unam de sanguine tuo facias,
quod si diem inter nos non tenueris, assignatam libere
habeam sine conditione omnes carnes tui corporis evel-
lere cum gladio acuto; et si ad istud velis consentire,
paratus sum tuum desiderium adimplere." Miles tan-
tum puellam dilexit, quod omnia concessit, cartam de
proprio sanguine fecit, et sigillavit. Facta sigillatione,
mercator tradidit ei pecuniam quam petebata.

    Miles, cum pecuniam recepisset, cogitabut, "Si per
pecuniam istam voluntatem meam non obtinuero, filius
mortis sum ego," et cogitavit "non sic fiet," quia cum
audisset de fama Virgilii, perrexit ad eum, et ait ei,
"Magister bone, secretum consilium habeo vobis pan-
dere, et vestrum consilium rogo cum effectu in hac parte."
Ait Virgilius, "Dic quid tibi placet, et secundum saga-
citatem meam adimplebo quod optas." At ille, "Ultra
quam credi potest filiam imperatoris diligo: cum ea
conveni pro magna summa pecuniae, et per duas noctes
fui defraudatus, sed modo pro tertia nocte pecuniam
ex mutuo recepi ab uno mercatore sub tali conditione
 
                  LATIN STORIES. 117

quod si diem non tenuero inter nos concordatum potes-
tatem habeat cum gladio carnes meas ab ossibus divi-
dere, sed hoc non potest fieri nisi me occiderit; igitur
ad vos veni ut auxilium habeam, et aumorem puellae."
Ait Virgilius, "Stultam conventionem cum mercatore
fecisti, quia lex ab imperatore est data, quod sicut homo
se obligat spontanea voluntate sic et ei ministratum
erit sine conditione; ideo prudentur agas ut diem
assignatum teneas. Quantum ad puellam, tibi veri-
tatem expandam: inter lintheamen lecti sui est quaedam
litera talis virtutis quod siquis intret lectum puellae,
statim dormiet, nec vigilabit donec a lecto deponatur:
cum autem ad lectum pervenis, antequam lectum in-
tres, inter linthiemen et coopertorium scrutare et hanc
invenies, qua inventa longe a lecto projicias, et tunc
audacter lectum intra, et non dormies nisi pro vota
tua, et sic quod tibi placet facias cum puella, et sic tibi
erit honor et gloria." Miles cum haec audisset, gavisus
est valde, et Virgilio regratiabatur de bono consilio.
Statim cum festinatione ad puellam perrexit, et pecu-
niam ei tradidit.
    Cum autem nox adest, miles cameram puellae intra-
bat, et secrete inter lintheamen et coopertorium manum
ponebat et literam invenit, qua inventa longe a se pro-
jecit; et in lectum intrabat, et finxit se dormire.
Puella vero putans eum dormire sicut antea, vesti-
menta deposuit et lectum intravit. Statim miles ad
eam manum posuit. Puella ex hoc stupefacta, ait,
"Miseremini mei, et nolite virginitatem meam deflo-
rare, et duplicabo tibi omnem pecuniam quam mihi
 
118       LATIN STORIES.

tradidisti." At ille, "In vanum loqueris; illud jam
adimplebo propter quod diu laboravi." Et sic puellam
carnaliter cognovit. Et post hæc miro modo ipsam
dilexit, in tantum quod cum ea associatus est ultra
quindenam termini sui inter ipsum et mercatorem,
unde tam bene ipsam dilexit, quod oblivioni tradidit de
die in diem tempora sua assignata. Cum autem quadam
nocte in lecto jacuisset, ad memoriam reduxit de conven-
tione inter eum et mercatorem, et commota sunt omnia
viscera ejus, et ait puellæ, "Heu! quod unquam vidi
te: ecce filius mortis sum ego; pro tuo amore conveni
cum uno mercatore pecuniam mutuando, ut sibi solverem
sub tali conditione, quod si diem inter nos assignatum
frangerem, haberet per literam meam plenariam potes-
tatem sine contradictione omnes carnes meas a corpore
meo radere; sed ultra diem quindenam transiit quod
ad memoriam usque jam non reduxi, quia tantum te
dilexi." Ait puella, "Nolite nimis dolere: ite ad
mercatorem, et duplicate ei pecuniam suam, et si noluit,
petat quantum voluit, et sibi dabo." Miles hæc audiens
comfortatus est; perrexit ad civitatem in qua erat
mercator, et ei in via obviavit, et satis humiliter eum
salutabat. Ait mercator, "Sic non tibi dico." Cui
miles, "Carissime, propter transgressionem nostræ
conventionis tuam pecuniam duplicabo." At ille,
"Hoc non erat inter nos prælocutum, sed secundum
quod tu te obligasti habere volo." Ait miles, "Pete
a me de pecunia quantum volueris pro delicto, et tibi
refundam." Ait mercator, "In vanum loqueris: si
mihi omnia bona civitatis dares, non a te acciperem,
 
                  LATIN STORIES. 119

nisi secundum quod inter nos est concordatum, scriptum,
et sigillatum." Statim fecit militem comprehendi, et
ad castrum adduci in tuta custodia, donec judex ad civi-
tatem venit et sedit pro tribulani. Præsente judice,
inter alios mercatores venit miles. Statim adest mer-
cator, et literam de sanguine militis scriptam sub sigillo
suo contra eum ostendit. Judex vero, cum factum
proprium militis vidisset, ait, "Constat omnibus im-
perii quod lex est posita, quod si quis libera voluntate
se obligat, sic recipiet sicut se obligavit, et ideo volo
quod mercatori secundum conventionem militis mini-
stretur, et ut lex per omnia adimpleatur."

    Interea puella amasia militis exploratores habebat,
quomodo contra amasium suum lex procedebat. Cum
autem audisset quod ad mortem transiret, crines capitis
scindebat, et induit se vestimentis preciosis in forma
viri; palefridum ascendit, et ad palacium equitabat in
quo erat amasius ejus paratus ad judicandum. Pala-
cium intravit, et satis honorifice judicem salutavit.
Omnes credebant ipsam fuisse militem; unde judex
ab ea quærebat de qua terra esset, et quod negotium
ad eos habebat. At illa, "Miles sum de partibus
longinquis, et a casu per istam civitatem equitabam:
hic existens ad mortem judicari deberet propter quod-
dam obligatorium quod uni mercatori fecit, et ideo hic
veni ut militem a morte liberarem." Ait judex, "Lex
imperialis est, quod sicut homo se obligat propria
volutate, sic erit ei ministratum: tamen propter tuum
adventum, si mercator cum quo fecit conventionem vo-
120       LATIN STORIES.

luit misericordiam de eo habere, mihi per omnia placet."
Puella hæc audiens, convertit se ad mercatorem, et ait,
"Carissime, quid tibi prodest si iste miles, qui hic stat
paratus judicium recipere, occidatur? melius est pecu-
niam recipere quam militem ad mortem recipere." Ait
mercator, "In vanum loqueris: sine dubio justitiam
legis habebo, quia sic se obligavit voluntate spontanea,
sic conventionem meam habebo pro mea voluntate
sicut lex dictat, et ideo nullam gratiam faciam ei: ille
venit ad me, non ego ad eum." Ait mercatori puella,
"Rogo te quantum tibi dabo ut audias petitonem
meam; ex dono meo pecuniam tuam duplicabo, et si
non placet quod offero, pete a me quantum volueris, et
tibi dabo." Ait mercator, "Numquid tibi dixi, quod
conventionem meam volo habere sine dubio? credas
mihi."

    Puella cum hæc audisset, ait coram omnibus, "Do-
mine mi judex, da rectum judicium super hiis quæ
vobis dixero: vos audistis quantum mercatori optuli
pro vita militis, et omnino renuit, sed beneficium legis
quærit, et mihi per omnia placet. Audite ergo me,
omnes satrapæ: vos scitis quod miles se nunquam obli-
gavit ad aliud per literam nisi quod mercator potestatem
haberet carnes ab ossibus scindere, sed de sanguinis
effusione nunquam erat verbum prælocutum. Si vero
poterit carnes scindere sine sanguinis effusione, statim
mittat manum in eum: si vero sanguinem effuserit,
rex contra eum actionem habebit." Mercator cum
hæc audisset, ait, "Date mihi pecuniam meam, et
omnem actionem ei remitto." Ait puella, "Amen
 
                  LATIN STORIES. 121

dico tibi, nullum denarium habebis, quia coram omnibus
tibi optuli in quantum potui, et renuisti: sed voce alta
dixisti, 'Conventionem volo habere:' pone ergo manum
in eum, ita quod sanguinem ejus non effundas."
    Mercator vero videns se confusum, recessit, et sic
vita militis salvata est, et nullum denarium dedit.
Puella vero domum rediit, et vestimenta deposuit, et se
sicut mulier induit. Miles vero amasius domum ivit.
Puella ei occurrebat, et quomodo de periculo evasit ac
si de causa nihil scivisset, quæsivit. Ait miles, "O
carissima domina, mihi præ omnibus prædilecta, hodie
fere vitam amisi; sed cum ad mortem judicare debu-
issem, intravit subito quidam miles, formosus valde
bene militem tam formosum nunquan antea vidi, et
me per prudentiam suam non tantum a morte salvavit,
sed etiam me ab omnia solutione pecuniæ liberavit."
Ait puella, "Ergo ingratus fuisti, quod militem ad
prandium, quia vitam tuam taliter salvavit, non invi-
tasti." Ait miles, "Subito intravit, et subito exivit."
Ait puella, "Si eum jam videres, haberes notitiam
ejus?" At ille, "Etiam, optime." Statim puella
cameram intravit, et induit se sicut prius, quæ induta
foras exivit. Miles, cum ipsam vidisset, per omnia
notitiam ejus habebat, statim super collum suum cecidit,
et præ gaudio lacrimatus est, dicens, "Benedicatur
hora in qua tecum conveni!" Unde puellam statim
post hoc desponsavit, et animas sanctas Deo rediderunt.
                            _____________
 
 
122 LATIN STORIES.

  CXXVII. De janitore imperatoris Frederici.

VIR quidam ad imperatorem Fredericum veniens cum
fructibus quos multum dilexit, ingressum habere non
potuit nisi janitori lucri promitteret medietatem. Im-
perator vero in fructibus illis delectatus, eum coegit
ut aliquid peteret, qui petiit ut sibi centum ictus dari
præciperet. Cujus causam cum imperator cognovisset,
suos ictus leviter, alterius vero graviter solvi jussit.
                            _____________
 

      CXXVIII. De quodam pictore.

PICTOR quidam pulcherrimas fecit imagines, et turpes
habuit filios, de quo cum aliqui loquerentur, dixit non
esse mirabile, quia pinxit de die, et finxit de nocte.
                            _____________
 

   CXXIX. De rustico et simia.

QUIDAM aulam cujusdam nobilis intrans, vidensque
simiam de secta filorium vestitum, quia dorsum ad eum
habebat, filium credidit esse domini, cui cum reverentia
qua debuit loqueretur. Invenit esse simiam super
eum cachinnantem, cui ille, "Maledicaris!" inquit,
"credidi quod fuisses Jankyn filius domini mei."
                            _____________
 
 
                        LATIN STORIES. 123

                      CXXX. De fatuo.

FATUUS audiens dominum suum servis et ministris
suis præcipere quod in correctionibus, judiciis, et aliis
factis suis non declinarent ad dextram vel sinistram,
sed directum tenerent iter, voluit ultra domos et rupes
et montes et omnia quæ directe ante se invenit transire,
ne videretur illius præcepti transgressor.
                            _____________
 

                     CXXXI. De usurario.

USURARIUS quidam in quadam patria mortuus est,
in qua defuncti secundum patriæ consuetudinem extra
domum ad sepeliendum deferri non debuerunt, ante-
quam eorum laudes recitarentur, et more quarundam
nationum qui super mortuos cantilenas faciunt lamen-
tabiles, in quibus defuncti opera recitant et laudes
decantarentur. Cum ergo de illo pessimo usurario
nullum bonum dicere scirent qui affuerunt, et sic
sepultura ejus pro tant impediretur, affuit unus qui
barbam ejus rader solebat, dicens quod nunquam
invenit barbam ad radendum faciliorem; et tali laude
contentus, sed non multum honoratus, sepultus est.
                            _____________

               CXXXII. De linguis mulierum.

INFIRMUS fertur respondisse medico, dicenti quod
comederet de parte piscium caudæ propinquiori, quia
 
124 LATIN STORIES.

sanior erat pars quia plus movebatur, "Ergo," inquit
infirmus, "lingua uxoris meæ sanissima est, quia
continue movetur."
                            _____________
 

            CXXXIII. De sacerdotibus.

A FIDEDIGNO narrari solet, quod in villa satis nota,
cum quidam sacerdos in crepusculo rediret de focaria
sua, et audiret quandam vocem lamentabilem in quadem
domo diruta, et propinquius accederet et quæreret
quis esset qui ibi clamaret, quæsivit vox illa quis ille
esset qui quæreret. Qui respondit, "Ego sum sacerdos
quidam." Et vox cum magna admiratione clamavit
nomen sacerdotis admirando, bis vel ter replicando.
Quo quærente quare sic admirando clamaret, respondit
vox, "In tanta multitudine ad nos in infernum des-
cendunt, quod credidi quod nullus sacerdos in terra
remansisset, et ego admirando clamavi, audiens unum
in terra esse, æstimans omnes ad infernum descendisse."
                            _____________

                   CXXXIV. De ballivo malo.

DE quodam a fidedingo, qui locum at personam signare
solebat, narrari consuevit, quod cum conscientia ductus
balliviam suam dimisit, et postmodum sibi et uxori
solita non venirent dona et exennia, statum suum
 
                          LATIN STORIES. 125

quoad animam melioratum et alleviatum graviter portare
cæperunt, inter se de ista fortuna conquerentes, et
finaliter concludentes quod melius esset ad solita redire
negotia; quod cum factum fuisset, uno die ipso equi-
tante horribilia cæperunt coruscare fulgura, sonare
tonitrua, et tempestates terribiles oriri, inter quas dia-
bolus in forma simiæ super equi collum se posuit, et
super eum derisorie cachinnans, Anglice dixit, "Welle-
come to wike, wellecome to wike," quod sonat in patria
illa, "Bene veneris ad balliviam tuam," cum duplici
replicatione. Qui nimio terrore correptus, voto facto
quod nunquam illud vel aliud simile exerceret officium,
per Dei gratiam a bestia illa liberabatur.
                            _____________

                   CXXXV. De truffatore.

QUIDAM truffatore ex nimio potu et ebrietate infirmatus
fuit, cui medicus dixit, "Heu! cephus te occidit."
Ille fertur respondisse, "Si hoc scivissem, bibissem de
disco."
                            _____________

           CXXXVI. De Andrea necromantico.

QUIDAM Andreas nigromanticus fuit, de quo fertur quod
ad villam quandam veniens, cum nihil ei dare vellent
homines illius loci, quosdam circa eum congregatos
arte dæmoniaca nudos ire fecit, et tripudiare, et cantare,
 
126 LATIN STORIES.

"Hic fuit Andreas, et nihil ei dedi, ideo sic vado."
Aliis verovicinis admirantibus, et eis compatientibus,
cum ad eos currerent, et quærerent quare sic irent,
responderunt sicut prædictum est. Post quorum re-
sponsum, illi supervenientes simili illusione et tripudio
et cantu eis jungebantur.
                            _____________

      CXXXVII. De mimo et rege Francorum.

RESPONDISSE legitur quidam mimus regi Francorum,
quærenti quare non essent ita probi milites nunc sicut
fuerunt in temopre, scilicet Rolandus et Oliverus, cui
menistrallus, "Da mihi talem regem qualis fuit Carolus
Magnus, et ego dabo vobis tales milites quales nunc
nominastis."
                            _____________

CXXXVIII. De lupis Normanniæ et canibus Angliæ.

FERTUR de quodam milite Normanniæ, quod cum rex
Angliæ in Normannia venationi insisteret, surrexit
quidam luprus coram canibus, quem in captionis peri-
culo miles contra canes juvit et liberavit. Regi vero
admiranti et causam quærenti respondit, quod plus
dilexit lupos Normanniæ quam Angliæ.
                            _____________
                      LATIN STORIES. 127

  CXXXIX. De clerico cujusdam magni principis.

EXEMPLUM cujusdam clerici unius magni principis, qui
beneficia plura ei oblata refutabat; de quo cum princeps
ille admirans semel cuidam loqueretur, respondit ille
quod intellexit clericum illum voluisse quod nunquam
ecclesiam aliquam reciperet minoris valoris quam centum
liborum. A quo vocato princeps quæsivit si ita esset,
qui dixit quod sic, et quærenti causam respondit,
"Quia nolo ire ad infernum nisi pur bone poygne
d'argent," i.e. pro magna pecuniæ quantitate.
                            _____________

                  CXL. De mimo cæco.

MIMUS quidam optimus fuisse fertur dictorum elegantium
et rithmorum pulchrorum inventor, a quo, cum post-
modum cæcus et antiqees effectusesset, quidam nobilis
ad cujus curiam more mimorum ducatu declinavit,
quæsivit si esset ita bonus inventor sicut esse solebat, in-
telligens quærere de inventione dictorum et rithmorum,
et talium quæ ad mimopertinent levitatem. Qui
statim respondit quod multo melior inventor fuit cæcus
quam videns, "quia nunc, inquit, "cæcus ollas, pel-
vim, et quæcunque sunt ante pedes meos invenio."
                            _____________
128 LATIN STORIES.

                CXLI. De tribus Wallensibus.

NARRATUR exemplum, seu truffa, de tribus Wallensibus,
de quibus fertur quod cum per Angliam eos transire
oporteret, nec bene possent nisi Anglicum scirent,
convenerunt quod quilibet unum verbum de Anglico
addisceret, ut saltem de communibus et necessariis loqui
possent, quorum unus debuit respondere ad interro-
gantem qui essent, dicendo "tres Wallenses ;" alius
signo facto ad cibum et potum, insinuando quod illa
emere vellet, debuit venditoribus dicere, "propter
denarium in bursa ;"tertius emptori associatus vendi-
tori dicenti quod tantum habere vellet, ut cito et sine
verborum altercatione se expedirent, ne verborum
copia eis deficeret, dicere debuit, "justum est." Illis
ergo iter per Angliam facientibus, contigit eos per
locum transire ubi quidam ab aliquibus latronibus
occisus fuerat, quibus propter suspicionem capist, et
coram judice adductis, judici quærenti quis illum oc-
cidit, de communi trium assensu primus quicquid
scivit de Anglico expendidit, dicens, "nos tres Wal-
lenses." Judici vero quærenti quare, secundus Angli-
cum suum expendit, dicens, "propter denarium in
bursa." Judici vero dicenti, "Ergo eritis suspensi,"
tertius quod didicerat expendidit, dicens, "justum
est."
                            _____________
                        LATIN STORIES. 129

              CXLII. De quodam joculatore.

DE quodam joculatore audivi, quod cum esset in tem-
pestate maris, cæpit carnes salsas comedere in magna
quantitate, et cum alli flerent et orarent, quæsitum
est ab eo cur manducaret ; respondit, "Multum habeo
hodie bibere, ideo carnes salsas oportet me comedere."
                            _____________

       CXLIII. De mimo qui Deum serviebat.

FERTUR de quodam mimo, quod cum janitor cujusdam
domini, cujus aulam intrare voluit ut comederet, quæ-
reret cum quo domino esset, ille respondit quod cum
Deo. Seneschallus vero vel dominus janitori respondit,
quod, nisi alium habaret dominum, illuc non intraret;
qui cum hoc audiret, dixit se esse cum diabolo. Quo
audito hilariter receptus fuit, quia bonus socius erat.
                            _____________

               CXLIV. De sene et asino.

EXEMPLUM hominis cujusdam, de quo in exemplis con-
tinetur, quod ut hominum occurrentium et eum judi-
cantium de hoc quod ipse asinavit et filium tenerum
eum sequi permisit, filium asino imposuit ; de quo cum
judicarentur quod plus filium, qui agilis erat et bene
correre poterat, quam seipsum antiquum et debliem
                                                          K
 
130 LATIN STORIES.

deligeret, ambo peditaverunt ; de quo cum ab aliis
judicarentur occurrentibus quod plus asinum suum quam
se vel filium suum diligeret, plusque ei quietem affec-
rentur quod tam parvum animal modo occiderent onere,
ligatis asini pedibus, ipsum super lignum inter se por-
taverunt; de quo cum insani judicarentur, ait primo
pater filio, "Fili, ex isto vides, quod quicquid feceris
judicaberis."
                            _____________
130
 
 

                CXLV. De latrone Romano.

IN urbe Romana fuit quidam latro valde nequam, qui
multos occiderat, et multa mala fererat in vita sua; hic
tamen valde honorabat beatam Virginem. Erat quæ-
dam capella extra urbem, in qua habebatur imago
beatæ Mariæ, ad quam capellam cotidie solebat per-
gere omni occasione remota ; quæ dum una die more
solito intraverat atque coram imagine in oratione jace-
bat, venerunt inimici ejus, et occiderunt eum morte
turpissima. Hiis peractis recesserunt. Tunc sequenti
nocte dum hæc facta fuerunt, jacebat quidam homo bonæ
vitæ superlectum suum ; circa mediam noctem videbatur,
et audierat campanas majoris ecclesiæ insimul se pul-
santes. Tunc surrexit festinater, sicut solitus erat,
et perrexit ad ecclesiam. Cumque ibi venisset, invenit
ecclesiam seratam, unde valde admirans et abhorrens,
statim affuit quidam defunctus quem bene norerat dum
vixerat, et ait illi, "Noli timere, et sequere me, tu
                      LATIN STORIES. 131

videbis mirabila nocte ista." Et introduxit eum in
ecclesiam ; qui dum ibi esset, vidit ibi subito intrare
maxima mclaritem, et apostolos venientes et angelos
et martyres ; tandem venit Jesus Cristius cum beata
Virgine Maria ; postea venerunt dæmones, "Domine,
judica inter nos et matrem tuam: hanc animam, quæ
nobis semper servivit, et nunc sine confessione et com-
munione obiit, vult nobis auferre." Tunc Dominus
ad matrem, "Mater, quid habes in ea?" At illa,
"Fili, cotidie servivit mihi, atque salva pace tua debet
salvari. Dixisti enim, Qualem te invenero talem te
judico, et hic fuit inventus in bono epere quando
occidebatur ; orabat enim coram imagine mea." Tunc
adjudicavit Dominus causam matris, et dimissa anima
dæmones recesserunt. Tunc qui introduxit illum, dixit
ei, "Vade, et annuncia quod ille salvetus est." At ille,
"Non crederetur mihi, nisi aliquid intersignum habuero
quod valeam ostendere." Tunc ille defunctus ivit ad
beatam Virginem, ut daret ei aliquod intersignum
hujus rei. At illa tenens aureum pomum in manu sua,
quod dedit illi, dicens, "Vade, et da ei, et dic quod
annunciet omnibus quæ vildit et audivit." Quod et
fecit, quia adhuc pomum illud in testimonium hujus rei
in ecclesia beati Petri reservatum est.


132                    LATIN STORIES

          CXLVI. De heremita et angelo.

Legimus quod cum angleus Dei diceret heremitae,
"Eamus et sepeliamus quendam pergrinum, quem
latrones in hoc nemore occiderunt; cum appropinaquarent
cadaveri, quod jam per dies aliquos super terram jacue-
rat, hermita coepit obturare nares suas, cui angelus
ait, "Quare nare tuas ita constringas?'" Et ille, "Non
Valeo foetorem sustinere." Paulo post juvenis quidam
pulcher et ornatus sertis floreis, cum phaleris et sella
aurea, equitando transibat; et cum adhuc lone esset,
angleus abhominari coepit et obturare nares corporis
quod ad tempus assumpserat. Cui heremita valde ad-
miratus ait, "Quare nares tuas ita constringas, et a
pulchro juvene illo faciem avertis, qui cum esses juxta
foetidum cadaver talia non fecisti?" Angelus autem
respondit, " Quia in infinitum lascivus ille et superbus
juvenis magis foetet coram Deo et angelis, quam cadaver
illud quod sepelivimus foeteret coram hominibus."
                        ___________
 

CXLVII. De quadam puella regum possidente.

Quaedam erat puella potens et ditissima, quae regum
possedit, cuntis bonis et amoenitatibus dotata; quod
videns quidam rex invidus et dolosus, cogitabat eam
de regno suo expellere, sciens tamen quod per potentiam
eam superare vel per dona eam excaecare non valebat,
dolo igitur insistens, ad eam ficta amicitia accesset, et

                         LATIN STORIES                        133

sic eam latenter conrivit, et a regno proprio injuste
dejecit, et fraude vicit. Puella igitur in pauperate et
miseria diu vivens, virtute et divitiis carens, ad haeredi-
taten suam remeare non valebat. Filius cujusdam
regis potentissimi puellam adamverat, et pietate
motus eandem quam diu amaverat desponsavit, ut per
victoriam belli puellam ad haereditatem suam, quam
injuste perdiderat, introduceret. In bello igitur contra
tyrannum laetaliter fuit vulneratus, egregius tamen
victor existens; sed hoc dixit sponsae, quod in bello
eum mori aporteret, et sic victoriam obtinere. Puella
igitur surgens de stratu miseriae regum possidebat ;
arma sponsi accipiens sanguine respersa, in camera sua
secretissima appendebat, ut ejus semper aspectui obji-
cerentur. Per processum vero temporis venerunt ad eam
multi nobiles ut eam desponsarent ; respondit quod
sponsus suus tanta signa amoris sibi ostenderat, ut
imperpetuum alium in sponsum non admitteret ; si
autem quandoque propter fragilitatem mens sua ex
delectatione flecti inciperet, statim surgens cameram
intravit, arma sponsi sanguine respersa intuens, et
mortem sponsi prae nimio amore deflevit, et sic omnis
voluntas cessavit nubendi.
                        ___________
 

          CXLVIII. De muliere Hoilandiae

In Hoilandia apud Pincebeke anno Domini m °. ccc °.
43, contigit quod quaedam mulier adiit forum cum
duobus bussellis bladi, et illo die non potuit obtinere
pro blado nisi sij d. et voluit habuisse xiv d.; tunc

134                       LATIN STORIES.

dimisit bladum in domo cujusdam amici usque ad diem
alium. Venit alio die ad forum, et tune non potuit
habere pro blado nisi x d. Et dixit, "O Domine Deus,
fecisti mihi hoc; alio die potui habuisse xij d., et nunc
non possum habere nisi x. ; faciam tibi tantum dispen-
dium et tantam verecundiam quantum mihi fecisti
dampnum." Tuncin Pascha venit ad ecclesiam ad recipi-
endum corpus Christi, et dimisit cadere ex ore in manu,
ut nullus videret nec sciret, et posuit in archa sua, et
bufonem accepit vilissimum, et posuit super hostiam, et
clausit archam. Tunc nocte sequenti adivit lectum suum
vir ejus, et audivit in camera clamorem pueri, et diximorem ut pueri." At ipsa dixit quod
fuit fantasia capitis, et obdormivit. De mane vigilavit,
et audivit clamorem ut prius, et dixit, "Vere puer est
in camera;" et illa dixit non. Vir circuivit domum, et
tandem venit ad archam, et invenit parvum puerum
vagientem et bufonem in archa. Et quando bufo accessit
ad puerum, puer clamavit, et per motum fugavit. Tunc
stupefactus quaesivit ab uxore rei veritatem, et ipsa
dixit veritatem. Tunc misit pro sacerdote, et quod om-
nino confiteretur et reciperet, post quam reversus esset
in statum pristinum. Sed ipsa dixit quod non potuit
invenire in corde quod corde reciperet, sed ore tunc
ad rogatum viri recepit, et loco illius quando sacerdos
obtuilt corpus Christi ad os, intravit bufo nigerrimus,
et corpus versum est in nigredinem, et mortua est, et
maritus fecit eam statim comburi, et sic post bucellam
introivit in eam Sathanas.
                        _______________

                         LATIN STORIES                        135

          CXXXV. De abbate et latrone.

LEGIMUS de quodam sancto abbate, valde bono viro,
quod cum quidam latro pessimus, et homo deperatus
et princeps latronum, religionem in qua habitabat
praedaretur, vulnerans et spoilans, abbas iste equum
ascendens ivit ad locum ubi latro cum sociis suis mora-
batur. Videntes autem a longe illum, cucrrerunt ut
spoliarent eum. Cumque abbas quaerret a principe
latronum, quid vellet, "Volo," inquit, "equum illum,
et omnia vestimenta tua." Cui abbas ait, "Aliquo
tempore equum istum equitavi, et vestibus usus sum :
non et justum ut bona solus habeam ; et tibi et sociis
tuis si indigeris volo dare." Ait latro, "Hodie equum
et vestes vendemus, et panem, vinum, et carnes ememus."
Cui abbas, " Fili, quare tantum laboras in metu et magno
periculo? Veni mecum ad monasterium, et ego quam-
diu volueris procurabo te melius, et omnia necessaria
tibi dabo." Cui latro, " Non possem manducare fabas
et olera vestra, et bibere vinum corruptum." Cui
abbas ait, "Dabo tibi panem bonum, vinum optimum,
et tot fercula carnium et piscium quot anima tua
ddisiderat." Cumque ille vix acquiesceret, ut aliquo
tempore probaret quid ei facere vellet abgbas, post-
quam venit ad claustrum, adjunxit ei abbas cameram
valde pulcram, et lectisternia valde munda. Praecepit
abbas ut omni die postquam latroni bona et bonum
vinum procurasset, ipse monachus corum latrone aquam
et panem comedit. Cumque latro pluribus diebusL
monachum arctam dietam observare vidisset, coepit co-

136                        LATIN STORIES.

gitare quod monachus multa fecisset qui tam duram
poenitentiam faciebat, et quadam die quaesivit ab eo
super eo quod fecisset: ait, "Absit a me, domine, quod
unquam hominem contristaverim vel occiderim ; ego
enim a pueritia mea hoc nonasterium intravi." Cui
latro, "Si fornicationem, vel adulterium, vel sacrile-
gium fecisti." Cui ille, prae admiratione se signando,
ait, "Domine, quid est quod dicis? Deus tantam ini-
quitatem avertat a me : ego nunquam feminam tetigi."
Cui latro, "Quid igitur fecisti, quod ita corpus tuum
affligus?" Ait monachus, " Domine, propter Deum hoc
faci, ut jejunando et orando, et alia opera poenitentiae
faciendo, Deum mihi propitium reddam." Audiens
latro, valde conpunctus est, et coepit intra se cogitare,
" Quam miser et infelix ego sum, qui tot mala, tot
furta, tot homicidia, tot adulteria et sacrilegia semper
feci, et nunquaqm una die jejunavi; et iste monachus
innocens tantam poenitentiam omni die facit!" Et
vocato abbate, cecidit ad pedes, rogans cum ut in col-
legio fratrum reciperet ipsum, qui postea diu in monas-
terio adeo se affixit quod omnes alios abstinentia et
religione superavit.
                        _______________

            APPENDIX.

                     _________

     I.     RHYTHMICAL FABLES.

                     _________
 

          Incipiunt Fabulae Esopi

Attendentes insulae de longo venite,
Et Esopi fabulas vigiles audite,
Quae sunt per metaphoram recitate rite ;
Vos qui sermones nostros non vultis, abite.
    Hic inducens bestias, voluit monstrare
Fraudes mundi varias, coepit explicare
Quot et quas versutias oportet vitare,
Hii qui proponunt directo calle meare.
    Jam te cuncti petimus, Pater, pacis dator,
Sic et te, Paraclite, pie consolator,
Trinitatis medie, Jhesu, legis lator,
Hujus sis operis finis, caput, et mediator.

                     _________
 

            APPENDIX.

                     _________

     I.     RHYTHMICAL FABLES.

                     _________
 

          Incipiunt Fabulae Esopi

Attendentes insulae de longo venite,
Et Esopi fabulas vigiles audite,
Quae sunt per metaphoram recitate rite ;
Vos qui sermones nostros non vultis, abite.
    Hic inducens bestias, voluit monstrare
Fraudes mundi varias, coepit explicare
Quot et quas versutias oportet vitare,
Hii qui proponunt directo calle meare.
    Jam te cuncti petimus, Pater, pacis dator,
Sic et te, Paraclite, pie consolator,
Trinitatis medie, Jhesu, legis lator,
Hujus sis operis finis, caput, et mediator.

                     _________

          I.    DE GALLINACEO.

QUIDAM gallinaceus victum quaeritavit;
Preciosus interim lapis latitavit
In luto, quem proferans moerens suspiravit,
Quod victu caruit, quiem sic reperire putavit:
    " Escam mihi petii, sed cum te jacere
In luto perspiciam, nil mihi praebere
Potes; si te cupido velles exhibere,
Tunc poteris fieri praeclarus, eique placere."

                  MORALITAS.

Haec notat historia stolidos amantes,
Qui, cum sint virtutibus affatim fulgentes,
Ignorantes gratiam, nec grati sistentes,
Dum de sensatis mox fiunt insipientes.

                    ___________

138              APPENDIX.

        II. DE AGNO EO LUPO.

AGNUS lupo socius ad flumen migrabat,
Et uterque sitiens potum postulabat;
Agno stante deorsum, lupus sursum stabat :
Tunc lupus ore minax agno fera verba tonabat.
  "Tuis," inquit, " pedibus flumen perturbatur."
Et respondit innocens, "Sed nunquam probatur,
A te mihi defluens unda cum feratur."
Mox lupus ipse fremit, et talia verba profatur :--
  "Maledicis, proditor, jam mihi bibenti,
Patri tuo similis sis mihi nocenti."
Et agnus, "Non noceo sic tibi loquenti."
Sicque lupo simplex agnus fuit esurienti.

                  MORALITAS.

  Hæc notat historia principes potentes
Qui futunt in pauperes, humilies, egentes,
Et conculcant inpos, cum sint impotentes,
Mortibus afficiunt, et si quid habent rapientes.
                        ___________
 
 
 

III.  DE MURE ET RANA.

MUS transire flumen quendam proponebat,
A rana simpliciter juvamen petabat.
Rana, dolo callida, muri respondebat;
Aestimo, quod miserum murem fraudare volebat.
  "Affer," inquit, "otius filum."  Mus ferebat.
Muris collum proprio pedi connectebat;
Flumen petunt protinus, et rana volebat
Immergi fundo, sed mus sua damna cavebat.
  Ut mus ranse fraudibus resistens natavit,
Milvus praedam cupiens ambos visitavit,
Utrumque pecusculum ferrens asportavit,
Et fraus unius sic sic utrumque necavit.

                      MORALITAS.

  Ista probat fabula miserum mendosum,
Qui ponit insidias contra virtuosum,
Quod ruit in laqueum mox perniciosum:
Lex est æqua dolum referire dolore dolosum.
 
 

                       APPENDIX.                 139

           IV.  DE CANE ET OVE.

Canis coram judice coepit vendicare
Ab ove depositum panem, quem necare
Instabat; ille testibus promit rem probare,
Atque lupum milvo testum facit associare.
  Tunc a falsis testibus falso dejeratur,
Quod ejus hoc debitum dare teneatur;
Nil habensque reddere, lana spoliatur;
Vellere deposito, caro testibus esca paratur.

                      MORALITAS.

   Haec signat praefatio legum subvertores,
Qui misellos opprimunt imbecilliores;
Nec parcunt pauperibus, pauperum raptores;
Sed rabidis rabidi tiribus sunt deteriores.
                        ___________
 
 

V.  DE CANE FLUMEN TRANSEUNTE.

CANIS carnis avidus trans flumen meavit,
Et frustrum cadaveris in ore portavit;
Unde carnis speciem mox repraesentavit;
Carnis imago fuit, frustrumque inesse putavit.
  Ille fame tenuis os aperiebat,
Ut umbram comprehenderet quam carnem credebat;
Qui dum fauces aperit, frustrum decidebat,
Perdidit utrumque, quia sic utrumque petebat.

                 MORALITAS.

  Sic fraudantur cupidi, totum cupientes;
Cum magis sunt divites, magis sunt egentes.
Nec sibi nec aliis sunt sufficientes;
Dum totum cupiunt, toto sunt jure carentes.
                         ____________

VI.  DE LEONE, BUBULO, ET LUPO.

LEO, rex quadrupedumqui dudum venari
In silvis proposuit, coepit meditari
Quales sibi socios vellet sciscitari;
Tunc bubulumque lupum sibi jusscrat associari.

140                APPENDIX.

Hi tres strenuissimi silvas adierunt,
Mirae magnitudinis cervum prendiderunt;
Tune lupus et bubulus mutuo dixerunt,
Qualiter hune cervum partiri proposuerunt.
    Tune respondit bubulus totum jus constare
Leonis judicio, qui praedam frustrare
Deberet, ad libitum partem cuique dare.
Tune leo judicium sic est orsus recitare.
    "Mihi prima portio debet venerari,
Quia rex sum pecorum; secunda donari,
Quia cervum prendidi: si quis asportati
Partem vult reliquam, sibi me sciat ille minari."
    Tune lupus et bubulus timidi steterunt
Duro de judicio, quod sic audierunt.
Illi contradicere non ausi fuerunt;
Sed cunctas cervi partes sibi contribuerunt.

                    MORALITAS.

    Hanc, fraters, historiam sic inteligatis,
Ut cum fortioribus sortem non mittatis;
Qui vos premunt viribus, dum non habeatis
Qui vos defendant, et sic sine spe pereatis.

                  ____________

VII. DE VACCA ET LEONE.

Vacca, caper, et ovis, dudum sociari,
Cum leone coeperunt, et simul venari:
Leo cervum prendidit, quem jussit frustrari
Quatuor in partes, et partem cuique parari.
    Sed dum fere debiles non possint parare
Partes sibi traditas, leo sullevare
Coepit omnes pariter, et sic vendicare
Particulam primam, reliquas tres sic recitare.
    "Mihi jure virium secunda donetur:
Quia plus cucurreram, tertia debetur;
Si quis ad particulam quartam judicetur,
Hic mihi mortalis inimicus semper habetur."

                     MORALITAS.

    Tunc trementes bestiæ totas demiserunt
Leone pariculas, et sic erraverunt
Quondo fortiori se socios fecerunt:
Temporibus nostris plures hac fraude ruerunt.

                    ___________

                 APPENDIX.                      141

VIII. DE FURIBUS ET EORUM NUPTIIS.

INSTITERUNT nuptias fures celebrare;
Ad quos quidam sapiens coepit propinquare,
Quos ut vidit ferculis, ciphis, exultare,
Coepit adulari, simul et problema notare.
   "Ascultate quadia vobis nunciari:
Sol uxorem ducere, volens procreari
Fillios, proposuit; sed hinc indignari
Machina coelestis coepit simul atque minari.
   "Sed cum sol propositum vellet declinare,
Tota coeli machina coepit acclamare,
Et Jovem convitiis multis incrustare.
Jupiter iratus causam coepit rogitare.
   "Cui solis propositum mox exposuerunt,
Et se contradicere pariter prompserunt.
Inquisivit Jupiter cur motae fuerunt,
Quae sibi responsum tali sermone dederunt.
   "Si sol aestu nimio cuncta nunc cremabit,
Quid fiet cum filios ex se procreabit,
Quod genitor pravus prolem nequam generabit.

                      MORALITAS.

   Haec monet historia non communicari
Impius hominibus, sed abhominari
Illorum consortium; nam vult insectari
Livor virtutes harumque bonus cruciari.

                   ____________

  IX. DE LUPO OSSA CORODENTE.

QUONDAM lupus improbus ossa corrodebat;
Unum suis dentibus transversum figebat,
Qui girans sollicite medelam quaerebat,
Sed qui solamen feriet non inveniebat.
   Tandem grus exquiritur ut extraheretur
Os per longitudinem rostri, quod expletur:
Grus deberi praemium sibi tune fatetur,
Cum lupus immensum post morbum sanus habetur.

142                    APPENDIX

    Cui lupus, "Ingratus es, grus, si quid petisti:
Nonne meis faucibus caput extulisti?"
Et grus, "Heus! Injuria qua me decipisti !"
Et lupus, "Hoc habeas, quia nil aliud meruisti."

                      MORALITAS.

    Hic vobis innuiter fidei colonis,
Ne dicetis impios nostris inquam bonis;
Nam cernes per regulam rectae rationis,
Quod perdis quicquid in fracto vase reponis.

                    _____________
    X. DE CANE FOETU GRAVIDA.

CANIS foetu gravida lovum requirebat
A quadam canicula quae foetu carebat;
Quae devineta precibus locum concedebat,
Ingreditur praegnans, et gratis laeta ferebat.
   Sed cum foetu gravida foetus emittebat,
Illam careens foetibus exire jubebat;
Haec petit inducias, ila concedebat,
Donec lactantis proles aetate vigebat.
   Sed cum foeta tertio jubeter exire,
Respondit ingrata, "Cur me jubes ire?
Si tu meis catulis coram vis venire,
Nec foveam repetes, sed te continget obedire."

                    MORALITAS.

    Haec declarat fibula verba veritatis,
Quod semper admittitur opus pietatis:
Ut si quisquis gratiam tribuit ingratis,
Quod pietatis opus merces erit impietatis.
                   _____________

XI. QUOMODO DUO MURES OBVIABANT.

BINI quondam bivio mures obviabant,
Ambo tamen vario ritu victitabant;
Et ad domus proprias mutuo vocabant:
Agrestis cellam prius tamen ire volebant.

                    APPENDIX.                    143

    Mus agrestis villivum murem perducabat
Ad domum, qui vilia prandia ponebat.
Mus urbanus propriam domum requirebat,
Agrestem murem secum socium capiebat.
Urbani cellarium mox introierunt,
Et cibos appositos laeti comederunt !
Sed ut celerarium venire viderunt,
Ambo fugam capiunt, quia mortem pertimuerunt.
    Mus urbanus cognita loca requirebat ;
Agrestis incognita devius pergebat.
Sic cum celerarius inde recedbat,
Prandia dimissa fugitives uterque petebat.
    Urbanus agresticum coepit hilarare :
" Nihil est quod Valeat hic te perturbare.
Vescamus appositis, et nil vereare."
At alter pavidus caepit responsa parare.
    "Bonis tuis fruere tibi praeparatis ;
Ego fruar tutius rebus paupertatis.
Tu times sollicitus hostibus armatis,
Tutius ego vescor hiis quae mihi sunt data gratis."

                    MORALITAS

    Ista nos historia docet honestatem,
Quod paupertas dicitur in securitatem,
Et opes efficient curiositatem ;
Ergo cavebis opes, quae tollunt prosperitatem.

                 ______________
 

    XII.  DE AQUILA ET VULPECULA.

CATULOS vulpeculae fertur rapuisse
Ingens nuper aquila, pullisque tulisse ;
Et dicunt vulpeculam secutam fuisse,
Et sic pro catulis tristem nimis ingemuisse.
  Vulpes petit catulos sibi restaurari :
Sed ut vidit penitos ipsos denegari,
Ignem ferens ocius facit inflammari,
Et caepit pullis aquilae fera fata minari.
  Expavescens aquila supplex postulavit
Ut flammas extingueret, et mox restauravit
Catulos vulpeculae, quos prius denegavit,
Quos vulpes sumens ad propria tecta meavit.

144               APPENDIX.

                    MORALITAS.

  Hic praelatos admonet ne sint effraenati
Erga subditos suos, cum sint cathedrati :
Nam potest contingere quod modo substrati
Postmodum sedeant in summa sede locati.

                   ____________

XIII. DE AQUILA ET TESTUDINE.

AQUILA rex avium nuper avolavit
Transmarina flumina, qui praedam captavit,
Et maris testudinem ferox asportavit ;
Sed testudo tremens infra concham latitavit.
    Aquila testudinem vorare volebat,
Sed concham nullatenus frangere valebat ;
De prope famelica cornix accedebat,
Dicens quod praedam preciosam valde gerebat.
    Et respondit aquila, " Nil appreciatur
Praeda quam sic praeicas, nam concha vallatur."
Respondit cornicula, " Si pars mihi datur,
Consilim capies quo statim concha teratur."
    " Totis," inquit, " viribus nitere volare,
Et quo locum poteris petrosum spectare ;
Concham terrae projice, quam cum mox crepare
Videris, insiste praedam pro velle vorare."

              MORALITAS.

    Hic consiliarios notat pravitatis,
Qui pervertunt animos plenos pietatis :
Saepe bona facere boni vellent gratis,
Non permittuntur pro consiliis sceleratis.
            ______________

     XIV. DE CORVO ET CASEO.

    Quidam corvus caseum nuper rapiebat,
Quo vesci desiderans locum requirebat
Celsum, sed vulpecula cominus sistebat,
Et corvum fraudare volens haae verba ferebat.

                    APPENDIX.                    145

    " O corve pulcherrime, tibi quis aepuetur
In penarum specie? Si sola daretur
Vocis modulatio qua mens demulcetur,
Inter aves nullus similes tibi comparietur."
    Corvus volens inclitam vocem jactitare,
Mox oblitus casei, caepit cantitare ;
Instat vulpes caseum vigil explorare,
Apprendens lapsum se gliscit eo satiare.
    Ut se corvus caseo vidit defraudatum,
Querulus ingmuit se luditicatum.

                 MORALITAS.

    Istud signat fatuos, qui per adulatum
Falluntur facile, volendo cavere raetum :
    Sed postquam substantiam totam perdidisti,
Dic quid tibi proderit luctus quem luxisti?
Si prudens extiteris, dolum praecavisti,
Nec rueres, inquam, captus qua fraude ruisti.

                 ____________
 

XV. DE LEONE MORBO LANGUESCENTE.

Leo ductus senio morbo languescebat,
Ad quem cohors pecorum magna veniebat,
Praetans quod morbido medelam ferebat,
Sed tamen immense fraus in promissa latebat.
    Spes leonem decipit, cum res non sequatur ;
Mox ut aper advenit, dentibus minatur,
Taurus ferit cornibus, simul adversatur
Omnis ei turba, sic sic miser excruciatur.
    Tunc sui miseriam status deplorabat,
Dicens quod, cum viribus vigens ambulabat,
Omnis ei timide fera ministrabat ;
Nunc jacet ille tremens alios qui terrificabat.

                  MORALITAS.

    Ista monet humiles esse principatus ;
Quia diu nequeunt stare magistrates.
Nam cum status temporis fuerit mutates,
En hodie minimus cras est ad summa vocatus.
                                                               L
 


146             APPENDIX.

   XVI. DE ASINO ET CATULO.

In unius domini domo commanebat
Asinus et carulus ; sed canem fovebat
Cariorem dominus, inde livescebat
Infelix asinus, quia par non esse valebat.
    " Vilis, inquam, carulus tam carus tenetur,
Cum partremfamilias blandus aduletur ;
Quod si mea bonitas suae comparetur,
Forsan vilis erit, qui nune tam carus habetur."
    Inde caepit asinus animo versari,
Et quomodo fieret carus meditari ;
More canis nititur rudisadulari,
Ut posset veluti canis idem carus amari.
    Quadam die domini caput amplexatur,
Cujus lambens faciem blandiri conatur,
Pedes nectit humeris ; vir vocificatur :
Accurrunt famuli ; capitur miser et cruciatur.

                   MORALITAS.

    Haec docet honoibus nullum venustari,
Quem cernis virtutibus omnino privari.
Dum stultus in cathedra prima vult locari,
Imus ad ima ruit, quasi dignus ad ima locari.
                _____________

     XVII. DE LEONE DORMIENTE.

    LEO lateens latebris quondam dormiebat,
Quem casu fortuito quidam mus tangebat ;
Expergefactus saliens quid esset quaerebat,
Et tandem murem fugientem mox capiebat,
    Fremit mus, et veniam caepit postulare.
Leo sibi scandalum putat generare
Talem sibi bestiolam, credatur necare :
Tunc miserum jussit ad propria tecta maere.
    Post leonem contigit praedam postulare,
Et lapsus in puteum cogitur clamare,
Si quis illum posterit lapsum sullevare:
Quod mus ut scivit mox caepit eo properare.
    Mus suum beneficum cum vidit substratum,
Magnum vocans comites dedit ejulatum ;
Qui concurrant ocius machinas paratum,
Ut leo de fovea se sentiat esse levatum.

                    APPENDIX.                        147

    Currunt ad suburbia fila deportare,
Ut nectant funiculos, quibus sublevare
Leonem praevaleant, et terram fossare ;
Extrahitur domitus se cuncta putans superare.
Sic leo dum miserum murem non necavit,
De futuris casibus forte cogitavit ;
Sic mus parvus strenuum leonem salvavit,
Consilio pollens, cui vim natura negavit.

                MORALITAS.

    Sensus hujas fabulae monet ne potentes
Suis pressos viribus laedant innocents.
Nam cum jacent, pristine primatu carentes,
Tunc sunt a minimis solatia plura petentes.
               _____________

          XVIII.     DE AVIBUS.

    NUPER erat avium turma congregata,
Quae viderunt semina lini seminata;
Parvipendunt talia cohors insensate,
In lino proprium dampnum censere parata.
    Tunc hirundo callida caepit has monere,
Ut vellent insidias lini praecavere ;
" Eruatur," inquiens, " linum, nam nocere
Potest quipped multum et nobis dampna movere."
    Tune avis hirundinem quaeque deridebat,
Nec ejus consilium ratum discernebat.
Illa doli praescia dampnum praecavebat,
Et statim tecta fugiens humana petebat.
    Instat piis precibus hominess rogare,
Ut suis in domibus posset habitare,
Dicens quod insidias fugit declinare ;
Illi concedunt quo vellet nidificare.

                MORALITAS.

    Haec natat historia, quod turba stultorum
Contempnunt scientiam jurisperitorum ;
Qui, cum capti fuerint pedica dolorum,
Lugent consilia jam comtempsisse bonorum.

Explicit liver primus, habens capitula xviij.
                                                      L 2

148          APPENDIX.

              Incipit liber secundus

I. DE RANIS IN PALUDE MANENTIBUS.

IN palude lutea ranae commanebant,
Quae de ficu fertile felices gaudebant ;
Sed etsi pro libito quocunque ferebant,
A Jove rectorem jugi clamore petebant.
   Ranis hoe petentibus, coepit hic ridere
Parcens innocentibus; quem magis movere
Suis instant precibus, ut vellet favere,
Quo possent proprias leges sub leges tenere.
   Harum victus precibus illis alludebat,
Et paludi veterem truncum demittebat;
Quo cadente, turbida turba fugiebat,
Quae tantum sonuit quasi mortis tela vivebat.
   Una tamen strenua cominus meavit,
Fugitivas socias ad se convocavit,
Atque salutare regem se turba paravit.
   Sed ut truncum mortuum jacere viderunt,
Suis illum pedibus ranae calcaverunt;
Regem petunt alium sicut petierunt,
Qui concedit eis regem qualem meruerunt.
   Ranis regem Jupiter colubrum signavit;
Ille ferox miseras ranas devoravit,
Quae turba mox lacrimis Jovem concitavit
Ut parcat miseris, quibus haec responsa paravit.
"Prius a me principem querulae petistis,
Et negavi; precibus lacrimas junxistis,
Dedi vobis humilem, quem vos despexistis,
Hac ratione datur vobis rex ut meruistis."

                   MORALITAS.

Ista potest fabula stultos denotare,
Qui magistris mitibus nolunt obviare;
Quos ut cernit dominus elatos meare,
Mittit eis rigidum qui possit eos superare.

               _____________
 

                  APPENDIX.                         149

II. DE COLUMBIS ELEGENTIBUS SIBI REGEM.

COLUMBAE mitissimae nuper elegerunt
Milvum sibi principem, quem prius fugerunt
Hostem crudelissimum, sed poenituerunt;
Nam collis propriis stolidae juga dura dederunt.
   Qui cum super simplices vidit se regnare,
Instat multo saevius illas devorare,
Nitens poenae nomine leges simulare,
Proponit cunctas sub tali fraude necare,
   Ex hiis una judicat melius fuisse
Eas milvi rabiem priscam pertulisse,
Quam sub ejus legibus sic occubuisse,
Lugentes tali se sub pastore stetisse.

                MORALITAS

   Hic explanat principum rabiem pravorum,
Qui premunt malitia colla subditorum:
Nam dum subsunt simplices legi tyrannorum,
Lex ruit, ordo perit, virtus decrescit eorum.

                 ___________

        III.  DE FURE ET CANE.

Fur cujusdam divitis opes exploravit,
Qui per canem divitis prodi dubitavit;
Hic fraudem qua fallere canem cogitavit,
Buccellam panis secum portate paravit.
  Mox ad domum divitis ut fur veriebat,
Ei statim catulus vigil occurrebat.
Latro dolum machinans panem porrigebat;
Sed canis, exosus furem, panem renuebat,
  “Mihi gratis,” inquiens, “panem porrexisti?
An ut meum dominum prodi potuisti?
Sic sic meas claudere fauces voluisti:
Non me decipies, sed abibis sicut adisti.
  “Quid si quem tu porrigis panem comedissem,
Et sic meum dominum tibi prodidissem?
Forte non me pateres, egens cum venissem,
Et sic deterior omni latrone fuissem.”

150                APPENDIX.

                   MORALITAS.

  Ista nos historia monet praecavere
Dolosa consilia, nec eis favere:
Noli fictis fraudibus consensum praebere;
Cur?  Quia saepe solet multis fraus ficta nocere.
                    _____________

        IV. DE SCROFA ET LUPO.

SCROFA foetu gravida parere debebat;
Ad quam dolo callidus lupus veniebat,
Ut foetus effunderet scrofam commonebat;
Dicens quod fungi mutricis more volebat.
    Lupo scrofa gravida fertur respondisse,
Talibus in casibus morem non fuisse
Mares inter feminas vernas extitisse,
Jurans se penitus maris obsequium renuisse.
    Tune lupum recedere supplex requirebat,
Interesse partui quia non decebat.
Qui devicti precibus tandem recedebat;
Haee juxta ritum naturae mox pariebat.

               MORALITAS.

  Ista nos historia monet declinare
Hostium versutias, qui nos defraudare
Nituntur: ni caveas dolis obviare,
Et quasi scrofa lupo prudens responsa parare.

               ______________

    V. DE VIRO PRAEGNANTE.

CASUS mirabilis jam nuper ferebatur,
Quod vir more feminae praegnans habebatur.
Tota tremit patria, vulgus opinatur;
Quod tantum monstrum mortis sibi signa minatur;
   Tempus partus propiat, miser cruciatur:
Fremit, timet patria, populus miratur;
Demum rei dubiae casum praestolatur;
Tandem ridiculus mus a praegnante creatur.

                APPENDIX.                        151

   Rident, ludunt, garriunt: vulgus adunatur:
Tandem inter caetera plebs cangratulatur
Quod tumultus populi tam cito sedatur;
Et res tam grandis tantilla pace locatur.

                   MORALITAS.

  Ista nos historia monet non mirari
Magnis de rumoribus, per quos perturbari
Corda solent hominum, quia terminari
Saepe solent facile quae cernis magna putari.

            ______________

     VI. DE AGNO ET CANE.

INTER capras extitit agnus educatus,
A matris uberibus ibi collocatus;
Quem canis aggrediens sic sic est affatus,
"Quid sine matre tua facis hic capris sociatus?"
    Agnus ait, "Propria mater me portavit
In suis visceribus, et mundo donavit;
Sed suis uberibus capra me lactavit,
Et mihi carior est bona quae mihi tanta patravit."
    Canis ait, "Attamen vere comprobares
Ovis esse filius, per quam nascebaris,
Licet inter hispidas capras nutriaris."
Agnus ait, "Sic est, ut dicis, non verearis.
    "Mater me concipiens naturae complebat
Legem, eum me peperit; sed hinc nesciebat
Utrum mas vel femina foret quod ferebat,
Quae nec notitiam venturae sortis habebat."

                   MORALITAS.

  Ista nos historia dat intelligentes,
Quod alumpni carnis amant nutrientes;
Mirum cum despiciunt proprios parentes;
Aestimo naturam transcendunt sic facientes.
                 _____________
 
 
 
 

152                   APPENDIX.

APPENDIX VII. DE SYNODO LEPORUM.

NUPER sunt ad synodum lepores vocati,
Inter se firmissima fide conjurati,
Quod, si sint de cætero quoquam perturbati,
Ad pelagi rupes fugerent mox præcipitati.
   Mox, ut terror ingruit, lepores fugerunt
Ad flumen quo turgidæ ranæ latuerunt.
Ranæ fugientium sonos audierunt,
Et se sub fluvio cogente timore tulerunt.
   Submersas lepusculi ranas ut videbant,
Nimio perterriti stupore timebant,
Unius consilio cuncti mox favebant,
Quo mox audito propriis repedare studebant.
   "En!" inquit, "ut cernitis omne quod creatur
Sub timoris legibus firme religatur;
Jam noster ad patriam redditus ducatur,
Ut quisquis nostrum sua fata libeus patiatur."

                      MORALITAS.

   Hic nos æquanimiter monet tolerare
Pœnas et angustias quas mundus volt dare:
Nam firmo proposito si stabiliare,
Nil puto perversum te firmum posse gravare.
                        ___________
 

VIII. DE LEONE CLAUDICANTE.

NUPER leo nemora trux perambulabat
Venadi cupinine, sed currens calcabat
Spinam pedi tranfigens, unde claudicabat,
Et morbo medicos ex omni parte vocabat.
   Quem cum nullus hominum timens attendebat,
Hic ductus angustia gressus dirigebat
Ad pastorem pecorum quem procul videbat,
Quem tremens pastor terrore timens fugiebat.
   Leo linquens pecora sequitur pastorem,
Cauda sibi blandiens et signans amorem,
Claudi pedis indicat vulnus et languorem;
Condoluit pastor, et cernit inesse dolorem.

                        APPENDIX.                     153

   Qui tandem novaculam morbo procuravit,
Spinam secans extrahit, et pedem sanavit,
Omnem tergens maculam saniem purgavit;
Et leo sanatus ad propria tecta meavit.
   Accidit ut postea leo caperetur,
Et in amphitheatro captus clauderetur,
Ut coram pincipibus ludens rideretur.
Et dampnandorum mortis vindex gereretur.
   Non multum post talia pastor deprensatur,
Et convictus crimine vinclis religatur;
Bestiarum dentibus præda præparatur,
Et leo prædictus mox ad sibi missa paratur.
   Leo noscens medicum pastorem terreri
Cœpit, et protinus parcens misereri;
Hinc abegit bestias, volens hunc tueri,
Nex permiset eum puopuam læsore moveri.
   Custos carcerarius audit regientis
Rugitum leunculi pastorem tuentis:
Pastor narrat meriti casum præcedentis,
Atque leonis ope se salvatum miserentis.

                    MORALITAS.

   Utriusque miserens uterque salvatur:
Rationis regula sic recte comprobatur;
Quod suo benefico quisquis obligatur,
Ut benefactori per nos merces tribuatur.
                        ___________
 
 

        IX. DE LEONE ET EQUO

EQUUS nuper pascuis suis incedebat;
Ad quem dolum simulans leo veniebat,
Qui se fore medicum prudentem promebat,
Hæc ideo dixit quod equum mactare volebat.
   Equus ut insidias leonis videbat,
Falsi curam medici cautas capiebat,
Dum medelam sumerat cogitans studebat
Qualiter insidias mortis vitare valebat.
   "Nimis," inquit, "gaudeo te talem tenere
Medicum, qui valeas morbos amovere;

154               APPENDIX.

Succerrens quamitocius rogo miserere,
Atque mei morbi causas accede videre.
   "Me currentem contiget spinam percalcare,
Quæ dum pedem transiit, coepi claudicare;
Veni tanto vulnere medelam donare,
Ut possim sanus tibi præmia multa parare."
   Leo curans pedibus equi residebat,
Huc illuc inspiciens caput submittebat.
Equus eju capiti pedes feriebat,
Et totum pectus cum vertici conquatiebat.
   Fugit equus saliens; cum leo jaceret
Gravi pressus vulnere, dicens, plus valeret
Quod apertus afforet hostis quam lateret
Insidiis plenus, nec pignus amoris haberet.

                       MORALITAS.

   Hic amicum prohibet fictum simulari,
Et cum vultu placido cor fidum servari;
Ne dum ridet oculus, velit machinari
Insidias animus, nullaque fide solidari.
                        ___________
 
 
 

        X. DE BELLO ANIMALUM

INTER animalia bellum movebatur,
In quo strages maxima mortis habebatur;
Tutis vespertilio locis marabatur,
Et cui se parti potius societ mediatatur,
   Cernens animalia cuncta præliari;
Sed ut quadrupedia vidit domiari;
Illis vespertilio vult associari,
Contemptis avibus quas vidit suppediatari.
   Post ut ingens aquila ferox præliatur,
Ut de quadrupedibus palma consequatur,
Redit vespertilio quibus sociatur,
Et sic utrumque pro belli sorte lucratur.
   Sed tandem cum nimius tumultus sedatru,
Fallax vespertilio jure condempnatur;
Visus carens lumine pennis spoliatur,
Et quasi lucivagus exul de nocte vagatur.

                    APPENDIX.                    155

                    MORALITAS.

   Hic fallaces arguit semper intendentes
Casibus in prosperis, et mox abcedentes
Adversis temporibus, suos deserentes,
Demum succumbunt poenas pro fraude luentes.
                        ___________
 
 

        XI. DE ANCIPITRE ET LUSCINA.

AD silvas ancipiter nuper veniebat,
Et nido lusciniæ rapax accedebat,
In quo mater parvulos pullos relinquebat,
Quos ferus ancipiter prædam sibi ferre volebat.
   Institit luscinia fletu supplicare,
Ne vellet ancipiter pullos asportare,
Cui dixit ancipiter, "Si vis cantitare,
Ecce tuos pullos forsan desisto necare!"
   Tunc timens luscinia notas exaltavit,
Quam tamen ancipiter cantantem culpavit,
Dicens quod defecerit, nec bene cantavit;
Unum de pullis rostro scindente necavit.
   Post hæc auceps callidus pedicas ponebat,
Licis pro virgulis, et dum veniebat,
Imprudens ancipiter virgis inhærebat;
Defraudens alios propria sic fraude ruebat.

                       MORALITAS.

   Hæc nos vult historia sic humiliari,
Et minus potentibus ita conformari,
Ut de nostris valeant actibus juvari,
Ut eos nostro contingat posse gravari.
                        ___________
 
 

XII. DE CERVO SITIENTE.

SITIENS ad fluvium cervus properavit;
Videns umbram cornuum multum se jactavit,
Et crura gracilia nimium culpavit:
Attamen extollens multum se magnificavit.

156                   APPENDIX.

   Inter hæc latrantium voces audiebat;
Cervus mortem metuens fugam capiebat,
Magnitudo cornuum quem præpediebat
Currere ne possit: querula tunc voce gemebat.
   "Miser," inquit, "fatuus, magis extollebam
Digna vituperio, sic insolescebam,
Dum laudavi cornua crura contempnebam;
Amplius illa nocent mihi quæ plus cara tenebam."

                         MORALITAS.

    Stultorum stultitiam vult hic increpare,
Qui commendant vitia, prompti reprobare
Virtutis insignia, docti deprivare
Quæ laudanda manent, quæ deprivanda probare.
                        ___________
 
 

XIII. DE VIRO MORTUO ET EJUS UXORE.

AD seulerum mortui viri residebat
Ejus quondam femina, quae multum plangebat
Viduam se fierie, maritum lugebat,
Ex quo nullius hominis solamen habebat.
   Postea contigerat ut fur caeretur,
Et convictus crimine ligno penderetur,
Et ad corpus mortui miles poneretur
Custos, ne corpus pendentis abhine raperetur.
   En cum corus mortui miles custodiret,
Ut labore nimio siccatus sitiret,
Et ad dictam feminam otandi veniret,
Cum rediit corpus suspensi non reeriret.
   Qui pergens ad feminam suspirans gemebat;
Sublatum corpusculum, javamen petebat;
Quae mox viri prorii corpus subrigebat,
Atque loco furis illud pendere jubebat.
   O quanta miseria! res quam detestanda!
Viri corpus proprii mulier culpanda
Pro latrone tradidit, et sic execranda
Ill in parte fuit, et in omni lege nefanda.

                      MORALITAS.

   Hoc exemlum poterit cunctos edocere
Quot mala perpendimus vivos perterrere;
Tamen cum fuerimus mortui timere
Possimus, et misera sub conditione dolere. 

                 APPENDIX.               157

          XIV. DE MERETRICE.

IMPUDICA meretrix nuper exardebat
In amorem juvenum quos decipiebat;
Sed unum prae caeteris plus alliciebat,
Quem verbis foedis et litibus afficiebat.
   O quantis injuriis ipsum fatigavit,
Et plena perfidia actum non servavit,
Ore fidem mentiens quam corde negavit,
Et fictae fieta signum pacis simulavit.
   Quam memor injuriae juvenis affatur,
Et eam carissiman sibi protestatur;
Non quod fides mutua firme teneatur,
Sed simulatus amor fallax utrimque probatur.

                     MORALITAS.

   Hae probat historia notas simultatis,
Quod doli sub secie latent ietatis;
In dilectis defecit lex securitatis,
Nusquam tuta fides, nusquam loca proseritatis. 

 

  XV. DE LUPIS ET GREGE OVIUM

CUM lupis grex ovium dudum confligebat,
Et secum grex ovium canes perducebat,
Saeve pugnans acies utrimque manebat;
Sed tandem pacem sibi turba lupina petebat.
   Tunc miserunt nuncios pacem requirentes,
Obsides ab ovibus canes exposcentes,
Et catellos ovibus suos offerrentes,
Ut sint pacificum foedus sine fraude tenentes.
   Tunc oves in obsides canes tradiderunt,
Et luporum catulos sibi receperunt;
Lupi suos obsides mox interemerunt,
Credentes quod oves horum catulos necuerunt.
   Videres mox undique lupos accurrisse,
Dicentes ab ovibus pacem defecisse;
Et dum lupos cerneres oves decerpisse,
Illico lugeres miseras sic occubuisse.

158                APPENDIX.

                   MORALITAS.

   Hic mortales prohibet suos amovere
Tutores, ne valcant hostes imminere,
Qui cum nos perspexerint viribus carere,
Instant belligeri nobis sine pace nocere.
                        ___________

XVI. DE RUSTICO.

Carentem manubrio securim portavit;
Qui mox pro manubrio cunetis supplicavit
Arboribus silvae, tribuunt quodcunque rogavit.
   Rusticus manubrium securi figebat;
Mox illuc huc transiens arbores scindebat
Taxos, quercus, fraxinos, omnes succidebat;
Quod cernens quercus, lacrimosa voce ferebat:
   "Merito jam patimur hane improbatem.
Rustico quae dedimus tantam potestatem,
Ut nos in perpetuum tollat vastitatem,
Et pietatis opus convertat in impietatem.

                    MORALITAS.

   Haec monet historia ne vestros mittatis
A vobis exercitus, per quod sentiatis
Vires vestras debiles et sic corruatis,
Pressi vobiscum vestros dum non habeatis.
                        __________
 

     XVII.  DE LUPO ET CANE

LUPUS in itinere cani copulatur,
Quem devotis vocibus salutans affatur,
De canis pigrediue lupus sciscitatur:
Cui canis eximia responsum voce refatur.
   "Scias menm dominum mihi ministrantem
Ubertim cibaria, nam me famulantem
Tota domus diligit, quia me latrantem
Latrones metnunt, et semper habent vigilantem."

                       APPENDIX.                      159

   Tune lupus suspiriis plenus ingemebat,
Et canem feliciter vivere dicebat;
Cujus se consoeium fieri poscebat;
Quem canis absque mora secum migrare jubebat.
   Canis ait, "Venies mecum moraturus;
Nihil est quod timeas, vivendo securus;
Mecum simul dormies, mecum refecturus,
Absque timore manens, sine fraude cibos habiturus.
   Mox lupus consentiens cum cane pergebat;
Et in canis vertice patere videbat
Catenae vestigium, qui mox inquirebat,
Quid foret hoc signum: canis illi mox referebat:
   "Mea me ferocitas facit sic ligari
Per dies, sed noctibus liberum vagari."
Lupus ad hoc tumidus coepit contristari,
Vinela pati metuens, orsus mox talia fari:
   "Infelix conditio qua quis sic arctatur,
Ut impleto stomacho vinclis subigatur!
Utere tu libito: mihi concedatur
Libertas vitae, sub qua mihi nemo minatur."

               MORALITAS.

   Haec docet historia quantum liberatis
Valet privilegium, quae nec potestatis
Patitur dominium, sed in voluntatis
Sistitur arbitrio, quae se vult ducere gratis.
                        ___________
 

    XVIII. DE STOMACHO OTIOSO.

PHYSICÆ scientia satis protestatur,
Quod sine cibario nullum sustenatur
Mundo ingens animal, quia vegetatur
Per victum sanguis, animae quo vita locatur.
   Otioso stomacho, nuper indignati
Erant manus et pedes, negare parati
Cibos ventri solitos, otiositati
Nam totus tribuit nulli datus utilitati.
   Demum cum se stomachus sentit jejunare,
Cibum supplex postulat, at illi negare

160                    APPENDIX.

Instant; qui deficiens coepit aegrotare,
Omnia membra simul simili morbo cruciare.
   Tandem membra stomacho cibos porrexerunt;
Sumere non valuit: hoc obstupuerunt;
Hic jejunus interit, illi defecerunt,
Dum ventrem macerant pariter cum ventre ruerunt.

                        MORALITAS.

   Hic monet non spernere nostros adjutores,
Quamvis impotentes sint, et nos fortiores;
Nam potest contingere quod utiliores
Hii sunt quandoque quos credimus esse minores.
                        ___________

     XIX. DE SIMIA ET VULPI.

TURPIS quondam simia vulpi supplicavit
Pro caudæ particula, dicens quod optavit
Nates nudas tegere, quas pudens portavit;
Sed vulpes misere poscenti cuncta negavit.
   Ait vulpi simia, "Multum prægravaris
Caudæ longitudine, dum currens vagaris;
Obsecro particulam mihi largiaris,
Ut velox factus currens citius movearis."
   Cui vulpes, "Hæc utinam tanto longaretur
Ut præ magnitudine vix sublevaretur;
Et tam grossa fieret quod vix portaretur;
Quamvis sic esset, tibi pars hinc nulla daretur."

                        MORALITAS.

   Hic avaros increpat, multa possidentes,
Dictatos superfluis, nihil largientes,
Nec gazarum copia fovent indigentes,
Sed cum plus habeant tanto sunt plus cupientes.
                        ___________

XX. DE ANIMALIBUS REGEM CUPIENTIBUS.

NUPER animalia cuncta convenere,
Regem cupientia sibi possidere;
Hinc Jovem sollicitant, et preces fudere;
Jupiter annuit illis, cupiens ad vota favere.

                       APPENDIX.              161

   Dum tractant de principe, leo postulatur
Rex illis constitui, si fides præstatur
Quod ferox non imperet; ille protestatur
Se cunctis humilem fieri: sic regna lucratur.
   En ut rex statuitur, coepit effrænari
Et mox suis subditis dolos machinari;
Cœpit eos abditis locis sciscitari,
Carnibus innocuis cupiens semper satiari.
   Singulatim singulis dolos opponebat:
Quis morbus, quæ gravitas, illos extorquebat;
Ægros et incolumes omnes occidebat,
Trux, nulli parcens, omnes jugulare volebat.
   Sic demum cum bestias plurimas necavit,
E locis absconditis simiam vocavit,
Statum quærens corporis; ille nimis pavit,
Fraude dolum simulans caute responsa paravit.
   "Tuus," inquit, "halitus, o leo, discessit
Velut nardus pistica cum fragrans olescit."
Blandis leo laudibus linitus mitescit
Ad modicum, sed post ejus pro carne macrescit.
   Leo morbum simulat, medici vocantur;
Morbum non reperiunt cum nervos scrutantur;
Insuetos sumere cibos hunc hortantur,
Quales posse suum morbum sanare putantur.
   Ait leo simiæ, "Carnibus sanari
Æstimo, sed vereor crudelis notari."
Illi dicunt licite talia patrari;
Simia cum reliquis profertur jussa necari.

                        MORALITAS.

   Hic subjectos innuit multas sustinere
Pœnas et injurias, loqui nec audere,
Sed oppressi nequeunt quandoque silere;
Nam laquei poena tormenta nequit retinere.
                        ___________
 

    XXI. DE VENATORE ET LUPO.

VENATOR cum canibus quondam sequebatur
Lupum, qui perterritus in fugam versatur;

162                  APPENDIX.

Ad bubulcum fugiens juvamen precatur,
Adjurans illum ne per eum decipiatur.
   Cui bubulcus inquiens, "Nolito timere,
Perge qua volueris caverna jacere;
Si venator coeperit gressus huc movere,
Dicam te procul hinc deserti vasta tenere."
   Tunc bubulco veniens venator dicebat,
"Lupusne comparuit?" qui sic respondebat,
"In desertum transiit." Venator vertebat
Gressus, atque lupus ad pastorem veniebat.
   Cui pastor, "Quid facias hac pro bonitate?"
"Manus," inquit, "et lingua semper sint beatæ!
Sed tui sint oculi pleni cæcitate.
Cur? quia quo latui statim sum cognitus a te."

                       MORALITAS.

   Hæc explodit fabula mores perfidorum
Corde sic et oculis, quamvis labnctorum
Sic est laudanda, veluti probat actus eorum.
                        ___________

      XXII. DE PAVONE.

PAVO suam dominam nuper est affatus,
"O Juno piissima, multum sum turbatus;
Nam cantus lusciniæ dulcis est et gratus,
Me meliusque canit, heu! sic sum vilificatus."
   Cui Juno, "Ne doleas, pavo tam formosus
Super omnes alites, forma generosus,
Decor tuus Indicus pennis est jocosus,
Et quasi gemma micas, satis inter aves speciosus."
   Cui pavo, "Quid proderit species pennarum,
Cum mea sit dulcior vox lusciniarum?"
Et Juno, "Si species cerneres earum,
Multum gauderes, hoc munus sumere carum."
   Sed et Juno protinus addidit effari,
"Vis tu sapientium mores imitari?
Tene rem quam possides, et noli scrutari
Quæ retinere nequis, tali potes art juvari."
 

                    APPENDIX.               163

                   MORALITAS.

   Hic nos monet sedulo contentos haberi
Fortunaæ muneribus, nec multum moveri
Ad opes difficiles, in quibus torqueri
Mens humana potest, quia non dignatur haberi.
                        ___________

  XXIII. DE LEONE ET OVIBUS.

CONTIGIT in pascuas fertiles morari
Oves et arêtes, nec quoquam turbari;
Leo venit interim volens quid prædari,
Mox rapiebat ovem cupiens illa satiari.
   Hoc ut omnes pariter bidentes viderunt,
Pro ruina sociæ non condoluerunt,
Sed morantur fatuae, nec fugam ceperunt,
Dicentes, "Non nos tangit leo;" nec timuerant.
   Quod ut leo viderat ferox effraenatur,
Quod nullan de sociæ morte contrisatur,
Singulatim singulas oves populatur;
Inter quas aries nullus sine morte moratur.
   Mox ut vidit aries se periclitari,
Ausus es sævitiam leonis affari;
"Merito jam patimur sic excruciari,
Consociae nostræ quia noluimus misearari."

                     MORALITAS.

   Hæc docet quod nequiter nobis sociantur,
Si nostris miseries non compatiantur;
Infideles potius quam fidi vocantur,
Qui cum dampa vident novis non auxiliantur.
                        ___________

     XXIV. ITEM DE AVIBUS.

AVES verno tempore dudum convenerunt,
Et sonoris vocibus cantus adiderunt,
Quæ virum enm virulis viscatis viderunt;
Sed fatuæ nullam penitus fraudem timuerunt.
                                                  M 2

164                  APPENDIX.

   Tune una mitissima epit proclamare,
"Virum pium vidco nobis præparare
Vins nostri miserens, et luget amare,
Nobis compatiens, sic nos se monstrat amare."
   Sed una præ cæteris prudens habebatur,
Dicens quod insidias hic vir machinatur,
Fugam monet; sed ejus vox non acceptatur,
Denique quæque ruunt, indempnis sola moratur.

                    MORALITAS.

Hic docti consilium monet acceptare,
Per quod vitae valeas dampua devitare,
Si prudentis dogmata non vis ascultare,
Rem stultam facies, et eris stultissimus a re.
                        ___________
 

  XXV. DE PATRIA SIMIARUM.

SIMIARUM patria forte devulgatur,
In qua manent simiæ, quibus principartur
Quidam princeps simia, qui rex vocitatur,
Nimirum quoniam bene ruffo crati dominatur.
   Duo viri fuerant, quorum recolere
Nomen uni subdolus, alter verax vere;
Simiarum patriam simul adiere,
Pergentes pariter, sed dispariter rediere.
   Mos unus e simiis, viros ut videbate,
Coram rege positos astare jubebat;
Quid de rege decerent ex hiis inquirebat;
Subdolus ille quidem prima sic voce ferebat:
   "Tu rex," inquit, "nobilis jure collocaris,
Et stipatus militum turba gloriaris."
Ait rex, "De curia mea quid testaris?"
"Nobilis est," inquit; "et tu tantis dominaris."
   Tunc rex dona subdolo multa conferebat:
Et alter veridicus intra se dicebat,
"Mea mihi veritas semper succurrebat;
Munera plura feram quam mendax ille ferebat."
   Tunc princeps veridicum taliter affatur,
Quid de se, quid de suis, sibi videatur;

                     APPENDIX.                   165

Omnes esse simias verax protestatur;
Quapropter morte mulctatus mox cruciatur.
   Eu vides veridicum pnis flagellari,
Et virum falsidieum præmiis donari;
Plures in hoc sæculo sunt qui modo pari
Por modico luero cupiunt mendacia fari.

                    MORALITAS.

   Hic fallaces judicat fore gloriatos,
Sermone mendacii mundo sublevatos:
Facit tamen veritas mendaces fugatos,
Veracesque suos in finem glorificatos.
                    ___________

     XXVI. DE LEONE ET ASINO.

QUONDAM rudis asinus leonem precatur
Fore sibi socium, cum quo gradiatur;
Ambos montem scandere pariter hortatur,
Ut leo discernat quae laus asino tribuatur.
   Asinus ab omnibus bestiis jactavit
Se timeri, quia sic leonem putavit
Terrere non domitum, sed stultus erravit,
Quod tantæ laudis titulo se glorificavit.
   Ut uterque verticem montis conscendebat,
Asinus horribili voce perstrepebat;
Cujus sonum bestia quæque sic timebat,
Quod tanto trepida terrore fugam capiebat.
   Tunc leo, "Num niteris unquam me terrere?
Vox tua nil poterit contra me valere.
Heus ! insontes bestiæ! quæ to sic fugere,
Quas vox non virtus fecit te sola timere."

                        MORALITAS.

   Hic verbosos exprimit; qui sic extolluntur,
Qui vanis sermonibus vane potiuntur,
Dum se melioribus præferre nituntur,
Stultitia propria reprobi mox efficiuntur.
                    ___________

166                  Appendix

    XXVII.     DE LEONE ÆGROTO.

OLIM leo simulans ægrotum se fore,
“Quis,” ait, “compatitur nobis in languore?”
Hinc accurrunt bestiæ, major cum minore,
Incautas rapido passim quas devorat ore.
     Sed ejus versutia vulpem non lædebat,
Qui cunctis astutior eminus sedebat ;
Quem [leo] prospiciens sic plangens ferebat,
“Cur nos contempnit qui proximus esse solebat?”
     Vulpem loqui calide sic ferunt exorsum,
“Ducunt hæc vestigia quæ videmus corsum,
Me terrent per gentium calles atque dorsum,
Omnia te adversum spectantia, nulla retrorsum.”

                          MORALITAS.

     Sic ne credas cupido, cui nemo carus,
Cum tendit insidias ejus recte rarus,
Est homo qui transeat imprudens et gnarus ;
Semper cogit opes, nunquam satiandus, avarus.

                           ————

XXVIII.  DE VIRO ET LEONE.

Vir et leo steterunt in conflictu gravi,
De sua potentia atque de sua vi :
Rationes partium sedule notavi,
Scire rei seriem totam mentem commodavi.
     Mox in testem protulit vir quandam picturam,
Leonis et hominis habentem figuram,
In qua vir subdiderat leonis naturam ;
Ars ita fingebat, sed rem dubito fore puram.
     “En probat ad oculum,” vir dicebat ei,
“Pictura quæ subjacet, et eventus rei,
Quod prostratus vinculis dominaris mei :
Clarius ista patent cujusvis luce diei.”
     Quis picturam fecerit, leo perscrutatur ;
Manu, refert, hominis illa fabricatur :
“Ergo cum hæc gratia nobis concedatur,
Pingemus veluti, leo vincit, homo superatur.

                        APPENDIX                           167

     “Veni nune ad theatrum, et ostendam tibi
Virorum cadavera quæ videbis ibi,
Licet sunt innumera quæ videbis ibi,
Sunt multo plura, non possunt omnia scribi.”
 

                       MORALITAS.


     Hac docemur igitur altercatione,
Virtus in operibus est, non in sermone ;
Palmam parit veritas omni in agone,
In vacuis verbis est gloria vana coronæ.

                        ————

       XXIX. DE CAMELO

REM jam vobis referam sermone fideli,
Pridem pulex insilit in dorso cameli,
Ad augmentum sarcinæ pilis hæret veli,
Corde tumet misero vectus quasi culmine cœli.
     Lucis horologio deorsum tendente,
Ad camelum loquitur fatuosa mente,
“Laborasti nimiam me te comprimente:
Liber eas, ne tu careas virtute repente.”
     “ O tu lenta bestia, cui nocuisti ?
Te non sensi penitus quando ascendisti,
Neque fero levius quod me reliquisti :
Credo nocere mihi velles tu, si valuisti.”

                    [MORALITAS.]

     Ostendit hæc fabula hos insipientes,
Qui sese magnificant nihilque valentes :
Hos Ducunt pro nihilo quique sapientes,
Cum mala nec valeant, bona nec sunt impedientes.

                      ————

    XXX. [DE CICADA ET FORMICE.]

CONTIGIT in hyeme quando nix algescit,
Rosa jacens marcida redolere nescit,
Cicadam penuria famesque compressit,
Gaudet eo provida formica quod annua gessit.

168                   APPENDIX.

     Ad formicæ januam resedit mendica,
Panem sibi postulans, cui refert formica,
" Quid æstivo tempore fecisti, amica ?
Cautasti ; salta modo, gloria sit tibi si qua."

                     [MORALITAS.]

     Monet nos hæc fabula ut sic laboremus ;
Operemur sedule dum tempus habemus ;
Quia quod hic serimus tunc plaue metemus,
Hæc lux cum finit, operari nilque valemus.

                         ————

    XXXI. [DE CORVO ET OVE.]

CORVUS carnem siliens, stans super bidentem,
Eam rosto laniat nil contradicentem ;
Voce tamen humili tetigit sic mentem,
" Num canis hoc sineret, quid laudem adire tacentem ?"
     " Senem doces," retulit, " et edoctum satis,
Semper innocentiæ ingero me gratis,
Pugna non indigeo, parco sed armatis,
Et canibus parco, cunctisque nocere paratis."

                  [MORALITAS.]

     Corvo quædam similis gens est scelerata,
Solum non nocentibus nocere parata,
Resistentes effugit, ut lupus ad prata,
Militis arma tamen gerit hæc gens heu! simulata.

                       ————

XXXII. [DE HIRCO ET LUPO.]

HIRCUS altis cornibus, statura procera,
Villosus et hispidus, deformisque fera,
Perrexit ad nundinas non cum merce mera,
Portans caprarum pelles baculo sine pera.
     Cumque din contigit illum processisse,
Tunc vidit in obviam lupum occurrisse.

             APPENDIX.                        169

Hircum ferunt fugere lupum voluisse ;
Sed quia magnus erat, illum credo puduisse.
     Illis concurrentibus, lupus salutare
Cœpit hircum taliter, "Salveris, mi care :
Videro sub pondere te nunc laborare,
Si me permittis, possum te spero juvare."
     Illis jam pergentibus finis [fit] diei,
Lupus hirco dixerat, "Ecce noti mei
Domus, pro me comite carus eris ei,
Ergo pergamus illic causa requiei."
     Descenderunt pariter vulpis in cavernam ;
Fit hircus dixerat, " Ecce noti mei
Domus, pro me comite carus eris ei,
Ergo pergamus illic causa requiei."
     Cui vulpis egrediens conatur blandire,
" Pretium conradii vultis," inquit, "scire?
Hircus quod appretiat nolo præterire."
Innuit atque lupo ne vel hunc permittat abire.
     Illis consedentibus vulpis ministravit;
Vulpis mensam posuit, vulpis ordinavit;
Ubi tamen exiit illic non intravit,
Quod caper aspiciens interna corde notavit.
     Tandem ad pitanciam moros asportavit,
De quibus avidius caper manducavit ;
Hœdos cibum reliquum duos æstimavit,
Sed moros denos et non minus appretiavit.
     Vulpis ait, " Recole, frater, quod dixisti,
Legem libens patere quam sponte subisti :
Quod noto fit pretium cibi, sic aisti,
Per spes juro meas reddes quodeunque vovisti."
     Sic hœdos .xij. coactus est dare,
Et noctis conradium satis emit care.

                  [MORALITAS.]

Monet nos hæc fabula rufos evitare ;
Quos color et fama notat, illis sociare.

                         ————
170                    APPENDIX.

XXXIII. [DE LUPO PŒNITENTIAM AGENTE.]

Fuit quondam presbyter senex et sensatus,
Armentis et ovibus abunde ditatus,
Cujus diu copia lupus inpinguatus,
Incidit in pedicas tandem misere laqueatus.
    Quem cum captum tenuit, cœpit fustigare ;
Coactus est veniam lupus postulare ;
"Deo," refert, "voveo me non plus peccare,
Et tibi conditeor ; pro me, pater alme, precare.
    " Ne contempnas lachrymas mentis tam devotæ,
Mihi pœnitentiam conjunge, rogo te :
Nudis," inquit, " pedibus ibo Romam pro te,
Atque mei meriti jam participem facio te."
    Post ictus et ferulas passionis diræ,
Saver ille presbyter pietatis miræ
Lupo parcit rebido, nolens hunc perire ;
Ut commissa luat, Romam quoque jussit abire.
    Spreta lupus patria paternoque lare,
Romam petens illico pervenit ad mare ;
Ad navem se contulit volens transfretare ;
" Frater," ait nauta, " transibis non sine quare."
    Hic preces nultiplicat, illeque negavit.
Lupus ait, " Genitor meus prophetavit ;
Tria quondam nomita mihi commendavit,
Hæc monstrabo licet fieri secreta rogavit."
    Conducto navigio receptus est navi,
Afflictus jejunio sed et fame gravi :
Descendebat protinus navis in conclavi,
Tractus odore cibi simul illectusque suavi.
    Quicquid illic repperit devoravit totum,
Nil relinquens penitus, nec pastum nec potum ;
Tamen habens labium ad orandum motum
Sic javuit, reddens quasi flexo poplite votum.
    Coram nauta reddere promissum citatus,
Semel, bis, et tertio, est assoniatus ;
Tandem post multiplices minas sic est fatus,
" Qui bona dat justo, bonus est de jure vocatus."

                        APPENDIX.                    171

    Nauta refert, " Verum est " sed quid docuisti ?
Ante totum scivimus quicquid nunc dixisti :
Forma reddes alia quod tu promisisti,
Non evades, sic prosit mihi passio Christi !"
    Post longum litigium rixæque furoris,
Replicat oppositum sermonis prioris.
Hinc magis accenditur animus rectoris :
" Nos deridet," ait, " nihil inde sequestur honoris."
    Coram nauta denique lupus accersitus,
Super rebud graviter promissis quæsitus,
" Cautos," ait, " faciem vos livet invitus ;
Qui pravo servit, arat ille nihil nisi litus."

                [MORALITAS.]

    Tangit haec parabola modum perversorun ;
Qui mala retribuunt pro factis bonorum :
Sanctitatem simulant, vanum cor eorum,
Hiis bonum si confers, sunt praemia nulla laborum.

                    ___________

XXXIV. [DE CERVO ET HERICIO.]

Cervus et hericius agrum consevere,
Quem cum seges creverat vastaverunt feræ.
Super hoc consilium simul iniere,
Quis custodiret agrum, sortemque dedere.
    Cervus custos segetis primo deputatus,
Hanc cum feris reliquis est depopulats ;
Quod cum suus socius fuit perscrutatus,
Rem tulit indigne dampnum portare gravatus.
    " Cerve frater," retulit, " tu nos ambos prodis :
Ego te solertior omnibus sum modis ;
En minus sollicite rem nostram custodis,
Irasci dum tu vicinis pluribus odis.
    " Si placet, custodia mihi deputetur.
Ne pars hæc quæ remanet feris devoretur.
Si mihi vis credere, cum fructu metetur."
" Hoc tibi," cervus ait, " pacto non cura negetur."
    Custos agri pervigil circuit attente,
Perterrendo bestias buccina clangente.

172                    APPENDIX.

Hinc maturæ tempore messis imminente,
Campum partiri studuit cervoque monente.
    Tota die pertica illum metientes,
Non Secum conveniunt, sed sunt dissidentes.
Conflictu non impari name concurrentes,
Partibus imparibus, sibi non sunt convenientes.
    Aprum die tertio cervus secum duxit,
Formam litis dirimeret judicem conduxit ;
Nam nimis ecce diu litis discordia fluxit.
    Aper sagax arbiter partes convocavit,
" Stabitis judicio vos meo ?" rogavit ;
Illis concedentibus, diem protelavit ;
Nam nox instabat : sic ad sua quiseque meavit.
    Mane facto siquidem lis est renovata,
Ab apro sententia fertur promulgata,
" Hæc perfecta semper sit agri dominata,
Quæ citius sepis poterit percurrere prata."
    " Heu me !" fit hericius, " non est [tibi] curæ
De cervi longissimo deque meo crure ;
Hoc est impossibile, contra jus naturæ,
Ut mihi proveniat illo victoria jure.
    In hunc modum queritans, flens domum perrexit,
Quem ut sua mulier dolentem conspexit,
Quærere quid hoc sit minime neglexit ;
Ille rei seriem fido sermone retexit.
    Tunc ait hericia veritate scita,
" Notum tibi satis est, quod nos simus ita
Conformes et similes in hac ambo vita,
Ut mens discernat inter nos nulla perita.
    " Igitur consilium sanum tibi dabo :
Vobis simul stantibus, ego contra stabo.
Cum ad me cucurrerit, tunc ego clamabo,
' Perveni citius, ex hoc tibi prata negabo ?'
    " Hoc idem tu facies, donec sit confusus,
Et recedat penitus lassus et illusus ?"
Hoc artis ingenio cervus est conclusus,
Contra spem misero fructus conceditur usus.
    Igitur a simili Deus, rector poli,
Superbos humiliat, mites jubet coli ;

                    APPENDIX.           173

Et quia non omnia præstat uni soli,
Corporis exigui vires contempnere noli.

                 [MORALITAS.]
    Hoc designat fabula quam modo narravit,
Uni quod omnipotens cuncta non donavit ;
Sed ex parte erigit quos ex parte stravit ;
Consilio pollet cui vin natura negavit.

                    EXPLICIT.
 

174                         APPENDIX.

II.  THE METRICAL TALES OF ADOLFUS

                                   ______

 A ugurio docti fraudes didici muliebres,
 H e quarum fraude nemo cavere potest.
 O pto placere probo, cupiens hine edere quædam
 L ectori fraude femineaque fide.
 F abellas ex his quasdam conjungere glisco,
 U t verbis harum quisque sibi caveat.
 S icust arena maris sunt sidera multa polorum:
 M ulta sic fraude femina prava viget.
 E jus de fraude da promere, vigrginis infans,
 F acque meam program ne premat unda maris:
 E sto meus ductor, dans faustum cernere portum,
 C ujus mellifluo munere mundus ovat ;
 E bo tuo ductu bene per scopulos maris alti
 T utus: da solido fingere metra nova.
    Lector, condoleas scriptori carminis, ullam
        Si mendam videas dormiat invidia,
    Ac livoris acus ; vigilet correctio limæ,
        Quæ purgat vitium carminis omne putris.

                                    ______

                           FABULA I.

Cœcus erat quidam, cui pulcra virago ;  reservans
   Hanc puro pure, ne luat hæc alias.
In curtis viridi resident hi cespite quodam
   Luce ;  petit mulier robur adire pyri.
Vir favet, amplectens mox robur ubique lacertis ;
   Arbor adunca fuit, qua latuit juvenis.
Amplexatur eam, dans basia dulcia; terram
    Incepit colere, vomere cum proprio.
Audit vir strepitum ;  nam crebro carentia sensus
   Unius, in reliquo, nosco, vigere solet.
“Heu miser !”  clamat, “te lædit adulter ibidem :
    Conqueror hoc illi, qui dedit esse mihi.”
Tunc Deus ominipotens, qui condidit omnia verbo,
    Qui sua membra probat vascula velut figulus,

                    APPENDIX.                          175

Restituens aciem misero, tonat illico, “ Fallax
   Femina !  cur tanta fraude nocere cupis ?
Heu mihi,  quam fraude mulier mala varia sordet!
   Integra jura thori non tenet illa viro.
Alterius segetes semper putat uberiores;
   Yo confinis ubera magna tenet.
Alterius thalamo mala credet inesse sapinum,
   Quamvis sit spado, nil valeatque thoro.”
Percipit illa virum ;   vultu respondet alacri,
   “ Magna dedi medicis, non tibi cura fuit.
Ast, ubi lustra sua satis uda petebat Apollo,
   Candida splendescens Cynthia luce mera,
Tunc sopor irrepsit mea languida corpora, quædam
   Astitit, insonuit auribus illa meis:
‘ Ludere cum juvene studeas in roboris alto,
   Prisca viro dabitur lux cito, crede mihi.’
Quod feci :  Dominus ideo tibi munera lucis
   Contulit ;   idcirco munera redde mihi.”
Addidit ille fidem mulieri, de prece cujus
   Se sanum credit, mittit et omne nefas.
Esse solet nullum pejus muliere venenum ;
   Excolit hanc, adamat vir, [ tenet] alter eam.

                                    ______

                               FABULA II.

UXOREMQUE, virum, thalamus conjunxerat unus.
   Se satis infirmam retulit illa viro;
Dicens, “ Vesicæ stringit stranguria morbus.
   Memet :  glisco nec surgere :  fave mihi.”
Hic favet, hæc surgit :  telam sibi quæritat udam,
   Et pelvim promtam, qua capiat pluviam.
Cum qua zelotypus, hanc qui dilexit inire,
   Ludos incepit perteneros Veneris.
Comprimit hæc telam, cito quod strepitet bene stilla,
   Ut vir credat eam mittere sic lacrimam.
Sic opus ille suum perfecit, et inde recedens,
   Se bene sanatam retulit illa viro.
Exultans satis hic, “ Dominus benedictus in ævum!
   Qui tibi tam pernix contulit antidotum.

176                 APPENDIX.

Sic vir deceptus mulieris fraude maligna;
   Hanc igitur fugere quisque sibi studeat.
Femina quæque mala, flagrantis janua lethes,
   Est et cælorum sera frequenter ea.

                                  ______

                             FABULA III.

VIR vineta colit :  mulier putat hunc fore dudum
   Vicetenus, carum mox citat et juvenem.
Immanes dat opes ipsi ; tandem petit illum,
   Ut donet Veneris basia grata sibi.
Exercere jocos Veneris studet iste ;  Minerva
   Hunc docuit mulier, quod bene placet eam.
Non sic in thalamo Saturnius Amphitrionis,
   Nisus cum Venere, puber ut iste fuit.
Temporis articulo luxum Venus anxia mellit:
   Inde cicuta mala fellit eum subito.
Est jocus iste brevis, baratri quem crux grave pungit,
   Atque rogus jugis mov adolebit eum.
Vermis edax, algor, pedor, pix, nox, satanasque,
   Affligit Paridem, non cum crucibus modicis.
Luce virum clara spolians Ramnusia pernix,
   Nam vitis fronde stringit eam graviter.
O dea cœca nimis, o monstrum criminis alti, <
Cur premis Heinricum, exaltando Neronem ?
   Cur mœchum salvas hunc, spoliando virum ?
Lumine quassato, dolor ingens auxerat illum ;
   Vinetum linquit, accelerando domum.
Iste vibrat bifores ; mœchum lodice grabati
   Hæc condit, valvas pandit et illa viro.
Ipsius reditus causam quæsivit, et ille
   Ordine rem referens, hæc lacrimasque pluit.
Hæc astuta nimis, Paridem salvare cupiscens
   Cogitat, et fraudem reperit illa cito,
“ Proh dolor ! unius vereor, quod lædere queat
   Non modica peste lumen,” ait, “ reliquum ;
Namque gregem totam corrumpit morbida valans.
   Sus linione sua fœdat apros reliquos.
Sæpius audivi, quod verba beata vigerent
   Tantum, quod erudus ensis cum habeat.

                         APPENDIX.                177

His de pane caro Christi fit, vitegue sanguis:
   Placatur Deus hine, cogitur hineque Satan.
Ergo tuum lumen sacrabo carmine dio.”
   Neve bonum maculet, junxerat osque suum,
Taliter ut posset oculos concludere sponsi ;
   Huic oculum lambit;  quærit et ille fugam.
Mœcho salvato,  “ Nune spero, Christo favente,
   Amplius hæc acies non scrupuletur,” ait.
Nam sacris verbis sacravi pluribus illam,
   Quam salvare queat sidera clara polus.
Omnes istius frauds audite, studentes,
   Ne vos seducat femina nugigera.
Thais amore caret ; juveni non servat amorem ;
   Fisci bonis viget hic, teque carente perit.

                                  _____

                    FABULA IV.

Vir lucri cupidus longinquos currit ad Indos ;
   Huic uxor casta vernat, eratque pia ;
Hanc socrui castæ commisit, et inde recedit ;
   Hæ Veneris ludo nequit egere diu.
Cœruleam faciem Venus huic depinxit, et ejus
   Exta Cupido nimis pallida torruerat.
Mate eam timuit injusta peste gravari,
   Quærens:  “Cur pallor inficit faciem ?”
Se captam referens nimium juenis per amorem,
   “ Cur hoc celasti, filia cara, mihi ?”
Pro natis natura potens vigilare parentes
   Vult:  genetrix natæ convocat inde Parim.
Invigilant epulis:  Ceres servitque Lyæus
   Ipsis, et mensa fercula multa tulit.
Hic Bacchus saliit auro;  sapit hic fera, piscis.
   Se fessos humeros mensa tenere docet.
Junctus cum Cerere vult luxuriare Lyæus,
   Ut generet Venerem, utitur ille nimis.
Abra citatur :  adest ;  facit illis nobile stratum.
   Hos Citharea citat adque jocos teneros.
Indulgent Veneri .  Misit fortuna maritum
                                                              N
178                               APPENDIX

    Ad tectum proprium, quo sua sponsa fuit.
Hic tonat : haec surgit, et postae repagula laxat ;
    Non anus astuta condere quit Paridem.
Cogitat, et reperit artem :  dat ei pugoinem ;
    Ipsi, “Staque tacens, atque tene gladium.”
Terruit iste tacens sponsum, dum quaeritat :  is sit,
    Adstat cum gladio.   Socrus ait subito,
“Quidam stratilates conantes hume dare morti,
    A nobis ideo quaesiit auzilium.
Hos horrebat ad now :  tenet hic idcirco mueronem
    Quare bir grates contulit huic betulae
Nescius hic fraudis, “Sit, socrus, tibi gratia magne,
    Sic tibi dat laudes primopotentis apex.
Quisque probus debet fratri conferre jubamen :
    Nam qui juvare potest, non fecit, is perimit.
Gratulor in Domino Jesu ;  pariter residere
    Nos decet, et munus reddere grande Deo.”
Audi, qua fraude decepit femina sponsum :
    Heu quot adhue regnant qualibet urbe pares.
Lena Deum perdit, fratem castigat, et omnes
    Bires enerbat corporis illa, cui
Egregiam fuscat animam , foruli cito fauces
    Constingitque, dies sincopat haec hominis,
Qui Christo servit, divina juce potiri
    Post hanc, huic dabitur mens, satietur ea.
Hic visus domini dat jugia pascua justis ;
    Hic nitido jubare verus Apollp micat.
Hic est perpetua ;  non hic Alecto ; Megaera,
    Cumque sua socia, jura docere queunt.


 

                               FABULA V.

GAUDIA vir justus conans præfata mereri,
    Dulce solum patriae deserit atque thorum ;
Pro benia remeat ad saneti limina Petri.
     Huic matrona fuit sobria, pulera nimis.
Lacteau huic vuultus, et est nivis aemula, dentes
     Sunt nivei ;  facies huic ut Apollo cluit.
Cum bella facie Citharea gerit mala bella ;
      Vincitur ipsa Venus a facie rosea,

                    APPENDIX.                 179

Uni subjecto tribuens natura pudorem ;
       Cum forma, quamvis rara sit illa seges ;
Raro pudicitia amimim, forma, sunt in eodem
        Subjecto, ;  Thais effugat Andromadem.
Helena Penolpes mallet cito tollere sedem,
    Illuis in solio collocat et Venerem.
Ista die quadam confines ivit ad aedes ;
    Cernitur a quodam puberre sponsa proba
Sauciat istius cor et renes pulera virago ;
    Hujus languere coepit amore paris.
Xenia multa Paris castae legat muliere,
    Ut per dona sua flectere possit eam.
Nam regum corda flectuntur munere ;  Petri
    Sedes precanti munere dat benuam ;
Datque potestatem, dat honorem, pontificatum.
    Judicis excoecat lumina gaza potens.
Calcat virtutem ;  sublimat et illa scelestum ;
    Dat genus et mores ;  decipit illa probos.
Parvus cum magno secctantur munera ;  proh !  proh !
    Cum sacramentis venditur ipse Deus.
Scindere mucro nequit adamentem ;  munerer moechus
    Non potuit sobriam flectere quoque modo.
Ignitis jaculis Venus hujus viscera torret :
    Sic detgit miser hic, pallor obit faciem.
Daemonis adjutrix anus hune ducembere cernit :
    “Pallida sint ora cur nimis?”  illa rogat
Huic narrare gudet :  instat magis et prtit illa,
    Ut morbi vulnus insinuetur ei.
Vulnera nemo potest medicina clausa mederi :
    Sanat aperta bene bulnera docta manus.
Huic vetulaeque gravi se dicit mulieris amor
    Captum tam graviter, vivere quod nequeat.
“Gaude :  sis hilaris,” aiit isti daemone pejor
    Femina :  manque facit, quod Satanas refugit.
Femina nequitia vincit genus omne baratri ;
    Pefor sub coelo bestia nulla manet.
“Esto securus isius amore potiri
    Arte mea volo concito, crede mihi.
Per triduum tu nulla cani dones alimenta,
    Istie jejuno cepae ferens acidum.”
                                                                  2 n

180                    APPENDIX.

Esuriens Canis est, illud quamvis sit amarum,
    Escas insipidas esse facitque fames.
Consumto cepe facies canis imbre madescit :
    Quaerit anus sponsam, quam pais his adamat.
Sponsa canis vidit faciem ;  cernit lacrimarum
    Fontem ;  tune quaerit, “Cur gemit illa canis?”
Ebria respondit anus isti, daemonis arte.
    “Haec mea nata fuit, pulera, pudica nimis,
Quam juvenis pulcher nimium dilexit amore,
    Flectere muneribus hanc nequiensve minis.
Hoc dolet alma Cypris ;  hammonis poplite flexo
    Auribus insonuit cum lacrimis precibus
Ut contempticem Beneris stimulet cruco dira,
    Ne reliquae temnant ejus opus, velut haec.
Cum judex sontis non vult punire reatum,
    Semita peccandi tune dabitur miseris.
Assolet unius scelerum terrere ministros
    Passio, pownarum labis iterque serat.
Astrorum censor hoe pensans, idola natae
    Attribuitque canis :  ergo madet laerymis.”
Istis auditis singultat femina casts,
    Conscia mens sceleris crebro pavere solet.
Se queritur vetulae sprevisse cupidinis areus.
    “O quam grande nefas hoe,” ait, “est,” vetula.
“Consilium sanum contemnit nemo disertus :
    Ergo meum rectum percipe consilium.
Antidotum agatum tibi spero referre, favente
    Plasmatore pio, qui dedit esse mihi.
Fac moechi velle, tu ne mutabere formam
    In canis, ut proles est mea versa Jove.”
Haec decepta dolis, jussis mulieris obedit,
    Ne sibi donetur effigies catuli.
Quaerit anus puerum, quem flamma perussit amoris ;
    Hune ducit meretrix pessima :  junxit eos.
Stagnis non aliqua lethaeis bestia tantis
    Venit, plena dolis femina prava velut.
Luciferi turma cui nequit fraude nocere,
    Hunc mulier fallit vulpide fraude sua.

                  APPENDIX                    181

                FABULA VI.

CALLIDUS alter erat juvinis, nitens abloerer
    Uxois frauses.   Hune sapiens docuit.
Ut strueret sublime sibi conclave petrinum,
    Unum posticum conderet huicque forum.
Iste, velut doctus sapientis concomitatus
    Consiluim, credit pellere posse dolos.
Quando dereruit ob causam limina lucre,
    Cum ferro solido clauserat ipse fores,
Ne queat exire mulier.   Stetit ante fenestram,
    Et transire videt egregium fuvenem.
Num sciat interius visus, venator amoris,
    In mundo quicquid ipse vidt cluere.
Eterius dum pulera videt, movet interiora
    Cordis, sic dominum fallit et ipse suum.
Pagina sacra refert, Atrox mors saepe fenestras
    Per patulas intrat:  non reseres ideo.
Hinc juvenis nimium mulieris viscera torquet;
    Ignitis faculis flucant, atque dolet.
Voluit et ingenio, qua sopnsum fallere fraude
    Haec queat, juveni basia grata dare.
Quoque diem pensat, et taim reperit artem,
    Qua valuit proprium fallere fraude virum.
Sub cervicali vir claves nocte recondit
    Omni :  dat huic munera grate meri,
Ut faciant sumta bene dormitara maritum :
    Suffulsi recreat languida mambra sopor.
Absque modo sumtus Bacchus nocet accipient
    Sed sumtus modice dat melius sapere.
Plena dolo mulier mox dormitante marito
    Surrexit, claves abstulit inde viro.
Clam reserans postes, quem dilexit petit illum ;
    Velle suo nacto, cursitat illa domum.
Vir secum pensat, “ Haec ad quid donat hiati
    Munera tanta tibi :  forte Cypris citat hanc.”
In quadam nocte se plenum munere Bacchi
    Finxerat, et somni :  surgit et illa thoro
Exercere jocos gliscens Veneris, velut ante.
    Vir surgens postes claudit, et illa redit.

  182                       APPENDIX.

Hic clamat, velut ignorans, "Quis cursitat illie?"
     Femina respondit, "Sponse, precor veniam.
Parce precor : resera seram, ne me gravis algor
     Consumat penitus, et morior Borea.
Cum se peccator dicit pecasse, meretur
     Ut a summo patre detur ei venia.
In cruce vispilio veniam quaesivit, et ille
     Contulit huic, orbem qui regit atque polum:
Quando scelus sceleri veniam dederit, metet aequa
     Lance Deo veniam.   Pagina sacra sic fert.
Ergo mihi parce, tibi quod parcat Deus ipse,
     Et donet meritum, quod sine fine viget."
Aspis ut iste suam verbis ejus serat aurem,
     Ejus cognates ista referre volens.
Addidit ista minas huic ; se saltare minatur
     In fundum putei , ni reseret bifores.
Vir reserare negans, statim videt illa chimera
     Immanem cautem, projicit in puteum.
Ingens ruptura lapidis quoque terruit illum,
     Et dolet in flumen hanc cecidisse putans.
Currens veloci depessulat ostia cursu,
     Hanc slavare volens, cum patulis situlis.
Haec tigiris currit, ut postes posit adire
     Has patulas : fallit taliter illa virum.
Obice consolidat valvam : petit hic ; serat aures
     Haec sponsa, probra cum salibusque dedit.
Sed postquam Phoebus madidum caput egeri tundis
     Flammivomo jubare coepit obire solum,
Et sellam rubeo propriis convexit Eoo,
     Cum palmis, dominam somniferamque fugat :
Concitat affines haec, accusatque maritum,
     Dicens,  "Iste meus fornice nocte latet.
Deserit ipse thorum Stygium quaerendo lupanar
     Nocte."   Suumque nefas alligat illa viro.
Affines hujus tunc corripuere maritum,
     Pro tanto scelere ; casta putatur ea.
Heu vitium regnat ; virtus pessundatur alma ;
     Nulla fides justo jam datur, imo malo.
Calcatur virtus ; scelus mundo diminatur ;
     Justi judicii linea namque perit.
                    _____________
 

                    APPENDIX.            183

                    FABULA VII.

Vir quidam senex capiens in nocte soporem,
      Cum muliere sua credit adesse Parim.
Clamitat, "O mulier, mihi moechus adesse videtur."
      Haec ait, "In somo par mihi forma patet."
Percipit hunc iterum : palmis palpavit, et hujus
      In tellure fore senserat hic aratrum.
Exultans dixit,  "I, fer mihi, sponsa, lucernam."
      Se laesam dicit haec fore peste gravi.
Hunc huic committit, quaerens incendere lumen :
      Haec subito surgens, hic vitulumque locat.
Vir venit et reperit vitulum, quaerens ubi moechus
      Sit : mulier verbis increpat hunc acribus.
Affines mane mulier sibi convocat omnes,
      Dicens, vir pareret scandala crebra sibi.
Tunc vix eam nimium precibus rogavit amicus,
      Ut donet veniam, parcere curet ei.
"Do veniam tibi vix," ait haec, "de crimine tanto :
      Si te poenit do sceleris veniam.
Nam quicunque petit veniam lacrimis, sibi danda
      Est, ut sanctorum testificatur apex."

                  FABULA VIII.

OMNES audite : referam mirabile quoddam
      De quodam juvene, quem Venus angarians.
Huic pater affectans legis sociare cibile,
      Ne lenae possent illaqueare probum.
Nam fervere lena , vagari, turpia fari,
      Saepe facit juvenes, utpote crebro liquet.
Luxuriae natus incensus putris amore,
      Et voluit binos semper habere thoros.
Huic pater, "O nate, tu noli spernere sanum
      Consilium patris : sufficit una tibi."
Semper vult duplex stultus habere grabatum ;
      Se credit posse multa juventa rudis.
Convictus tandem precibus patris, inquit, "In uno
      Esse thoro cupio temporis articulo.

184               APPENDIX.

A patre pulcra nimis nato virgo sociatur,
        Quam sataire nequit viribus ille suis.
  Ejus equus fessus ; jubet haec complere diaetam ;
         Ille, labore licet, lassus, inersque, piger.
Anno completo cadit in foveam lupus atrox ;
         Assunt rusticuli, de nece sunt queruli.
Hi dicunt, laqueo, quidam flamma perimendum
         Esse lupum : tumulis hi tumulare volunt.
Hic dicit, poenam se nosse magis truclentam,
         Qui petit duplicem semper inire thorum.
Consulit, ut mulier mala statim, quae solet omni
         Dolo esse plena, pro nece detur ei.
Legitimam crudam crucibus facis graviorem
         Esse refert, "credat quilibet ista mihi :
Poena necis transit ; haec crude semper adurit
         Cor sponsi : fraude qualibet illa nocet."
Quaeritur inde lupus, si gliscat ducere sponsam,
         Ut possit vitman continuare suam.
Nec mora : raptor eis fertur responsa dedisse
         Talia, se nolle ducere legitimam.
"Nexibus uxoris nullam servat microcosmus
          Majorem poenam, credite ruricolae.
Carius insignem mortem necis volo ferre,
          Quam cruce perpetua cum muliere lui.
Femina prava nece scio quod praeponderat omni :
          Mors transit subito, femina crebro nocet.
Femina lethale virus serit, atque plagas net,
          Cum quibus irretit corda Paris stolidi."

                      FABULA IX.

CÆLEBS  conjugium junxit divina potestas ;
     Nullum tam sobrium crede fuisse prius.
Tartareus coluber hoc dissociare cupivit ;
     Nititur ut bilis materiamque serat.
Ut fallit justos princeps satagit tenebrarum
     Artibus innumeris, persequiturque pios.
Qui casum passus, comites vult esse ruinae
     Fratres ; hic patitur, invidet ergo bonis.

             APPENDIX.                185

Sedulo conatur, ut posit fraude cubile
     Horum fraudare, sed nedquit arte sua.
Luce videns vetula quadam pe
Haec satrapum tetrum, quare sit nubilus ejus
     Vultus, perquirit : ille refert vetulae,
"Lucifer emisit me mundo, qui dominatur
     Tartareo generi; jusserat ille mihi,
Legitimos binos, quos firmus nectit amoris
     Nodus, ut inter eos consererem lolium.
Namque mihi talis est ritus : [quod] quaero nocere
      Pacificis ; fraude fallere glisco bonos.
Quando fero spolium, me princeps noster honorat,
      Nilque ferens graviter scorpio terga ferit ;
Me multis herus variis mulctat dire Stygis,
      Fraude mae si non fallitur ille thorus.
Hoc ob caeruleus gravitur color inficit ora,
      Ac oculis etiam fons fluit ergo meis."
Haec anus intonuit, "Si me ditaveris aere,
      Utile consilium concito dono tibi :
Nam cognoscis, et est mala, quaeque pecunia flectit :
      Ergo da munus ; dissociabo thorum.
In vetulis varias artes cognosce latere ;
      Arte sua mulier grandia saepe facit,
Longo consilio quandoque viget breve posse.
      Ingenio floret, cui brevis est data vis."
His dictis ore daemon respondet alacri,
      "Frange thorum, vetula, munera magna feram."
Æ ra sua cupiens nancisci femina, fraude
      Legitimum quaerit dissociare thorum.
Vir fuit in loco runcina vimina scindens,
      Botros ad vitem inde ligare volens.
Haec anus accipens torrestinamque farinam,
      Visitat inde virum, cum lacrimis referens :
"Desipis, es stolidus : omnis rationis egenus,
      Tanto sudore corpus quod crucias :
Nam tua legitima Veneris jam sudat in actu,
      Quae resecare parat guttura nocte tua.
Crede mihi munus, quod cernis, contulit illa,
      Ne tibi narrarem, quod tibi nunc refero."
Huic vir confidit, illam prece supplici pulsans,
      Ut sibi ferre velit utile consilium.
 

186                  APPENDIX.

Hæc ait, “In nocte fingas tua membra gravata
  Esse spopore; tua colla secet chalybe.”
Hæc abit, et sponsam pariter falsare laborans,
  Huic, “dare te morti vir tuus ense parat.
Hoc mihi lena vagu dixit, cum qua fiut ipse.”
  Hæc dolet auditis tristibus indiciis,
Et comis domina lacrimas fluit uberiores;
  Hanc rogat, ut sanum conferat auxilium.
“Huic in nocte sui crinem cervice rescinde,”
  Fert anus, “et inde fer, auxiliaris erit.”
Decipulis postis mulier discedit iniqua;
  Lætatur fractum fraude fuisse thorum.
Exta viri mota nec non rancore repleta,
  Ut per anum sparsum triste fuit lolium,
Et fessus sudore gravi propriam petit ædem;
  Invisis oculis conspicict ille suam.
Hostem nempe suum bene nemo videbit alacri
  Palpebra, veluti crebro liquere potest.
Cogitat hæc domina:  vetulam sibi verba tulisse,
  Ac ejus visus fontis ab imbre madet.
Ut doctus fuerat, se tempore fingit opaco
  Vir fore sopitum, naribus ac strepuit.
Hæc resecare parat sponsi de gutture crinem,
  Ut sibi commisit plena dolis vetula.
Percipit hanc sponsus, et non modicum stomachatur
  Immensis sponsam verberibusque donat.
Quos Deitas nexit, hos dissociavit Erynnis;
  His factis vetula postulat æra sua.
Huic baratri princeps verbo respondet alacri,
  “Nonque feram palma muneris æra tibi.”
Ad longum contum lethea peste crumena
  Vincitur, vetulæ qua datur huic bravium.
Hinc verbum vulgare sonat, mulier mala pejor
  Esse solet Sathana plus tribus, ut liquet hac.

                     CAPUT X.

LENA viro proræ caute gurgustia tendit;
  Illum non quærit, sed magis æra sua.
Non sic pisiculus hamo, vel truta sagena,
  Ut juvenis capitur fornice pestifero.

187                      APPENDIX

Nec sic decipulis falli poterit lupus atrox,
  Nec volucris laqueis, ut capit hæc juvenes.
Peste gravi mulier male decepit prothoplastum,
  Unde luem traxit cosmica progenies.
O fera Medea, fera pessima, sarcina grandis,
  Omins summa doli, tumba, cloaca luis.
Cur sponsum justum Samsonem robore privas?
  Cur ungues pili te mediante cadunt?
Hac Salomon etiam, quem vera sophia beavit
  Dogmate, decipitur, idolatria litans.
Cum talis Salomon capitur mulier maligna,
  Quis Plato poterit fraude cavere sibi?
O fortis David!  mulier tua viscera torquet,
  Unde tuum trux mors ense secat populum.
O cælebs felix, pii sola salus genitoris,
  Quem fratrum livor vendidit ære gravis.
Cum dicits plange, lacrimarum fonte madesce;
   Femina namque gravi carcere te cruciat.
Protholor Hypolitæ cur privat adultera vita
   Te, quod non patitur casta Diana diu.
Filia Loth propera mediam complere diætam,
  Quamvis excutiat te bene theologus.
Primo sapit mulier, tandem quasi scorpio pungit,
  Cujus dulce labrum poena dolor sequitur.
Æris pro fasce correptum ludere moecho
  Dat meretrix, longum jungit huic lugere.
Janua tartarea mulier mala thaurea grandis
  Dæmonis est anceps, qua capit ille roes.
Non ita musca cadit, quam nevit aranea tela
  Atque canopies, ut meretrice viri.
Circuit hæc vicos, veluti leo qui quærit escam,
  Non ut alauda, sed ut noctua quærit iter.
Sero vagans toto, donec valeat reperire
  Hunc cujus loculos evacuare queat.
Si confert munus, opus ejus laudat, eumque
  Huic spondet firma foedera, jura, fidem.
In muliere fides est protea:   transit ut umbra,
  Debilior tela quam facit aranea.
Nemo placere potest huic; nec Paris optat amorem;
  Sed plus qui dederit plus placet ille sibi.
Nemo placet scorto, nisi qui numismate clangit:
  Hunc adamat semper, huicque placere studet.

188                    APPENDIX.

Hujus jejuna cum sit faux ære crumenæ,
  Deserit hunc, alium jungat ut illa sibi.
Istius foruli quando sunt evacuati,
  Algidus huic fit amor, qui fuit ante calens.
Ludicolas Veneris fuscato decipit ore.
  Insidiatur eis, ut lupus agniculis.
Non solum meretrix corpus tibi tollit, et ære,
  Sed tollit fructus spiritualis opes.
Ut fastus clarum Sathanam fecit paranymphum,
  Sic de te verrem luxuriesque facit.
Est mortis puteus, est alta lacuna cloacæ.
  Est viscus sceleris, ac vaga quæque lupa.
Lena supercilium gerit armatum grave pungens
  Corda virum; torquet viscera Paris ea.
Non ita mortificat visum visus basilisci,
  Ut lenæ visus exanimat juvenes.
Non solum vivas acie res inficit illa,
  Sed res artifices hæc violare solet.
Illius gustus juveni sunt spicula mortis;
  Vulnus letale tangere dat lupulæ.
Illius labrum crebro torret velut Æthna,
  Viscera tam gentis hæc adolet subito.
Siccæ quisquiliæ, stipulæ, junctæque caminis
  Ignis flammivonmus devorat has subito.
Sic, quando nuda caro tangitur in muliere,
  Alma Diana focis uritur hinc graviter.
Tabet mens hominis, quamvis caro non violetur;
  Nil caro casta juvat mente favere pari.
Non dabitur bravium, fuerit quæcunque pudica
  Carne; nec in mente virgo manere studet.
Mente prius nisi corrupta, caro non violatur:
  Ergo stude mentis virginitate frui.
Electere quam possent bene terroresque metallum,
  Non datur aureola virginitatis ei.
Syrenes neumis inolent mersare carinas,
  Cetus odore suo pisciculos laqueat:
Sic oda mulier stolido juvenes citat ad se,
  Ut queat illorum se satiare bonis.
Est damnum dulce mulier, confusio sponsi;
  Insatiabilis est bestia, pugna frequens.
Pravum convivium solet aspidis esse venenum,
  Casti naufragium, sollicitudo frequens.

189                     APPENDIX

Vas est moechiæ; totius turbinins ædes,
  Ferali morte sævior esse solet.
Sed quid plura loquor?   non vivit bestia pejor
  Credo ellæ scribæ, pelles coelum, maris unda
  Esset incaustum, nec cifra cum sociis
Sufficerent plene mulierum scribere fraudes,
    Cum quibus illaqueant corda modo juvenum.
Non poterit plene reserari fraus mulierum,
  Quamvis lingua foret omnis arena maris.
Ergo loquor modicum; licet omnino sit ineptum,
  Plus prodest aliquid, quam nihil inde loqui.
Quæ eareat fraude cum raro queat reperiri,
  Hanc ergo fugias, liber ut esse queas.
Si tibi se jungat, vel si jungaris eidem,
  Contrahis inde levem, clerice, crede mihi.
Ex pice contrahitur labes:   sic ex meretrice
  Omne malum trahitur, crede mihi, junvenis;
Corpus, res, anima, male perditur, ejus amorem
  Si sequeris:   fugias hanc ideo, junvenis.
Lis, odium, cædes, mors, rixa, superbia, sumunt
  Principium Venere, sicut ubique liquet.
Hanc ergo fugere cum toto nitere nisu,
  Ut volucris laqueo, ne capiaris ea.
Illius intuitus fugias; iter ejus abhorre;
  A te spernatur, utpote taxus ape.
O desces, Cereris operi studeas inhiare,
  Atque fori causis, pisciculisque plagis.
Pernici catulo nisus sectare Dianæ,
  Et sus silvestris cuspide læsa cadat.
Pisci piscine fodiatur vomere lira,
  Plantetur planta tempore quæque suo.
Insistas Marti, tyro, ne dira Medea
  Te trucibus laqueis illaqueare queat.
Vepribus et spinis terram purges bene priceps,
  Ut flores lolium crescere triste sinat.
Calcitro, ne Cypris in repas repat inertes;
Nisibus insistat; vomere vertat humum.
Semper agas quid virtutis, ne filius iræ
  Inveniat pigrum te, tibi quod noceat.
Luxus enim Veneris requies gerit alma, sed almus
  Si labor affuerit, luxus abire sitit.

190                  APPENDIX

Nam pesti cuique requies fomenta ministrat,
   Sed solito nisu pullulat omne bonum.
Absque labore domum semper Venus ignea quærit,
   Desidis in fibras serpere crebro solet.
Turpiter ulterius violas, Ægiste, cubile:
  Cur? ratio promta, desidiosus eras.
Ex nimia requie reptat sævissima pestis,
   Et Veneris fomes, quæ mala multa parit.
Est requies longa virtutis prodiga, nutrix
   Peccati; corpus annihilare solet.
Obfuscare solet requies retracta metalla;
   Ex nimia requie deficit ægra caro.
Spinas et tribulos profert incultus agellus;
   Pullulat exculto messis adulta solo.
Sic mens gyrovaga virtutum semina vellit.
   Labruscasque parit, botrus et ipse perit.
Vita labat juvenis, cujus labor est requiei
   Insudare nimis; sit labor comes.
Virtutum semen hominum labor irrigat almus
   Siccat et horreolo conciliare studet.
Tota phalanx Veneris conantis ab æde recedit;
   Huic labor est hostis, et fugat hanc propere.
Ex Baccho, Cerere, crescit Venus, et sibi vires
   Assumit; corpus aggravat hinc hominis.
Hos ergo fugias, tibi ne Cypris dominetur;
   Extrahe ligna rogis, concito flamma perit.
Olim cum Cerere Bacchum concumbere vidi,
   Inde nata fuit carnis amica Venus.
Algescunt Veneris artus, vis tota moritur,
   Deserit hanc quando Liber et alma Ceres.
Sed quid plura loquar? Veneris triplex medicina
   Est fuga, sive labor, parcere sæpe cibis.
Hæc tria corde fido retine, si vincere quæris
   Thaida; nam melior nulla medela datur.
 
 

                       CAPUT XI.

 ÆMULES Ulrice divini codicis, alma
   Quem fovet in gremio philosophia suo.
Septenas natas tibi mater contulit una,
   Ex quibus est nata plurima nata tibi.

                      APPENDIX.                           191

Non aspernaris lac sumere; namque potiris
   Pro solidis epulis mentis ad alta means.
Tu satias cleri cor doctrinam sitientis,
   Sideribus sicut donat Apollo jubar.
Ut fontis scatebra rivo grandem pluit undam,
   Sic seris ore pia dogmata quando legis.
Moribus es Seneca, sed corde Plato, vel Ulysses,
   Non ut arundo levis, quam ventus ipse trahit.
Nunc es Aristoteles, vel nunc Paulus, [vel] Helias,
   Priscicus, et Cicero; nunc es Apollonius.
Nunc facis in tabula novem placere sorores
   Cum devima, per se quæ nihil esse solet.
Virgilii calamum sequeris, quandoque Lucani,
   Carmina cum fingis, tu vires, imo flores.
Nobilis egregia caput Austri, magna Wienna,
   Quæ multum clerum contines in gremio:
Qui concurrit ibi vario de climate mundi
   Te quæret, cervus utpote fontis aquas.
Quorum tu corda satias cum fonte salubris
   Doctrinæ, fluvius utpote pisciculum.
Ut polis est caput Austri, quam regis arce salubri,
   Sic caput es cleri dogma serendo pium.
Dicitur Ulricus, ultra quam scandere ritum
   Humanum, veluti nomine rite patet.
Nominis effectum nullus qui fungitur isto,
   Istius exponit, prætitulatus ut is.
Exaltare tuos titulos qui nititur, ille
   Soli fumosis lumina dat faculis.
Te peto, corde pio sumas ut vilia scripta,
   Ad te quæ ditem paupere fonte fluunt.
Accipe discipuli munus tam vile pusillum,
   Namque solet pauper munera parva dare.
Omnem lima luat tua labem carminis hujus,
   Et purget, veluti scopa domus cineres.
Hic modo sisto stylum: licet hic abrumpere filum;
Musæ completa rursus est namque diæta.
Annis millenis elapsis, tri quoque cenis,
Nec non quindenis, Adolphus fecit egenis.
Me merces Domini detur huic ejus bona fini,
Et post hanc metam det ei sedem bene lætam,
Jugeque solamen.   Nunc dicat quilibet, Amen.

192                  APPENDIX.

III.  THE ALDA OF GULIELMUS BLESENSIS.

NUPER eram locuples multisque beatus amicis,
    Et risere diu fata secunda mihi.
Larga Ceres, deus Arcadiæ, Bacchusque replebant
   Horrea, tecta, penum, farre, bidente, mero.
Hortus, apes, famuli, pulmento, melle, tapetis,
   Ditabant late prandia, vasa, domum.
Agger opum, tranquilla quies, numerosus amicus
   Delicias, sompnum, consiliumque dabant.
Dextra laborabat gemmis, pomeria fructu,
   Prata redundabant gramine, melle greges.
Singula quid memorem? lætos testantia casus
  Omnia captatæ prosperitatis erant.
Jurares superos inter mea vota teneri,
  Et res occasum dedidicisse pati.
Denique mirabar sic te, fortuna, fidelem,
   Mirabar stabilem, quæ levis esse soles.
Sæpe mihi dixi, quorsum tam prospera rerum,
   Quid sibi volt tantus tam citus agger opum?
Ei mihi nulla fides, nulla est constantia rebus,
   Res ipsæ quid sint mobilitate docent.
Res hominum atque hominess levis aulea versat in auras,
   Et venit a summo summa ruina gradu.
Cuncta sub ancipiti pendent mortalia casu,
   Et spondent propria mobilitate fugam.
Quicquid habes hodie, cras te fortasse relinquet,
   Aut modo dum loqueris desinit esse tuum.
Has ludit fortuna vices, regesque superbos
   Aut servos humiles non sinit esse diu.
Illa dolosa comes, sola levitate fidelis,
   Nec favet æternum, nec sine lege premit.
Illa mihi quondam risu blandita secundo,
   Mutavit voltus nubile facta suos.
Et velut æternam misero conata ruinam,
   Spem quoque lætitiæ detrahit ipsa mihi.
Ipsa professa dolum submisit, diruit, ussit,
   Culta, domos, vites, imbribus, igne, gelu.

             APPENDIX                        193

Hæc eadem fregit, excussit, debilitavit,
    Hoste, notho, morbis, horrea, tecta, gregem.
Accessit dampnis novus ille gravisque tyrannus,
    Quo Cenomannorum consule jus periit.
Cujus avos puduit sceleris geniuses patronum,
    Fortunæque parem nobilitate dolis.
Ille pudor patriæ me non impune tuentem
    Justitiæ leges expulit a patria :
Inde ratem scando, vitam committo procellis,
    Vela tument gemina, cimba juvatur ope.
Portus erat longe cum ventus fortior æstum
    Novit, et in tumulos Auster aravit aquas.
Crescit hyems, agit aura ratem, furit unda dehiscens,
    Imbre madet velum, nox tegit atra diem.
Desperare jubent venti, mare, turbine, fluctu,
    Occursu rupes, ignibus ipse polus.
In fragilem pinum totus prope congregat iras
    Orbis, et est hostis quicquid obesse protest.
Dum sic sævit hyems, dum pallet et ipse magister,
    Dum stupet et fieri piscibus esca timet,
Ecce rapax turbo tollens ad sidera fluctus
    Impulit ad litus jam sine puppe ratem.
Sic misere felix, quassa rate, rebus ademptis,
    Evasi ventos, æquora, saxa, Jovem.
Ecce quid est hominis, quid jure vocare paternum,
   Qua miser ille sibi plaudere dote potest?
Est hominis semper fluere, et tunc tempore labi,
   Est semper quadam conditione mori.
Est hominis nudum nasci, nudumque reverti
   Ad matrem, nec opes tollere posse suas.
Est hominis putere solum, saniemque fateri,
   Et miseris gradibus in cinerem redigi.
Istius est hæres homo prosperitatis, et illum
  Certius hiis dominum prædia nulla manent.
Res et honor famulantur ei, et præstantur ad horam,
   Et locuples mane vespere pauper erit.
Nemo potest rebus jus assignare manendi,
   Quæ nutus hominum non didicere pati.
Jus illis Deus ascripsit, statuitque teneri
   Legibus, et nutu stare vel ire suo.

194                 APPENDIX.

Ille semel simul et solus prævidit, et egit
    Cuncta, nec illa aliter vidit agitque aliter.
Ut vidit facienda facit, regit absque dolore,
    Distinguit formis, tempore, fine, loco.
Distinctis idem cursum metitur, et illas
    Secretis versat legibiis, ipse manens.
lpse manens dum cuncta movet, mortalibiis ædgris
    Consulit, atque ubi sit spes statuenda docet.
Si fas est credi te quicquam posse vel esse,
    0 fortuna, quid es, quid potes, ipse dedit.
Pace tua, fortuna, loquar, blandire, minare,
    Nil tamen unde querar aut bene lætar ages.
Ille potens, mitis, tenor et Concordia rerum,
    Quicquid volt in me proferat, ejus ero.
Musa Vionetisis Guillermi sive Blesensis
    Scriptores juvenes volt, refugitque senes.

                       Incipit Alda.

DUM parit Alida perit; Ulfus pro conjuge natam
     Diligit, atque vices in patre matris agit.
Ne vir eam videat, aut ipsa virum, patre illam
     Claudit ; Pirrus eam nomine captus amat.
Servus eam fallit, anus adjuvat, hunc mulierem
     Mentitum sentit clausa puella marem.
Concipit illa, pater queritur, tandemque reperto
    Artifici fraudis fit socer, acta placent.

Versibus ut pulicis et muscæ jurgia lusi,
     Occurrit nostro mascula virgo stilo:
Nominis accipio pro nomine significatum,
     Non potui nomen lege domare pedum.
Venerat in Iinguam nuper peregrina Latinam
     Hæc de Menandri fabula rapta sinu.
Vilis et exul erat, et rustica plebis in ore,
     Quæ fuerat comis vatis in ore sui.
Dumque novum studium comoedia quæreret ilia,
     Quem vice Menandri posset habere sui;

                        APPENDIX.                        195

Me pro Menandro volui sibi reddere, longe
     Inpar proposito, materiaque minor.
Pro fracta navi dicar simulasse cupressum;
     Extra propositum musa cucurrit iter.
Exeo comoedum, fines comoedia transit
     Nostra suos, miscens non sua verba suis.
Inveniet lasciva nimis sibi verba pudicus
    Lector; materiae, non mea culpa fuit.
Ne matronaret meretrix in verba Sabinæ.
    Sunt sua materiæ reddita verba suæ.

Fusus in amplexus parientis conjugis Ulfus,
     Iratos queritur in sua dampna deos.
"Accidit hoc homini solummodo prosperitatis,"
    Ulfus ait, " quod nil prosperitatis habet.
Non misere miser est, cui non datur unde nocere:
    Irati possit numinis ira sui.
Non misere miser est, cui nil concessit habendum
    Casus, cum surdo supplicet ille Jovi.
Non misere miser est, cui nil auferre valebit,
    Quin minus ex dampno fit miser ipse suo.
Nil felicis habet qui felix esse putatur,
    Non est quem miserum credimus esse miser.
Ille stat, et lapsum metuit, jacet, utque resturgat
    Expectans, alter non habet unde cadat.
Pressus in adversis jam nil timet, immo recursum
    Subversæ expectat tutior ipse rotæ.
Hunc quem læta fovent, comes indivisa, secundis,
    Cura vigil macerat, sollitatque timor.
Prosperitas igitur est prosperitate carere,
   Nam venit ex sola prosperitate dolor.
Hoc satis experior, cui fit modo summa doloris
    Quod modo summa meæ prosperitatis erat,
Alda comes, dum sospes eras, comes apta meorum
    Respectu, quamvis gaudia luctus erant.
Alterat ecce vices fortuna, meique doloris
    Respectu, quamvis tristia læta satis.
Te vivente fui felix, felicior essem
    Si pariter possem te moriente mori.
Ha! tunc fata forent pia, si magis inpia facta
    Protraherent fuso stamina nostra pari.

196                  APPENDIX.

Tunc neutri nostrum, quia tunc utrique nocerent;
    Absque dolore foret par in utroque dolor.
Ut nos integritas unius mentis, et unus
    Spiritus univit, auferat una dies.
Quo sine me, pars magna mei, mea flamma, recedis?
    An sine te vivam pars ego magna tui ? "
Imbre suo pietas profuderat ora loquentis,
    Solatur lacrimas taliblis Alda viri:
"Cur ita, fide comes, in mollitiem mulieris
    Lapsus es, ut lacrimis diffiteare virum ?
Dat tuus in nostro dolor incrementa dolore,
    Plus quatiunt lacrimæ viscera nostra tuæ.
A lacrimis desiste precor, suspiria claudas,
    Non gemitu aut lacrimis sum revocanda tuis.
Siqua tibi pietas, siqua est compassio nostri,
    Siquid habet veri noster amoris amor,
Quas moriens et amans extremes fundo, benigno
    Effectu, studeas exhilarare preces.
Artificem recolas te materinmque doloris
    Istius, et moveat te meus iste dolor.
Nec moveat tamen, ut doleas tam molliter; immo
    Ne tuus hiis precibus possit adesse favor.
Sic obstetricis probat experientia nostræ,
    Filia nascetur me moriente tibi.
Dii sensere suum crimen fore, dissociari
    Tales, quos unus jungit et unit amor.
Ergo satis faciunt nobis, culpamque fatentes,
    Dampna tibi pensant restituantque tua.
Fatorum invidia tua si tibi tollituir Alda,
    Aut par aut melior redditur Alda tibi.
Dii bene qui tibi me communi in prole reservant,
    Inque mea moriens stirpe superstes ero.
Pullulat in plantam nostræ præmortua vitæ
    Radix, in foetu multiplicatida suo.
Ulfe, meum melius aliam renovator in Aldam
    Esse, meosque sibi mutuat illa dies.
Transeo, non morior; alios transfundor in artus,
    Sumptos de nostro corpore deque tuo.
Pars erit ista tui; prius in patre, de patre fluxit
    In matrem, informis massa, globusque rudis,
Est pariter nostra, pariter vivemus in illa,
    Et per eam potero gratior ease tibi.

                       APPENDIX.                        197

Hane igitur nostris a visceribus pietatis,
   Vir bone, suscipiant viscera blanda tuæ.
Hanc tibi committo tibiqtie committor in ilia,
   Inque tua uxorem suscipe prole tuam.
Ne sine me vivas, ego vivo superstes in ilia;
   Sic me quam rapiunt fata, reservo tibi.
In patre maternos affectus sentiat illa,
   Et pro matre vices in patre matris agas.
Hæres ista mihi succedat amoris, amore
   Quo tibi juncta fui, juncta sit ilia, tibi.
Exhibeas precor et fer opem Lucina papante
   Blaudum, sisque precor in patre mater ei."
Dixit, et ingeminaus vix protulit illa vahale,
   In lucem prodit filia, mater obit.
Et miser, et felix, dolet et lætatur, habetque
   Vir causam fletus, lætitiæque pater.
Caro vendit ei Patrem, jactura mariti,
   Desistit sponsus esse, fit unde pater.
Maternam redmit et pensat filia mortem,
   Et quasi pro matre redditur illa patri.
Paulatim matrem furatur filia patri,
   Inmemoremque facit conjugis esse virum.
Totos affectus in se trahit Alda paternos;
   Hæc sibi pro matris nomine, nomen habet.
Quo studio, quanto natura labore creavit
   Aldam, testatur et docet oris honos.
Alba caro, nivibusque similisque rosis color esset,
   Si non illa nives vinceret, ille rosas.
Virginis in facie rosa lilia pingit et ardet,
   Albet et in teneris purpura nixque genis.
Apta supercilii flextura coronat ocellos,
   Qui quædam risus signa notasque gerunt.
Aurum mentitur coma, basis forms labororum
   Invitat, teneris assimilata rosis.
Quæ castigatus tumor egerit arte studentis,
   Naturae ut possint basia plena capi.
Hane pater a cunis custos devotus ab omni
   Affectu prohibet colloquioque viri.
Pingit et incelat mentem illius, atque figurat
   Moribuis ornatis sollicitudo patris.
Inprimit in tenera matronam virgine, stringit
    Annos matura sub gravitate leves.

198                  APPENDIX.

Foedere concordi discordia jungit, amicat
   Oppositum opposito conciliatque suo.
Conveniunt fragili rigor in sexu, gravitasque
    In teneris annis, cumque pudore pudor.
Vim patitur, nec lege sua permittitur uti
    Ætas, nec currit legibus ipsa suis.
Miratur socium fieri sibi forma pudorem,
   Seque vigere stupet in muliere rigor.
Jam matura toris plenis adoleverat annis,
   Nec præter patrem viderat Alda virum.
Sed licet inviderant tantæ spectacula formæ
    Luminibus populi causa timorque patris.
Fama tamen ullis claustris obnoxia, claudi
    Aldam non patitur, clausa fit Alda licet.
Aldæ fama sonat populi totius in ore;
   Alda fit in populo fabula, vera tamen.
Forma quidem superat famam, cum mira loquatur,
   Vincitur, et veris non valet æqua loqui.
Sollicitant Pirrum tanta miracula formæ:
    Aldæ non inpar sanguine Pirrus erat.
Æquat eos ætas et par possessio patrum;
    Sed mens dispar erat, dispar utrique parens.
Auditu capitur, et cæco carpitur igne
    Pirrus, et ignorat quid male sanus amet.
Ignorat quid amat; sed amat pro virgine famam,
    Sic amat ut potius non amat, immo furit.
Pirro servus erat, et nomen Spurius illi;
    Nec deerat talis nominis omen ei.
Velleris instar erat scabie concreta tenaci
   Cæsaries, intus tota capillus erat.
Et picturatæ caligæ mentita colorem
    Scribitur assiduo tibia rubra foco.
Deturpant oculos frontis sub valle sepultos
    Silva supercilii continuusque sopor.
Nasus caprizans quasi quodam vulnere fractus,
    Æquatusque genis absque tumore sedet.
Os simul in labiis in latum surgit, hiatu
   Amplo, seque retro flectit, agitque supra.
Morbidat et lædit auras a nare vaporans
   Pejor quam partis inferioris odor.
Tenditur in ventrem longe post terga relictis
   Naribus, hunc sequitur lentus, easque trahit.

                       APPENDIX.                        199

Venter præcedit, naresque sequuntur euntem;
    Sic sequitur corpus, et præit ipse suum.
Nil poterat ventris satiare capacis abyssum,
    Et Bacchi et Cereris exitiale chaos.
Jambicat incedens, crebrosque ingressibus ejus
    Longa facit jambum tibia juncta brevi.
Accumulata palus hesternæ hodierna paludi
    Calciat, et contra frigora munit eum.
Ejus opem Pirrus implorat, eique doloris
    Insinuat causam materiamque sui.
Spurius hæc secum, "Vigila, bone Jupiter, iste
    Ut sic in longum sit cerebrosus age.
Non sine furtiva clavi mihi cuncta patebunt;
    Nunc saltem Spurius poterit esse satur.
Nunc opus arte nova tibi, Spuri, discute: Spuri,
    Discute qæe stomacho grata sit esca tuo.
Nunc redimenda tibi jejunia, te quibus olim
    Affecit domini parca crumena tui.
Pone metum, Pirre: vigilo tibi." Spurius inquit,
    "Effectum votis associabo tuis.
Auditore carens docili doctrina magistri
    Ingrata et sterili semina perdit humo.
Par idemque meæ labor artis erit, nisi tota
    Instes consilio credulitate meo."
"Præcipe," Pirrus ait, "quia sum parere paratus;
    Pendeo de jussu consilioque tuo."
Lætus ad hæc servus, "Nosti, puer optime, nosti,
    Scisque quod ipsa etiam numina munus amant.
Quisquis conciliat sibi numina munere, surdos
    Non habet immo leves in sua vota deos.
Venalemque Jovis qui non conduxerit aurem,
    In vacuum vacuus supplicat ille Jovi.
Ante Jovem causas inhonestas munus honestat,
    Absolvitque reos, innocuosque ligat.
Venditur ante Jovem sceleris pietatis imago,
    Empta vestitur sub pietate scelus.
Jam nihil a superis gratis datur, omnia magno
    Constant, magna breve munera munus emunt.
Templa locant etiam superi sua, pontificatum
    Vendit pontifici Jupiter ipse suo.
Gratia summorum merx est, nam gratia gratis
   Non datur, hane solus prodigus emptor habet.

200                 APPENDIX.

Venditur introitus templi, prohibetque sacerdos
    Ante Jovem vacuas munere ferre manus.
Dat nemo gratis, quia gratis nemo recepit;
    Vendit quisque quia vendidit alter ei.
Gratia scortatur prostans, turpique reducta
    Sub pretio, emptores devovet ipsa suos.
Omnibus, ut breviter loquar, omnia vendit habendi
    Imperiosus amor, omnia munus emit.
Miraris quorsum tendat digressio nostri
    Sermonis, videor currere præter iter.
Accipe quo tendat, vel quid velit ambitus iste
    Sermonis, nec enim deest sua causa sibi.
Nam sicut nequeunt sine munere numina flecti,
    Sic sine muneribus nulla puella capi.
Exemplumque mali dociles imitantur, amorque
    Muneris, ut vendit cætera, vendit eas.
Non genus aut formam moresve requirit amantis
    Femina, de pretio est quæstio prima suo.
Non dantem sed munus amat, mentitur amorem
    Ex dono, quantum donat amatur amans.
Hinc Spurcæ vilesco meæ, quia jam spoliato
    Vendere quam possit est toga nulla mihi.
Fac igitur mittas Aldæ quod fascinet ejus
    Fureturque animum, concilietque tibi.
Primitiasque tui pastillum sumat amoris;
    Omen habet, poterit talibus Alda capi.
Verborum includas quædam tormenta, novosque
    Ignes a nostris sumpserit illa cibis.
Prodigus in primo sis munere, deque futuro
    Spem faciant illi munera prima bonam.
Sic tibi tunc fuerit geminis astricta catenis,
    Muneribusque tuis, carminibusque meis.
Non est laudandus vel amandus avarus amator;
   Prodigus esto."  " Nihil est mihi," Pirrus ait.
Spurius, "Hæc novi, novi, puer optime, novi,
    Te patris improbitas non sinit esse probum.
Austeri et duri senis inclementia nostri
    Proh pudor! in puero te facit esse senem.
Lude, satisfacias annis, operosus amator,
    Nec senis invigiles moribus ante senem.
Cum nihil in loculis tibi sit, cum plena laborat
    Archa patris, patre divite natus eget.

                        APPENDIX.                        201

Falle senem, fiat tibi clavis adultera, Pirrus
  Sic," ait, "et loculos sarcinat arte suos."
Spurius accepto pastillum præparat ære,
  Ipse sibi doctor, ipse minister erat.
In conum prius erigitur, descendere tandem
  Cogitur in latum pasta, premente manu.
Figitur in medio massæ manus, altera circum
  Ducit, et extendit attenuatque globum.
Undique continuus paries ascendit in amplos
  Extendit ventrem postea massa sinus.
Sedulus insudat operi, vasisque capacis
  Instar formarat figulus ille novus.
Dissecat in partes pullos, carnisque suillæ
  Mixtura inpinguat et quasi nutrit eos.
Carnibus ista capax impletur machina, digno
  Ordine, servatur omnibus ordo suus.
Instrue, prima piper dat fundamenta, sequuntur
  Carnes, ille sacro pulvere spargit eas.
Est super expassa pro regimine crusta, coronat
  Crusta superficiem tortilis atque ligat.
Spurius abscedit, Pirro mittente salutes
  Aldæ non modicas, innumerasque preces.
Spurius hæc secum, "Spuri, genialis agatur
  Qua tibi spe melius accidit ista dies:
Nil ego pastilli nisi crustula sola comedi,
  Coenaque pastillus nunc mihi totus erit.
Crustula sunt semper mea portio; cur? quia nostri
  Dentibus emeriti sunt inimica senis,
Ista mihi luctata diu, tamen ante reliquit,
  Conterat ut dentes hac herus arte meos.
Amodo parco meis ego dentibus, atque terenda
  Illis pastilli viscera sola dabo.
Iste renodabit, iste integrabit amorem
  Spurcæ pastillus, restituetque tibi.
Vultu suscipiar hilari, quem bursa coegit
  Excludi, faciens aera plena plicam."
Plebis in egestu quo vilior angulus urbis,
  Spurcæ quassa domus tota ruina sedet.
Introitum crates spinis crinita tuetur,
  Tota tribus pendet restibus ista domus.
Spurca domi sola residet, vilosaque cruda
  Cum sale pannosi suminis exta vorat.

202                 APPENDIX.

Et fragmenta bibit in pultes jam resoluta
   Hesterni juris atque aliunde dati.
Spurius ingreditur, oculorum obliquat in illum
   Fulmen, et arrepta prosilit illa colo.
lctibus inculcat ictus, "I, furcifer, exi !"
   Clamat, sed profert quæ gerit ille sacra.
Placat eam tanti sacri reverentia, friget
   Ira, reformatur gratia, lisque cadit.
Quam circa conviva sedet solempnis uterque
   Mensa sibi est pedibus sellula fulta tribus.
Spurius exhilarat furtivo prandia vino,
   Et sibi festivum præparat ille ciphum.
Tripliciter fractum triplex sutura renodat,
   Fecerat ista rudi vincula sutor acu.
Filorum claudens vestigia, cannabe facta,
   Cera ligaturum sordida pixque ligant.
Surgitur a coena, congestum stramine pauco
   Sternit amatori Spurea cubile suo;
Quem super expandit multis attriverat ætas
   Pannum vulneribus, et male squalor edax.
Squalentem pannum deturpat multa cicatrix,
   Totus sutura sive foramen erat.
Defluit in partes, vix pars cum parte cohæret,
   Vix patitur tractus putrida tela leves.
Talis utrumque torus suscepit, saccus utrique
   Tegmen, sed nimium particulare datur.
Abscondit tegmen breve particulariter ambos,
   Altera pars tegitur, altera nuda jacet.
Colligit in rnassam sese, talosque reflexos
   Natibus adducit Spurca, genuque genis.
Spurius indocilis flecti, quem sarcina ventris
   Tundit, nil tali proficit arte sibi.
Dumque latus tegitur, alget male pes, laterique
   Supplicat, ut modicum conpatiatur ei;
Mutuat a latere tegmen, sed dum latus alget
   Pes licet invitus tegmina reddit ei.
Amborum lateri tenuis structura ministrat
   Algorem pariter, duritiamque soli
Inprimit, et scopulos tellus scopulosa sigillat
   In latere amborum, seque figurat ibi.
Succurrit fratri levum latus, inque sinistram
   Donec dedoleat altera costa jacet.

                   APPENDIX.                        203

Carnes culmus arat in rugas, et quasi nata
  Sint ibi, sic claudit stramina fossa cutis.
Stramen enim pannus, quem jam detexuit ætas,
   Nec bene castigat, nec cohibere potest.
Spurius in mane cristatus stramine surgit,
  Fit capiti totum præda cubile suo.
Hasterni cum parte tori discesserat hospes
  Dampnosus, Pirrum convenit, inquit ei:
"Quantis, Pirre, mihi cutis est attrita flagellis,
  Quot miser accepi verbera, quotque minas?
Leno conpertus, male sum deprensus in ipso
  Crimine, nec nostros attigit illa cibus:
Suspiras alias nil profecturus in Alda."
  Dixerat, at Pirrum durius angit amor.
Nulla suis votis blanditur spes, nec in ullo
  Succurrit ratio consiliumque sibi.
In nulla puero spe respirante camino
  Admixtum est oleum lignaque sicca rogo.
Quo plus cuncta suis videt adversantia votis,
  Acrius ignescit inproba pestis amor.
Mente miser maceratur amans, macilentaque menti
  Respondet facies, et cutis ossa trahens.
Huic soror est; vultus est fratris in ore sororis,
  Totaque spectator fratris in ore soror.
Sic gerit in vultu fratrem soror, ille sororem,
  Ut solum sexus dividat inter eos.
Jamque tamen non solus agit discrimina sexus,
  Immo qui pueri languet in ore color.
Languet amans, nec languet amor, ne possit amoris
  Vis languere gravis, langtior amantis agit.
Suscipit augmentum furor a languore furentis,
  Crescit amor quo plus attenuatur amans.
Instat ei lacrimis, instat prece sedula nutrix,
  Ut causam morbi detegat ille sibi.
Vix lacrimis, vix blanditiis detorquet ab illo
  Quam, quare, quantum, quam male sanus amat.
Mentis ad archanum fugit, atque recolligit intus
  Se totam, et secum multa revolvit anus.
Dum bene foecundum sollertia pectus anilis
  Discutit, occurrit quid sibi possit agi.
Aldæ fida comes hæret et Pirri soror, illa
   Quæ si non esset femina, Pirrus erat.

204                 APPENDIX.

Aldæ tradiderat suus hanc pater, ut schola morum
   Informaret eam moribus Alda suis.
A thalamis Aldæ vocat hanc nutrix, quasi quædam
   Res secreta domi sit peragenda sibi.
Vestes alternans illis, in fratre sororem
   Occulit, inque suo est condita fratre soror.
Sic sub veste maris mulierem masculat illa,
   Et sub feminea feminat ipsa marem.
Cuncta notat, fraudemque suam non conperit ipsa,
   Fallitur ipsa suo pæne magistra dolo.
Pæne putat Pirrum fieri sine fraude puellam,
   Pæne putat fraudem fraude carere suam.
Qualiter et quare, quid agat, cur, quando loquatur,
   Quove modo puero sedula monstrat anus.
Doctus abit, timet et sperat, dum mente futura
   Metitur, mixta vota timore tremunt.
Mollit iter, gressus effeminat, inque minores
   Incessum gressus temperat ille suum.
Ad thalamos venit optatos, secretior Aldam
   Abscondit thalamus, interiorque domus.
Emungens in pensa colos, in fila rotundans
   Lanas, impregnant stamine pensa novo.
Miratur sociæ reditum, quæ causa moretur,
   Pro socia socium dans sibi Pirrus adest.
Hæsit in aspectu primo, quodamque stupore
   Optati voltus numen adorat amans.
Inmotis hæret oculis suspensus, in illa
   Contemplans, ab ea se revocare nequit.
Fascinat, et cupidos spectantis inescat ocellos
   Vernans in tenero virginis ore decor.
Pæne recurrentes, indignantesque moveri,
   Invitos revocat denique Pirrus eos.
Rem poterat virgo sensisse, sed adjuvat, atque
   Prosperat ipsa sui simplicitate dolum.
Accedit Pirrus propius, vix dulcia differt
   Oscula, vixque virum dissimulare potest.
Os ori propius infert, ut ab ore loquentis
   Verba bibat, quociens incipit Alda loqui.
Rem peragente loco, fraudi spondente favorem,
   Eventusque bonos tempore Pirrus ait:
"Ne fateatur opus infidam me tibi fida,
   0 comes, invideam si tibi scire meum.

                      APPENDIX.                    205

Disce quod addidici: mea quod mihi sedula nutrix
    Tradidit, hoc tecum pilrticipare volo.
Quod doces non dissimules narrare frequenter,
    Totaque non poteris dum moriere mori.
Vivam servabis tua te post fata, tibique
    Ipsa tui magna parte superstes eris."
Aldæ simplicitas docilem se spondet, eique
    Instat, pollicitum solvat ut ille suum.
"Ne careant fructu documenti semina nostri,
    Totam conformes te mihi," Pirrus ait;
"Quod faciam facias, et facta meis tua factis
    Succurrant, votis sint tua, facta meis."
Nodat in amplexus igitur, stringitque lacertos,
    Seque in femineo colligit ille sinu.
In nodum pariter collectis Alda lacertis
    A collo Pirri nobile pendet onus.
Qualia, quotve dedit, tot, talia suscipit ille
    Oscula, lascivit ille, nec illa minus.
Virgineum si dente quasi prodente labellum
    Attingit, morsum suscipit illa parem.
Ebibit alterius alter fugitque labellum,
    Mutua luxuriant oscula lege pari.
Ludit, et alterius peregrina vagatur in ore,
    Alternatque suos utraque lingua lares.
Lætior intranti peregrinæ assurgit amicæ,
    Inque suos trahit hanc hospita lingua lares.
Dum quodam applausu sibi colluctantur amico
    Amplexu, linguam lingua ligata ligat.
Sumpta satis Pirrus post oscula, cætera sumit;
    Defloratus abit virginitatis honor.
Crebos in fine salientis senserat Alda
    Virgæ singultus, singula quæque ?otat;
Inque voluptatem Veneris resoluta, volutat
    Secum, quid sit ea cauda vel ille tumor;
Unde voluptatis sit in illo tanta rigore
    Gratia, dum secum discutit, inquit ita:
"Quondam chara mihi, sed nunc charissima, quondam
    Fida comes, sed nunc fida magistra mihi;
Obsequiis debebo tuis, quod mortua vivam,
    Quodque mihi mea post fata superstes ero.
Quid tibi pro tantis dignum referam documentis?
    Par erit obsequiis gratia nulla tuis.

206                 APPENDIX.

Hæc documenta precor iteres, iterata secundo
    Hærebunt animo firmius illa meo.
Si decies repetas, decies repetita placebunt;
    Nil unquam poterit gratius esse mihi.
Instrumenta quibus tam dulces utar in usus,
    Edoceas ubi sint invenienda mihi.
Quid sit et unde, refer, tumor inguinis iste rigentis
    Cauda nescio quæ sit operosa tibi."
Concutit in risum tam simplex quæstio Pirrum,
    Ludicra respondens fictaque Pirrus ait:
"Accipe, fida comes, quid cauda sit ista vel unde,
    Quid sit et unde tumor inguinis iste mei.
Cum tales multas venales exposuisset
    Caudas nuper in hac institor urbe novus,
In fora colligitur urbs tota, locumque puel1æ
    Stipant, prima novæ mercis amore trahor.
Inpar erat pretium pro ponderis inparitate,
    Magni magna, minor cauda minoris erat.
Est minor empta mihi, quoniam minus æris habebam,
    Sedula servitiis institit illa tuis;
Fecit quæ potuit, sed si dimensio major
    Esset ei, poterat plus placuisse tibi.
Tenditur in tumidum si forte superba tumorem
    Exit, et a nobis pæne refulsa fugit.
Promptaque luctari sociam luctaminis ambit,
    Quod tecum lusit hoc sibi lucta fuit.
Post crebros igitur ictus, sudataque multum
    Praelia, resudat hausta labore suo.
Tunc patiter quædem fastidia, cumque tremore
    Victrici solvit digna tributa suae.
Tunc sedat ille tumor, pendet rigor ante superbus,
    Inque suos languet cauda redacta sinus."
Dixerat, in gemitum pectus trahit Alda, loquentis
    Vocibus innectit, continuatque suas:
"Ventri parca nimis, pauper feliciter esses
    Si tua caudarum maxima cauda foret."
Jocundos Veneris jam continuarat in usus
    Septem cum totidem noctibus ille dies.
Festivum spondet reditum, ne tristia lætis
    Suceedant, blandis aspera; Pirrus abit.
Quædam victoris praefert insignia, quodam
    Luxuriat fastu frons hilarata novo.

              APPENDIX.                      207

In facie ridet animus, frontemque serenans
    In voltu poterat mens hilarata legi.
Colligit in faciem mentem, casusque secundos,
    Arrisisse dolis laeta triumphat anus.
Jam soror exuerat fratrem, fraterque sororem;
    Nec jam frater erat illa, nec ille soror.
Surgit et in crimen Aldae jam crescit apertum
    Venter, in insolitum viscera tendit onus.
Ipsa sui ridet surgentia crimina ventris,
    Nec vitium vitio credit inesse suo.
Vera patris credens mendacia, dum pater illi
    Objicit attactus colloquiumque viri,
Se nunquam novisse virum vel nomine solo
    Asserit, et fallit illa, sed absque dolo.
Veraque non vera veraciter asserit esse,
    Salvaturque sua simplicitate dolus.
Sic neuter mendax fit simplicitate magistra,
    Quamvis affirmat ille quod illa negat.
Ille suo fructu non respondente labori,
    Sic secum loquitur conqueriturque sibi:
"Quis prohibere potest pelagus ne fluctuet? ignis
    Ne caleat ? studio fallitur ille suo.
Stultius insanit qui feminæ levitatis
    Posse putat motum sub gravitate tegi.
Nec later absque luto, nec serpens absque veneno
    Ullus erit, nec mel absque sapore suo.
Nec vitium commune poterit dediscere sexus
    Femineus, nec erit femina casta diu.
Non est ulterius socianda puella puellis,
    Fabricat ipsa sibi de muliere marem.
Exemplum super hoc cunctis memorabile, nostrae
    Virginis implevit mascula virgo sinus.
Nescio quis mulier, vel quæ vir, quodve neutrum
    Fit mihi, seu genera nescio, sive gener.
Nec generum expectans mihi sexu de muliebri,
    Non expectato volnus ab hoste tuli."
Singula fama loquax excepit ab ore loquentis,
    Infundens bibulis auribus urbis ea.
Inpetit et falsis inhonestat fama sororem
    Pirri criminibus, semivirumque vocat.
Errorem famæ Pirrus falsique sorori
    Criminis ascriptam senserat esse notam.

208                  APPENDIX.

Ergo modum fraudis retegit, nomenqne sororis
    Integrat, in famam restituitque bonam.
Acta placent, culpaque sua laudatur uterque,
    Et deceptoris sponsa fit Aida sui.
 

                EXPLICIT ALDA.
 

IV. VERSUS DE AFFRA ET FLAVIO.

CONQUERTUR sterilem per multos Flavius Affram
    Annos, et medicae consulit artis opem.
Inquirens medicus an sit vitium mulieris,
    Ex vitio potius judcat esse viri.
Taedia conjugii vir devovet, adque mariti
    Fastidit nomen, dum nequit esse pater.
Desperans prolem peregre pavit ire, sed ipsa
    Nocte suae novit conjugis ille suum.
Foecundatur ager humanae messis in illa,
    Sic peregre gravida conjuge sponsus abit.
Igne novo novies cum jam se luna novasset,
    In lucem prodit patris imago puer.
Haec magis accedit votis et gaudia matris,
    Dupplicat in nato forma renata patrem.
Sic puer huic relevat absentis damna mariti,
    Quod puerum cernens nescit abesse virum.
Annus erat, vir adest, conjunx accurrit, eique
    Ostendit puerum ; vir negat esse suum.
Uxorem sponsus accusat, et incutit illi
    Crimen adulterii juraque fracta tori.
Rhetoricos flores et ementia verba favorem
    Eligit, unde queat judicis auris emi.
Conjugii quasi non quaerit divortia quaerit,
    Et quasi nolit idem quod cupit arte facit.
Et licet accuset vultus, tamen arte magistra
    Non accusantis immo querentis erat.
Alta sed arte trahit suspiria, verbaque vultu
    Adjuvant, et fictis fletibus inquit ita:

                    APPENIX.                            209

"Sortis ego miserae, truncus non utilis, arbor
    Arida, danmatae conditionis homo.
Invideo fatear vobis ego prole beatis,
    Qui prolis potui nullius esse pater.
Vobis est licitum post funera vivere, vivus
    Est in prole sua post sua fata pater.
Non obit, aut certe non totus, pars bona cujus
    In pueris superest post sua fata suis.
Aut mea me sterilis damnat natura, patrisque
    Dulce nimis nomen invidet illa mihi.
Quondam quod conjunx foret infoecunda querebar,
    Ex vitio medicus hoc ait esse meo.
Judicium medici probat cxperientia, tanto
    Cur ea non peperit tempore causa fui.
Nam tandem nostro sterilem sub nomine nostrum
    Excoluit melius alter arator agrum.
Qui melius foderet hanc quaesiit, et meliorem
    Ut res ipsa probat repperit Affra marem.
Exieram peregre, thalamis accessit adulter
    Nostris, sum factus hoc generante pater.
Hinc peperit, nostro sic messuit alter in agro,
    Quam sterili sulco me coluisse queror.
Me tamen ausa nimis damnati nominis uxor
    Damnate prolis asserit esse patrem.
Ad scelus hanc animat scelerum longissimus usus,
    Et nisi plus noceat non putat esse nocens.
Non satis est violasse torum, sed ut acrius urat
    Privignum patrem me scelerata vocat.
O utinam credam felicia somnia, dum se
    Somniat esse patrem qui pater esse nequit.
Fallitur utiliter qui sic feliciter errat,
    Quique non potuit esse fuisse putat.
Nescio quid velit haec moliri, quid sibi querat,
    Fraudis inexhaustae femina fonsque mali.
Vult ut conjugii solvatur copula nostri,
    Felix mutato sponsa futura viro.
Hanc ad vota viam putat invenisse, probando
    Se matrem, nec me posse fuisse patrem.
Sic accusari quaerebat, si tacuissem
    In jus ipse mihi mox rapiendus eram.

210              APPENDIX.

Accusans gravis accusator ego vice versa,
  Et redit in nostrum nostra sagitta latus.
Hoc unum date, censores, ne prolis alumnum
  Ignotæ vester me rigor esse sinat."
Finierat, totus favor inclinatur ad illum
  Judicis, in popuio non leve murmur erat;
Unda fremit vulgi, " Moriatur adultera!" clamant
  Omnes, cunctorum vox "Moriatur!" erat.
Erigitur mulier, puerum producit, eumque
  In media statuens, pauca locata fuit:
"Vultus," ait "pueri misera pro rnatre loquatur,
  Quæraturque suus ejus in ore pater.
In pueri vultu patrem rogo quærite, patrem
  Mentiri vultus nesciet iste suum.
Hic vultus agnosce tuos, dulcissime conjunx,
  Nec te pone tui diffiteare patrem."
Ambos quisque notat, puerum prius, inde parentem;
   Jam dubius pueri de patre nullus erat.
In puero patrem miratur quisque renatum,
  Cum sic in puero splendet imago patris.
Totius populi favor in partem mulieris
  Cedit, eamque negat criminis esse ream.
Sic vultus patris in puero pro matre perorat,
  Et quasi projudex inter utrumque sedet.
Cognitus in puero pater est, dictante recepit
  Justitia sponsum sponsa puerque patrem.
Insatiata viri nondum tamen ira quiescit,
  Sed magis illa magis instimulata furit.
Acrius ignescit cum plus dilata videtur
  Ultio, ciun poenæ longior esse mora;
Dumque palam timet internum spirare dolorem,
  In sese gravius ira recursa fuit.
Inpatiensque moræ donec sibi sit satis actum,
  Aptum vindictæ repperit ira modum.
Est maris in medio scabrosis horrida saxis
  Insula, quæ solis est habitata feris;
Ergo satisfaciens iræ cum conjuge natum
  Furtim prædicto destinat ille loco.
Inter mille metus miserandus ab ubere pendet
  Materno miseræ sarcina blanda puer.
Hunc stricto complexa sinu nec jungere cessat
  Oscula, nec solitis pacificare minis.

                    APPENDIX.                            211

lnterdicit ei nullus timor oscula nati,
  Sed dum plus rnetuit plus repetuntur ei.
Jam septem jejuna dies compleverat Affra,
  Afficit hanc pestis perniciosa fames.
Pallor in ore sedet, jam prorumpentia paene
  Sicca rigens macies vix tenet ossa cutis.
Ubera dependunt, sed jam non ubera marcent,
  Fluxa pelle natant, nec nisi pellis erant.
Suggitur a puero non lac sed sanguis in illis,
  Qui tamen in toto corpore rarus erat.
Non jam lacte puer sed crudo sanguine vivit,
  Jam neque quod suggat lac neque sauguis erat.
Afficitur pariter pariterque laborat uterque,
  Cum puero genitrix, cum genitrice puer.
Continuus pueri vagitus viscera matris
  Concutit, et cogit hanc ita f!endo queri:
Quid faciam tibi, me miserarm! dulcissima proles,
  Fidus meae sortis exiliique comes?
Feci quod potui, nostro te sanguine pavi,
  Dum mihi quem posses suggere sanguis erat.
Ipsa parata tibi fuerarn cibus, atque paratos
  Hac do carne tibi, nate, datura cibos.
Carne mea functura fui quam sanguine fovi,
  Sed jam fata vocant me properata fame.
Cui te nutrici, proles miseranda, relinquam ?
  Quamve tuo pasces sanguine, nate, feram?
O fera, plusque fera, quae tam teneras violabit
  Artus, inmmergens viscera nostra suis.
Nutrivi, fera to denutriet, aedificavi,
  Diruet, et tumulum se dabit ipsa tibi.
Si tibi sit melius in viscera nostra reverti,
  In loca nota tibi viscera nostra redi.
Ne sis preada notis abscondere claustris,
  En tua visceribiis viscera conde meis.
Magnus hic
Cum tamen heac pietas plus qualibet inpietate,
  Haec meritum pietas inpietatis habet.
Dum pia plus quero fieri, plus inpia fio,
  Et mea me pietas non sinit esse piam.

 212               APPENDIX.

Est mihi plus odio, quia plus amo, plus quia prosum;
  Plus noceo, fera ne te voret ipsa voro.
Morsibus eripio, fili, tua membra ferarum
  Morsibus, haec eadem menbra reservo meis.
Matrem dedidici, quia plus quam mater amavi;
  Mater eram, fera sum facta superque feram.
Nate, timenda tibi fuerat minus ira leanea,
  Matris amore foret mitior ira ferae.
Principium vitae tibi viscera, nate, dederunt,
  Et vitea finem viscera nostra dabunt.
Hic accepisti quam depositurus ibidem
  Des vitam, pavi te, modo redde vicem.
Credita redde mihi cum foenore, sanguine pavi
  Ista caro de carne mea, de sanguine sanguis,
Hoc corpus pars est corporis una mei.
  Haec tua sumta caro nostra de carne fuisset,
Non ita nostra foret attenuata fame.
  Quicquid est, hoc totum mihi sum furata, meique
Corporis est, et habent hoc mea membra minus.
  Solve mihi quod habes nostro do corpore, membris
Quae sua debuerant esse repende meis."
  Dixit, et avertat vultus oculusque videre
Hoc non sustinuit quae fuit ausa manus.
  Compatitur vultus puero facinutsque perhorret,
Nescio maternae quid pietatis habens.
  Interimit puerum, seseque audacior ipsa,
Ipsa suum non est ausa videre scelus.
  Ergo parens do prole cibos oblita parentem
Sola manus toto de corpore restat, atnatur
  Matri pro toto corpore sola manus.
Pro tote pars diligitur, ne prole careret,
  Diligit Affra manum quam vice prolis habet.
Haut procul inde videt applicuisse rate
  Exilii causas nautis quaerentibus Affram.
Reddit, et hanc patrio restituere solo.
  Flavius in causam trahitur, nihul ante locuta
Exsanguem pueri protulit Affra manum.

                        APPENDIX.                     213

Incumbit manui miserabilis, et super illam
  Oscula multiplicat, dat repetitque data.
Ingeminat "fili, fili, dulcissirme fili:"
  Sincopat abrupe caetera verba dolor.
Ergo novum flendi gratis ad spectacula dextrae
  Semese populus prodigiosa stupet. (sic)
Expectant quasi dicturam mirabile quicquam,
  Et ne defferet illa, referre rogant.
Vix tandem sic orsa fuit, "Tuus, optime conjunx,
  Se tibi praesentat filius, ecce manus.
Caetera si quaeris, ego caetera membra voravi,
  Parsqne reservatur ista voranda tibi.
In commune fuit noster, pars altera matris,
  Altera pars pueri debuit esset patris.
Ecce tua! advertas huc lumina, cur ita vultum
  Avertis ? non est hic nisi sola manus.
Non est hic vultus tua quam vestivit imago,
  Quique suun rursus te probat esse patrem."
Sic ea prosequitur facinusque dolnmque mariti,
  Atque sui sceleris exiliique modum.
Arbitrio populi damnatur Flavius, Affram
  Hoc probat, ille negat promeruisse necem.
Jam populo jam judicibus miserantibus Affram,
  Surgit et exclamat se meruisse necem.
"Mortem promerui, duraeque necis novitate
  Est novitas sceleris percutienda mei.
Materni socius erat exilii,nequam materm
  Filis in matre repperit, immo feram.
Ergo differtis tormenta, morique volenti
  Parcitis, indignor vivere digna mori.
Vos male seducit pietas, vestrumque rigorem
  Sic enervatum turpiter esse queror.
Est pietas punire scelus, scelus at scelerato
  Parcere, nil pietas haec pietatis habet.
Inpendi matri filius, immo crucem.
  Si mihi parcatis, non ipsa tamen mihi parcam,
Ultrix extitero criminis ipsa mei.
  Haec matrem perimet quae dextra peremit,
Quaque manu cecidit filius ipsa cadam.

APPENDIX. 214

Exilii fuit ille mihi comes, et comes illi
  Mortis ero, meritam pro vice reddo vicem.
Vitam pro vita, mortem pro morte rependo,
  Et pueri mortem vindico morte mea.
Hac redimo pietate meum scelus inpia facta,
  Nati morte mei sum pia morte mea."

                       EXLICIT.


 

                          NOTES

                                  ________
 
 

   I.p.1. MS. Corp. Chr.  Coll.  Cambridge, No. 633.    A
brief story, identical with the one given here, is found in the
common printed Gesta Romanorum, cap. cxi.

    "Quidam nobilis quandam vacca candidam hibuit, quam multum
dilexit propter duo: primo, quia candida erat, secundo, quia in dando lac
abundavit. Nobilis ille prae nimio amore ordinavit quod vacca duo
cornua aurea haberet, et intra se cogitavit cui posset vaccam ad custodi-
endum dimittere. Erit enim tune temporis quidam homo nominee
Argus, qui verux in omnibus erat, at centum oculos habebat. Nobilis iste
nuncium ad Argum misit, ut sine dilatione ulteriori ad eumn veniret.
Qui cum venisset, ait ei, 'Vaccam meam cum cornibus aureis tuae cust-
odiae committo, et si bene custodieris, te ad magnas divitias promovebo:
sI vero cornua fuerint ablata, morte morieris." Argus vero vaccam cum
cornibus recepit, et secum duxit; singuiis diebus cum ea ad pascua per-
rexit at diligeuter custodivit, et de nocte eam ad domun reduxit. Erat
quidam homo cupidus, nomine Mercurius, subtilis valde in arte musicali,
qui miro modo vaccam habere cupiebat. Saepe ad Argum venit, ut
prece vel pretio cornua ab eo obtineret. Argus, tenens in manibus bacu-
lum pastoralem, eum in terra fixit, et ait baculo in persona domini sui,
tu es dominus mues; nocte ista ad castrum tuum veniam: tu dicis
mihl "Ubi est vacca cum cornibus ?" ego respondeo, " Ecce vacca
sine cornibus, me enim dormiente latro quidam cornua abstulit:" tu dicis,
"O miser! nonne centum oculos habes? quomodo erat quod omnes
dormierent, et latro cornua abstulit? hoc est mendacium:" et sic ero
filius mortis; si dicam, "vendidi," filius mortis ero domuio meo. De-
inde ait Mercurio, ' Perge viam tuam, quia nihil obtinebis.' Mercurius
recessit; altera die arte musicai et suo instrumento venit. Qui
cum venisset, incepit cum Argo more hystrionico fabulas dicere, et ple-
rumque cantare, quousque duo oculi Argi inceperunt dormire. Deinde

216                                    NOTES.

ad. cantum illius duo alii oculi dormitaverunt; et sic deineps donec
universi somnium caperent.  Quod cernens Mercurius, caput Argi am-
putavit, et vaccam curn cornibus aurcis rapuit."

The Cambridge MS. is, I am old of the thirteenth century,
and therefore the story of Maurus time neatherd, is older than
the compilation of the Gesta Romanorum. The name Maurus
may be itself a corruption of Argus. The Copy from which I
have printed this tale, was given inc by Mr. Halliwell: the
manuscript appears to be full of errors of the original scribe.

II. p. 6. MS. Harl. No. 463, fol. 1, vo. MS. Arundel,
No. 500, 51. 4, ro.

III. p. 7. MS.Harl.No.468,fol. 2,ro. MS. Harl.No.2851,
(not foliated).   The subject of this story is similar to that of
another tale in the present volume, No. lxxviii, p. 71. Fatal
influences to which childrcn were supposed to be subject from
their birth to a certain age, form an incident of no unfrequent
occurrence in the fictions of the middle ages, as well as in the
fairy tales of a later period. The origin of this notion was
probably oriental.

iv. p . 8. MS. Harl. No. 463, fol. 1, vo.The subject of tal character. Tales
of princes who went among the lower classes of their subjects
in disguise, are found in the Arabian writers.

v. p . 9. MS. Harl. No. 463, fol. 3, vo.

VI. p . 9. MS. Hail. No. 463, fol. 7, vo. MS. Reg. 7
E. iv, fol. 165, vo. (Jo. Bromyard, Suns. Pried. tit. Executores.)
-In the latter MS. the French proverb is given a~ follows,-

                   "Vete.ic court, que ii no croite
                    Quo jeo ai giant clmerniu a slier."

VII. p . 10. MS. Harl. No.463, fol. 8. MS. Addit. No.11,579,
1W. 119, ro. MS. Hail. No. 219, fol. 119, ro.This beautiful

                                    NOTES.                217
 

apologue is of frequent occurrence in old MSS., and differs
considerably in different copies. It is found in the Gesta
Romanorum,cap. lxxx. It appears in French verse in Meon's
Nouveau Recueil do Fabilaux et Contes, tom. ii, p. 216, De
1'ermite qui s'acompaigna a lange. The reader will also
recognize it as the subject of Parnell's poem of The Hermit.

VII. p . 12. MS. Harl. No. 463, fol. 18.This story appears
among the Facetia of Poggius, tom. i, p. 68 (of the
London Edit. 1798), Pertinacia muliebris, from whence it has
been taken into many modern jest-books. In the notes to
Poggins, tom. ii, p. 50, will be found references to older
Italian writers of the same class, among whom also it was a
favourite.

ix. p . 13. MS. Harl. No. 463, fol. 18.   This story is found
in French verse among the Fables of Marie do France, Fab.
xcv, and in a fabliau in the collection of Meon, tom. i, p. 289,
Do pré tondu. It occurs in several collections of facetiae and
jests of the sixteenth century. See, for indications, Legrand
d'Aussy, Fabliaux, x, &c., torn. iii, p. 185.

x. p . 13. MS. Harl. No. 463, fol. 18, ro. This story is
also found in Marie de France, Fab. xcvi, as well as in the
Instructions du Chevalier de Ia Tour ~. sos lilies. It was
popular among the Italians, and the later jesters, and forms
one of the Facetiaem of Poggius, tom. i, p. 69, in the note to
which (tom. ii, p. 53-60), will found numerous indications
of other imitations. Lastly, Lafontaine has adopted the story
as one of his fables, lib. iii, fab. 16.

xi. p . 14. 1MS. Harl. No. 463, fol. 18, vo.

xii. p . 15. MS. Harl. No. 468, fol. 18, vo. MS. Harl.
No. 2851 (not foliated.)   This tale appears as the 37th novel

218                          NOTES.

in the Cent Nouvel]es Nouvelles, under the title of Le bénitier
d'ordure.  It is often repeated in the old Italian and French
story-tellers: see Leroux do Lincy's edit, of the Cent Nouv.
Nouv. tom. ii, p. 364. It is found in the Cantos d'Eutrapel,
chap. xii; and in Lafontaine, Contes, liv. ii, cante 10, On ne
s'avise jamais de tout.

XII. p . 16. MS. Harl. No. 463, fol. 20, vo' MS. Harl.
No. 2851. This is one of the tales of Peter Alfonsi, Disciplina
Clericalis, fab. xi, and is found in the Gesta Romanorum,
cap. xxviii. A French fabliau on the same subject is analised
by Legrandd'Aussy, Fabliaux, &c., torn. iv, p. 50. It is of
Indian origin, and is found in the great collection entitled
"Vrikat-Katha." It is found also in the Arabian tales of
Sendabad and of the Seven Vizers, and in the Greek
 Suntipaz.  In one point the real meaning of the Indian
story, which depends on the Brahminic doctrine of the
metempsychosis, is lost in the western forms: it is tire soul
of the woman, pretended to have been cruelto her suitor,
which was stated to have migrated after her death into the
body of a dog, and not the woman herself changed into that
animal by sorcery. See Loiseleur Deslongchamps, Essai sur
les Fables Indiennes, pp. 106, 107.

XIV. p . 16. MS. Harl. No. 463, fol. 20, vo.   A somewhat
similar story occurs among the fables of Marie, fab. xli, and
in the Latin fables of Romulus, ap. Robert, Fables Inédites,
tom. ii, p. 551. See also Lcgrand d'Aussy, tom. IV, p. 35.

XV. p. 17. MS. Harl. No. 463, fol. 19, vo.Anothter ver-
sion of this story will be found further on, p. 43.

xiv. p . 18. MS. Harl. No. 463, fol. 19, vo. MS. Harl.
No. 2316, fol. 58, r0 -This is a curious instance of the satires
upon the love of dress among our fair ancestors at this early
 

                                    NOTES.                         219

period. The outcry against the length of ladies' tails, was
repeated with much warmth in later times.

xvii. p . 18. MS. Harl. No. 463, fol. 20, ro. MS. Harl
No. 219, fol. 11 vo.

xviii. p . 20. MS. Harl. No. 463, fol. 20. MS. Arundel,
No. 506, fol. 44, ro.

xix. p . 21. MS. Harl. No. 463, fol. 22. MS. Arundel,
No. 506, fol. 44, ro MS. Reg. 7 F. iv, fol. 561, vo. (Jo
Broinyard, tit. Sortilegiurn.)   This story relates to a singular
article of the popular superstitions of the middle ages.  See
Grimm's Deutsche Mythologie, pp. 594-597, and App. p. xxxix.
The story is taken from Vincent of Beauvais.

xix. p . 22. MS. Harl. No. 463, fol. 21. MS. Arundel,
No. 506, fol. 44, V0. -A story, somewhat analogous to the
present, occurs in the Cent Nouvelles Nouvelles, nouv. xxv,
Forcée de gré, which is also found in Malespini, Ducento
Novelle, part ii, nov. 56, and is repeated in the Moyen de
Parvenir.

xx. p . 22. MS. Addit. No. 11,579, fol. 7, 10. MS. Reg.
7 E. iv (Jo. Bromyard, tit. Filiatio). Serniones Discipiili,
tit. Blasphemia.-The first part of this tale bears some analogy
to one in the Cent Nouvelles Nouvelles, nouv. ii, Les vrais
peres. The father's will, and the dispute relating to the in-
heritance, resemble in some points the story of the bastard
Falconbridge in Shakespeare's King John.

xxi. p . 24. MS. Addit. No. 11,579, fol. 29, ro. -There
is a story reseml)ling this in the Promptuarium Exemplorum,
but without the English verses.

xxii. p. 24. MS. Harl. No. 2851 (not foliated). This
story is taken from Peter Alfopsi, Disc. Cler. fab. xxii. It is
also found in the printed Gesta Romanorum, cap. cxxxvi.

220                          NOTES.
 

xxiv. p. 26. MS. Harl.. No. 2851 (not foliated). MS. Harl.
No. 4(13, fol. 16, vo.    This story is taken from Peter Alfonsi,
Disc. 01cr. fah. xxv. It appears to have been very popular
in the fourteenth and fifteenth centuries. It is alluded to in
Lydgate's ballad of Jack flare (Minor Poems, ed. Halliwell,
p. 52). John of Bromyard (MS. Beg. 7 F. iv, fol. 45, vo.)
says,   " Taliuin ergo amicitia est sicut servitium Maymundi,
qui in mensa et in prosperitate domino sue diligenter serviebat,
sed in hello et in adversitate fugiebat: sic isti se habent ad
arnieos." Legrand d'Aussy (torn. iv, p. 157), has analysed a
metrical tale De Maimon.

    The incident of the excuse for not shutting the door, was
repeated in recent times under a different form an idle ser-
vant pleaded as a reason for not cleaning his master's shoes,
that he should. have to clean them again the next morning,
and was punished with the loss of his dinner, under the pre-
tencethat lie would be just as hungry the day following if he
had it.

xxv. p . 27. MS. Hail. No. 2851 (not fohiated). The same
story is told a little differently in the Gesta Homanorumn, c. cix.
Another variation is printetl in the Altdeutsche matter, vol. i,
p. 75, which I think sufficiently curious to merit insertion
here:

    "Quidain in partibus de Winchelse sibi aggregavit pecuniam in cista,
do qua nec aliis voluit subvenire. Veniens igitur una die ut eam
videret, vidit super eam quendam diabolum sedere nigerrimum, dicentem
sibi, 'Recedere, nec est pecunia tua, sed Godewini fabri.' Quod ille au-
diens, et nolens eam in alicujus commodum pervenire, cavavit magnum
truncum, ipsamque imposuit, recusit, et in mare projecit. Quem quidem
truncum marinae undae ante ostium dicti Godewini, viri justi et innocen-
tis, manentis in proxima villa, super litus in siccum projecerunt, circa
vigilium Dominici Natalis. Exiens itaque idem Godwinus mane, invenit
truncum projectun, multumque gavisus pro habendo foco in tanto festo,
eum in domum suam traxit, et ad loctum foci gaudens apposuit.  Intrante
itque festi praedicti vigilia, ignis trunco supponitur, metallum intro latens

                                    NOTES.                               22 l

liquescit, et exterius defunditur. Quod videns uxor dicti Godwini, ignem
subtrahit, truncum movet et abscondit. Sicque ut dominus praedictae
pecuniae victum quaereret hostiatim, dictusque faber de paupere fieret
inopinate dives, devulgatur quia in vicinio quod miser ille pecuniam
suam demersisset, cogitavit ergo uxor dicti Godwini quod eidem misero
in aliquo cautius subveniret, cogitans dictarn pecuniam fuisse suam, fecit
uno die panem unum, et in eo xl. solidos abscondens dedit ei. Quem
infortunatus ille accipiens piscatoribus super litus obviavit, panem eis
pro uno denario vendidit, et recessit.  Venientes itaque piscatores ad
domum dicti Godwini, prout fuerunt assueti, dictum panem extrahunt et
suis equis elargiri proponunt. Quem agnoscens domina domus, avenam
pro eis dedit et eum recepit. Idemque miser finetenus pauper undique
remansit.”

   The allusion to the yule-log, in this version of the story, is
curious.   Douce, Illustrations of Shakespeare, i. 277, has
pointed out a similarity between the tale, as told in the Gesta
Romanorurn, and some incidents in the Merchant of Venice.

   xxiv. p. 28.  MS. Reg. 7 E. iv, fol. 45, vo. (J. Bromyard,
tit. Amicitia).—The verses in English and French at the end
of this story, are taken from MS. Reg. 8 E. xvii, fol. 83 vo.
which is considerably older than the time of John of Bromyard.
In the latter, the English verses are somewhat different, and
are accompanied with a Latin version,--

                “ Wit this betel the smieth,
                  And alle the worle thit wite,
                  That thevt the ungunde alle this thing,
                  And goht him selve a beggyng.

“ Quod est interpretatum,

                “ Cum isto malleo percutiatur,
                   Et a toto mundo sciatur,
                   Qui omnia sua ingrato dat,
                   Et ipse post mendicat.”

   The story and the verses appear to have been popular, and
I am inclined to think they have some connection with (if
they are not the foundation of) a superstition not yet forgotten,

222                                 NOTES.

which is thus told by Aubrey in his “ Remains of Gentilism”
(Thoms’s Anecdotes and Traditions, p. 84),—

   “ The Holy Mawle, which they fancy was hung behind the church
door, which when the father was seaventie, the sonne might fetch to
knock his father in the head, as effete and of no more use.”

   In the Ms. Reg. 8 E. xvII , immediately preceding the
lines I have given in the text, are the following, which allude
to the same story,

                “Chescun fet grant folye,
                  Ke se deserite en sa vie,
                  E ky por enricher soen enfant,
                  Sei meimes let mendiaunt.
                  Menz vant que de vus aient mester,
                  Ke vus do vos enfaunz mendier.”

xxvII. p. 29.  MS. Arundel, No. 52, fol. 113, vo.  MS.
Arundel, No.506, fol.46, vo. MS. Reg.7 E.Iv, fol.550, vo. (Jo.
Bromyard, tit. Servire).— This tale is found, somewhat differ-
ing in form, in some modern collections, as, in the Facètieuses
Nuicts du Seigneur Straparole, nuit I, nouv. 3, and in the
Facètieux devis et plaisant contes, par le sieur de Moulinet,
reprint by Techener, Paris, 1829, p. 88  It is of Indian
origin ; and in its original form, as it is told in the Pantcha-
tantra, we understand why the man gave away the animal
when he was convinced that it was a dog, an animal considered
unclean among the Brahmins.  Three rogues meet a Brahmin
carrying a goat which he has just bought for a sacrifice :  one
after another they tell him that it is a dog which he is carry-
ing : and at last believing that his eyes are fascinated, and
fearing to be polluted by touching an unclean animal, he
abandons it to the thieves, who carry it away.  The same
story, with some little variation in the details, is found in the
Arabian collection entitled “Calila and Dimna,” and other
similar works ; and in the French collection entitled “Les

                                        NOTES.                                 223

Mille et un quart-d’heure,” by Gueulette, pretended to be of
Tartar origin, Tale of the young calender.

   xxvIII. p. 30.  MS. Arundel, No. 52, fol. 113, vo. —I sup-
pose the Baldwin mentioned here, was Baldwin archbishop of
Canterbury, the preacher of the crusade in which Richard I.
distinguished himself.  He was abbot of Ford in Devonshire,
previous to bring bishop of Worcester, from which see he was
promoted to the archbishopric of Canterbury in 1184.

   xxIx. p. 31. MS. Arundel, No. 506, fol. 54, ro. MS.
Harl. No. 3216, fol. 6, vo.—This tale is treated in French
verse in M. Jubinal’s Nouveau Recueil de Fabliaux, tom. i,
p. 138, Le det dv povre chevalier.

   xxx. p. 83. MS. Haul. No. 2316, fol. 2. MS. Arundel,
No. 506, fol. 44, vo. MS. Harl. No. 463, fol. 21, vo.  John
Bromyard, tit. Confessio.—The belief in persons being pos-
sessed by devils, and being by them made to know secrets and
to tell future events, was widely spread in the middle ages.

 xxxI. p. 34. MS. Harl. No. 2316, fol. 3.  MS. Harl. No.
3244 (not foliated). MS. Reg. 7 E. IV, fol. 309, vo. (Jo.
Bromyard, tit. Maria).—This story is told in French verse in
a poem in Meon’s Nouv. Rec. de Fabliaux, tom. ii, p. 411,
D’un rnoine qui contrefist P’ymaqe du deable, qui s’en corouça.
It is the subject of Southey’s ballad of The Pious Painter.

   xxxII. p. 35. From the Altdeutsche Blätter, vol. ii, p. 76.

  xxxIII. p. 85. Altdeutsche Blätter, vol. ii, p. 78. MS.
Reg. 7 E. IV, fol. 332, ro.  (Jo. Bromyard, tit. Mors.)—John
of Bromyard, in the place referred to, gives another story very
similar to this. The same story has been told in English
verse by Mrs. Thrale, under the title of The Three Warninqs.

224                                NOTES.

   XXXIV. p. 36. Altdeutsche Blätter, vol. ii, p. 81.—This
story, told there of King William the Conqueror, is introduced
into the Anonymous French metrical continuation of the
Brut, printed in M. Michel’s Chroniques Anglo—Normandes,
tom. i, pp. 80-89.

   xxxv. p. 37. Altdeutsche Blätter, vol. ii, p. 76.

   xxxvI. p. 37. Altdeutsche Blätter, vol. ii, p. 76.—Stories
of fairy cups preserved in old families, are not uncommon in
legendary lore.  Henry de Sanford was bishop of Rochester
from 1227 to 1236.

   xxxvII. p. 38. From a MS. at Oxford. It is the earliest
known reference to the name of the personage of the popular
creed named Robin Goodfellow, here introduced as the house-
hold goblin, the “lubber fiend.”

   xxxVIII. p. 38. MS. Harl, No. 2316, fol. 6.—A French
metrical version of this tale will be found in Meon’s Nouveau
Recueil de Fabliaux, tom. ii, p. 314, De l’abeesse qui fu grosse.

   XXXIX. p. 40. MS. Arundel, No. 506, fol. 41, ro.

  xL. p. 41. MS. Arundel, No. 506, fol. 41, vo.—A similar
story of an advocate, turned monk, who was employed to pro-
secute an unjust cause for the monastery to which he belonged,
and lost it because he would not employ the professional tricks
which belonged to his former calling, is given in the same
page of the same MS.

   xLI. p. 42. MS. Arundel, No. 506, fol. 2, ro.—It was a
very old and widely spread superstition in Western Europe,
that when a person first heard the cuckoo, if he counted the
number of times it repeated its note, he would know the
number of years he had to live. See Grimm’s Deutsche My-

                                  NOTES.                               225

thologie, pp. 389-391. The present story is found in Caesarius
of Heisterbach, v. 17. Another relating to the same subject,
will be found in the present volume, p. 74.

  XLII. p. 42. MS. Arundel, No. 506, fol. 6, vo. MS. Reg. 7
E. IV, fol. 290, vo.  (Jo. Bromyard, tit. Locutio).

  XLIII. p. 43. MS. Arundel, No. 506, fol. 47, vo. MS.
Addit. No. 11,579, fol. 89, ro. MS. Reg. 7 E. IV, fol. 258,
vo. (Jo. Bromyard, tit. Judices). Promptuarium Exemplorum,
tit. Judex iniquus.—This story appears to have been extremely
popular. It is found in French verse, Meon, Nouveau Rec.
de Fabliaux, tom. i, p. 183, De la vieille qui oint la palme au
chevalier. It was also popular among the story-tellers of a
later period, and occurs, among others, in the Moyen de
Parvenir, ch. xviii. Other sources are indicated by Legrand
d’Aussy.

  XLIV. p. 43. MS. Arundel, No. 52, fol. 114, ro.—This
story, under a different form, has been given before, p. 17.

  XLV. p. 43. MS. Harl. No. 219, fol. 12, ro.—This tale
 is a curious illustration of the mode in which people
 in the middle ages looked upon the more celebrated of the ancient
 Latin poets. The first of the lines here quoted, is found in
 Ovid, Epist. xvi, 1. 98,--

            “Est virtus placitis abstinuisse bonis.”

The second is altered from Ep. iv, 1. 133,—

                    "Jupiter esse pium statuit quodeunque juvaret."

    XLVI. p. 44. MS. Arundel, No. 506, fol. 46, vo. MS. Reg.
7 E. Iv, fol. 394, ro. (Jo. Bromyard, tit. Ordo clericalis).—
The proverbial verses here alluded to were,—

          “Hii sunt qui Psalmos corrumpunt nequiter almos:
          Jangler cum jasper, lepar, galper quoque, draggar,

                                                                                                      Q

 226                                 NOTES.

        Momeler, forskypper, forreynner, sic et overleper;
           Fragmina verborum Tutivillus colligit horum.”

For further illustration, see the Reliquiæ Antiquæ, vol. i,
pp. 90, 257, and the notes to my edition of Piers Ploughman,
p.547.

  XLVII. p.44.  MS. Harl. No 463, fol. 23, ro.--- The French
poet Rutebeuf gave a metrical version of this story about the
middle of the thirteenth century, under the title “Du secres-
tain et de la fame au chevalier;” it is printed in Barbazan,
tom, iv, p.119, and in M. Jubinal’s edition of the works of
Rutebeuf, tom. i, p. 302.

  XLVIII. p. 47. MS Harl. No. 463, fol. 11, ro.  MS. Reg.
7 E. IV, fol. 459 (Jo. Bromyard, tit. Paenitentia).---John of
Bromyard gives the French words thus, “tro tard, bea Godard,
i. nimis tarde aperut os.”  The imperator Carolus here
alluded to, was, I suppose, Charlemagne, though I am not
aware that this anecdote occurs in any of the historians.
The wmperor was succeded by his son Louis (Louis le
Debonnaire), whose character answers to that of the Lodo-
vicus of the story.  He had a son named Lothaire (Loerius),
but none named Gobaud.

  XLVIII.  p.47  MS. Harl. No. 463, fol. 17, vo.

  L. p.48.  MS. Addit.  No. 219, fol. 6, vo.  MS. Addit.
11,579, fol. 103, vo.---John of Bromyard, tit. Ascendere,tells
this story somewhat differently.  It also occurs in the printed
Gesta Romanorum, cap. ci.

  LI. p. 49.  MS. Addit. No. 11,579, fol. 97, vo. MS.
Arundel, No. 292, fol. 13 ro.---This is one of the fables or
stories of Odo de Cerinton.  It resembles the old Greek story
of a woman who was heard offering prayers in the temple

                                NOTES.                         227

for the long life of Dionysius the tyrant:  when asked the
reason, she said that they had had a king who was a great
tyrant, and she had prayed for his death, which soon hap-
pened; then there came another, worse than him, and she had
repeated her prayers; after his death, came Dionysius, much
worse than either of his predecessors, and she prayed he might
live long, for fear he should be succeeded by one still worse,
in which case the people would be entirely undone.

  LII. p. 50.  Ms. Addit. No. 11,579, fol. 97, vo. MS. Arun-
del, No. 292, fol. 22, ro. MS. Harl. No. 219, fol. 1, vo.---This
is one of the fables of Odo.

  LIII. p.51.  MS. Addit. No. 11,579, fol. 97, vo.  MS.
Harl. No.219, fol. 2, ro.  MS. Arundel, No. 292, fol. 22, vo.---
This also is one of the fables of Odo de Cerinton.

  LIV. p.52  MS. Addit. No. 11,579, fol. 98, vo. MS. Harl.
No. 219, fol. 2, ro.---One of Odo’s fables.  The bosarde
(buzzard) was considered a worthless mongrel kind of hawk.
Chaucer, Romance of the Rose, l. 4033, says,---

            “This have I herde ofte in saying,
                             That man ne maie for no daunting
                             Make a sperhawke of  a bosarde.”

In the MS. Addit. No. 11,579, a contemporary hand has
written in the margin of the page containing this fable the
following list of different kinds of birds of prey:---Sietus, i.
hobe; Capus, i. musket; Corrodius, i. gersfauken; Tertellus,
i. Tertel; Falco peregrinus, i. faukun ramage; Falco as-
centorius, i. fauken hautein; Tardarius, i. faukon layuer;
Ardearius, i. herouner; Gruarius, i. grucher; Ancipiter, i.
hostour.
 This fable appears to have been grounded upon, or to have
                                                                            Q 2

228                               NOTES

been the origin of, a very old and popular proverb, which is
found in most of the Teutonic languages; in English thus,---

              It is a dirty bird that fouleth its own nest.

 This proverb occurs in the early English piem of the Owl
and the Nightingale,---

            “ Thar-bi men segget a vorbisne,
                              Dahet habbe that ilke best
                              That fuleth his owe nest.”

The same proverb is found in German (see Gruter, Prov.
Alem.)---

            Es ist ein boser vogel der in sein aigen nest hofiert.

Saxo Grammaticus, at a still earlier period, says, “Ericus
se ad astandum fratri natura pertrahi dixit, probrosum referens
alitem qui proprium polluat nidum.”  Stephanus, in his note
on this passage of the ancient northern historian, observes,
“Proverbium est antiquum, quod etiamnum Islandis est in
usu,---

            Sa er fuglenn westur, sem I sialffs suns hreidur drutur.

  LV. p. 52.  MS. Addit. No. 11,579, fol. 99, vo. MS. Harl.
No. 219, fol. 3, ro.  MS. Arundel, No. 292, fol, 23, vo.---One
Of the fables of Odo.  The bird called in Spanish paxaro S.
Martin, and in French l’oiseau S. Martin, is the falco
cyaneus, or ring-tail, a species of hawk.  The hero of Odo’s
fable has been commonly supposed to be the wren; it can
hardly be the bird just mentioned.

  LVI. p. 53.  MS. Addit. No. 11,579, fol. 100, ro.  MS.
Harl. No. 219, fol. 3, ro.---The line with which this fable
concludes, was an old popular proverb, and is found in several
manuscript collections.

  LVII. p. 54.  MS. Addit. No. 11,579, fol. 101, ro.  MS.
Harl. No. 219, fol. 5, ro.---This and the fables which follow

                            NOTES.                         229

are curious from their connexion more of less with the Romance
of Reynard, in which Ysengrim is the name of the wolf, Rey-
nard of the fox, Tebert of the cat, Berenger of the bear, &c.;
all which names occur here.

  LVIII. p. 54.  MS. Addit. No. 11,579, fol. 101, vo.---This
fable is told in different words in one of the Latin stories in
the Altdeutsche Blatter, p. 82.  The same story, closely
Agreeing with the copy in the Altdeutsche Bl., is found in
One of the branches of the Roman du Renart, printed in
M. Chabaille’s Supplement, p. 107.

  LIX. p. 55.  MS. Addit. No. 11,579, fol. 102, ro.  MS.
Harl. No. 219, fol. 5, vo.---This is quoted by Douce as one of
Odo’s fables.  It forms also one of the fables of the poetess
Marie de France, fab. lxxxii, D’un preste et du lox.  See
Legrand d’Aussy.  In the Harl. MS. The English lines are
given thus,---

            “If al that the wolf unto a reest worthe,
                            And be set unto book psalms to leere,
                            Yit his eye is evere to the wodeward.”

Douce quotes them from another MS. A little differently,---

            “ If alle that the wolf unto the prest worthe,
                             And be sette on to boke salmes to lere,
                             eit is ever hys onne eye to the wodeward.”

   They are curious as being regular alliterative verse.  I may
Observe, that I always give the English and French lines in
the text from the oldest MS. In which they occur.

  LX. p. 56.  MS. Addit. No. 11,579, fol. 105, vo.  MS.
Harl. No. 219, fol. 7, ro. Jo. Bromyard, tit. Adulatio.---This
fable is found in Marie de France, fab. lxvi, and in several
Of the old Latin fabulists.  See M. Robert’s Fables Inedites,
tom. ii, p. 547.  It occurs also in the rhythmical Latin fables
in the appendix to the present volume.

230                        NOTES

  LXI. p. 56.  MS. Addit. No. 11,579, fol. 109, ro.  MS.
Harl. No. 219, fol. 22 vo.
 

  LXII. p. 57.  MS. Addit. No. 11,579, fol. 110, ro.  MS.
Harl. No. 219, fol. 23, ro.  MS. Arundel, No. 292, fol. 16, vo.
---One of Ode’s fables.  It is found in the early collection of
fables in Latin prose, printed by M. Robert, Fables Ined.
tom. Ii, p. 549, and in Marie de France, fab. xcviii.  In this
fable, the Harl.  MS. No. 219, gives Teberto instead of
Teburgo: the name of the cat is Tebert or Tibert in the
Roman du Renart.

  LXIII. p. 57.  MS. Addit. No. 11,597, fol. 111, ro.  MS.
Harl. No. 219, fol. 24, ro. MS. Arundel. No. 292, fol. 14, vo.---
One of the fables of Odo.  It is curious on account of its
pointed satire against the monkish orders.

  LXIV. p. 58.  MS. Addit. No. 11,579, fol. 111, vo.  MS.
Arundel, No. 292, fol. 14, vo.---One of the fables of Odo.

  LXV. p. 59  MS. Garl. No. 463, fol. 18, vo. Promptuarium
Exemplorum, tit. Ebrietas.---The point of this story depends
upon the monastic customs.  A person, having once taken
the monastic habit, was not permitted to return to a secular
life: if married, his marriage was by that act dissolved.

  LXVI. p. 59.  I have lost the reference to the manuscript
containing this story, and have not been able to correct it by
the original.  I have somewhere seen the same story in
French verse.

  LXVII. p. 61.  MS. Harl. No. 463, fol. 22, ro.

  LXVIII. p. 61.  MS. Harl. No. 463, fol. 17, vo.---It is
scarcely necessary to observe that the quotation at the foot of
the page, is from Matth. V, 37.

                            NOTES                            231

  LXIX. p.62.  MS. Harl. No. 463, fol. 3, ro.---This appears
to be an unskilful abridgement of a longer tale.

  LXX. p. 63.  MS. Arundel, No. 506, fol. 48, ro.

  LXXXI. p. 64.  MS. Harl. No. 219, fol. 9, vo.---A French
metrical version of this story is printed in Barbazan, Fabliaux,
&c.tom. i. P. 347, Uns miracles de Nostre Dame, d’un chevalier
qui amoit une dame.  The Psalterium Mariæ Virginis men-
tioned in this tale, is thus defined in the statues of Eton Col-
lege, cap. lvi, ---

    “ Post quæsimiliter dicant ante tempus altæ Missæ in ecclesia, vel
cimiterio, aut clustro ejusdem, in remissionem eorum quæ deliquerunt
per abusum quinque sensuum, quinquies orationem prædictam [ domini
cam], adjungentes post singulas orationes prædictas denas Salutationes
angelicas, cum uno symbole in fide pro confirmatione fidei Christianæ:
sic quod in tempre quo dicentur Matuinæ ac aliæ Horæ, aut omnino
ante altam Missam, dicant completum Psalterium Beatæ Virginis;
computando semper in hujusmodi psalterio quindecies Orationem domi-
nicam, et centum quinquaginta Ave Maria, ac insuper unum Credo.”

  LXXII. p. 66.  MS. Sloane, No. 2478, fol. 6, ro.

  LXXIII. p. 67.  MS. Arundel. No. 52, fol. 113, ro.  MS.
Reg. 7 E. IV, fol. 264, vo. (Jo. Bromyard, tit. Judicium).---
John of Bromyard omits the name.

  LXXIV. p. 67.   MS. Garl. No. 463, fol. 19, vo.

  LXXV. p. 68.  MS. Reg. 7 E. IV, fol 46, vo. (Jo. Bromyard,
Tit. Amicitia).

  LXXVI. p. 69.  MS. Reg. 7 E. IV, fol. 63, vo. (Jo. Brom-
Yard, tit. Avaritia).

  LXXVII. p. 70.  From the Promptuarium Exemplorum.---
This tale is the foundation of Chaucer’s Frere’s Tale.

232                            NOTES

  LXXVIII. p. 71.  Promptuaruim Exemplorum.---This story
appears in Boccacio, from whom it was adopted by Lafon-
taine, liv. Iii. Conte 1, Les oies de frere Philippe.

  LXXIX. p. 71  Promptuarium Exemplorum. MS. Reg. 7 E.
IV, fol. 458, vo. (Jo. Bromyard, tit. Paenitentia).  MS. Arun-
del, No. 506, fol. 40, vo.---Similar stories will be found in
MS. Arundel. No. 292, fol. 20, ro. (Odo).  The same story
is also found at a later priod, in the Facetiæ Belelianæ,
lib.i, De rustico S. Nicolaum invocante.

  LXXX. p. 72.  Promptuarium Exemplorum.---This story is
takem from Cæsarius of Heisterbach.  It was very popular
at a later period, and is found in Boccacio, Decam. Giorn.
iv, 2; in Masuccio, Novellino, i. 2; in Malespini, Ducento
Novelle, nov. 80; in the Cent Nouvelles Nouvelles, nouv. xiv,
Le faiseur des Papes; in the Facetiæ Bebelianæ, lib. ii,
Historia de Judea filiam pro Messia pariente (compare with
it another in the same collection, De fratre minore monialem
gravidam reddente); and in Lafontaine, liv. ii, conte 15,
L’hermite.

  LXXXI. p. 73.  Promptuaruim Exemplorum.---A similar
Story is found in the English Jack of Dover, edition of the
Percy Society, p. 20.

  LXXXII. p. 73.  From the Promptuaruim Exemplorum.

  LXXXIII. p. 74.  Promptuarim Exemplorum (quoted from
Jacobus de Vitriaco).---This story is the subject of the Lai
d'Aristote, by Henri d’Andeli, printed in Barbazan, tom. iii,
p. 96.  It is of Eastern origin: see Loiseleur Deslongchamps,
Essai sur los Fables Indiennes, p. 51.

  LXXXIV. p. 74.  Promptuarium Exemplorum.  MS. Reg.

                            NOTES                        233

7 E. IV (Jo. Bromyard, tit. Sortilegium).---See a fromer story,
p. 42, and the note.

  LXXXV. p. 75.  Altdeutsche Blatter, p. 77.---This tale is
chiefly curious as illustrative of the forms and mysteries of
magic at so early a period as the thirteenth century.

  LXXXVI. p. 75.  Altdeutsche Blatter, p. 75.---The original
was Wyvelin, instead of Dyvelin, which is evidently a mis-
taken.  I have nowhere met with the name of Colewyn as
applied to devil.

  LXXXVII. p. 76.  Altdeutsche Blatter, p. 78.

  LXXXVIII. p. 76.  Altdeutsche Blatter, p. 79.---The Cister-
cian abbey of Fountains, in Yorkshire, is well known for its
picturesque ruins.  The belief in spirits that inhabited trees,
was very ancient, and very widely spread.  In the stories of
the East, as well as in those of Western Europe, wood-men
are frequently engaged in marvelous adventures, and become
rich by their intercourse with these beings.  Instances of
Oriental tales of this kind are given by Loiseleur Deslong-
champs, Essai sur les Fables Indiennes, pp. 54-55.  One of
the most remarkable European stories of this class, is the
Fable of Merlin, printed in Meon, and in M. Jubinal’s
Nouveau Recueil de Fabliaux, &c. tom. I, p. 128.

   LXXXIX. p. 77.  MS. Harl. No. 463, fol. 22, ro.---Another
tale illustrative of the superstition here described is given
further on, p. 110.

  XC. p. 77.  MS. Harl. No. 463, fol. 15, ro.---This is a very
curious illustration of the manners of the thirteenth and four-
teenth centuries.
 

  XCI. p. 78  This story is taken from the Appendix to the
Latin editions of Æsop’s Fables, printed in the fifteenth

234                                 NOTES.

century.   There can be no doubt of its being a middle-age
story, as it is found in the Fables of Adolfus, printed in the
Appendix to the present volume.   It is original of the
Marchantes Tale in Chaucer.

  XCII. p. 80.   MS. Arundel, No. 292.   MS. Harl. No. 219,
fol. 27, ro. MS. Reg. 7 E IV, fol.403, ro. (Jo. Bromyard).---
This is one of the fables of Odo de Cerinton; it is cleverly told
in the opening chapter of Piers Ploughman, and has more than
one historical association.   It is also found in Latin verse, and
in a French metrical Ysopet, both of the fourteenth century:
see Robert, Fables Ined.  Tom. i, pp. 99, 100.   Lafontaine
has given it a modern dress, liv. ii, fab. 2.

  XCIII. p. 80.   MS. Arundel, No. 292, fol. 14. ---This is given
among the fables of Odo.   It is identically the same as one
of the tales of the Wise Men of Gotham, the eighth tale in
Mr. Halliwell’s edition:---

    “ On a time the men of Gotham had forgotten to pay their rent to
their landlords.   So the one said to the other, Tomorrow must be pay
day, and what remedy can we take to send our money to our landlords?
The one said to them, This day I have taken a hare, and he shall carry
it, for he is very quick-footed.   Be it so, replied the rest; he shall have
a letter and a purse to put our money in; and we can direct him the
ready way.   When the letter was written, and the money put in a purse,
they immediately ty’d’em about the hare’s neck, saying, You must first
go to Loughborough, and then to Leicester, and at Newark is our landlord;
then commend us unto him, and there is his due.   The hare, as soon as
he got out of their hands, run a clean contrary away.   Some said, Thou
must go to Loughborough first.   Some made answer and said, Let the
hare alone, for he can tell a nearer way than the best of us; let him go.”

  In my “Early Mysteries, and other Latin Poems,” 8 vo.
1838, I have printed a rhythmical collection of Gothamite
stories, told of the people of Norfolk.   There is a Wilby in
Norfolk, probably the place here referred to.   This coincidence
seems to prove that there was a collection of such stories afloat

                              NOTES.                                235

in the twelfth and thirteenth centuries, and that Norfolk was
the Gotham of our forefathers.   There are some other Go-
thamite stories in the present volume.

  XCIV. p. 81.   MS. Harl. No. 2316, fol. 54, ro. ---This story
is curious as containing the first words of a popular song.
In MS. Digby No. 86 (Bodleian Library), fol. 114, ro.  is a
French song of the same period, beginning almost in the
same words,

                    “Jolifte
                     Me fest aler ad pe,” &c. (? al pre)

  XCV. p. 81.   MS. Harl. No. 2316, fol. 55, ro. ---This is
another story of the Gothamie class; and the verses cited in
it would lead us to suppose that the early collection I con-
jecture to have existed in the thirteenth century, was in French
verse; which in other respects is probable enough.

   XCVI. p. 82.   MS. Harl. No. 2316, fol. 56, vo.

  XCVII. p. 83.   MS. Harl. No. 2316, fol. 15, ro. Jo. Brom-
yard, tit. Ebrietas. ---The verses are taken from the Harleian
MS.; the tale partly from John of Bromyard.   A French
metrical version is given in Meon, Nouveau Recueil, tom. ii,
p. 173, De l’ermite qui s’enyvra, where the story is told more
at length.    The hermit, obliged to choose one of the three
sins, selected drunkenness as the least criminal: he visited a
neighbouring miller, with whom he caroused till late in the
evening: being drunk, the miller’s wife goes with him to show
him the way to his cell, and in a lonely part of the road,
excited by his previous excess, he commits the sin of adultery:
meanwhile the miller, uneasy at the long absence of his wife,
sets out in search of her, with his axe on his shoulder, and
arrives just in time to be a witness of his own disgrace, when
the hermit, in a moment of anger, seizes the axe and kills its

236                               NOTES.

owner.   He was thus led on, by indulging in one sin, to com-
mit the two which it was his desire to avoid.

  XCVIII. p. 84.   MS. Arundel, No. 506, fol. 41, vo.

  XCIX. p. 84.   MS. Arundel, No. 506, fol. 43, vo. ---This
characteristic story is the subject of a fabliau analized by
Legrand d’Aussy, tom. iii. p. 219, Du vilain asnier.  Accord-
ing to Legrand, the same tale occurs in a collection of stories
printed in the sixteenth century, entitled “Histoires facetieuses
et morales,” p. 189.

  C. p. 85.   MS. Harl. No. 2851 (not foliated).   Promp-
tuarium Exemplorum, tit.  Matrimonium.---This story was
extremely popular during several centuries.   It is given in an
abridged form among the Latin stories in the Altdeutsche
Blatter, p. 81; and it will be found among the fables of
Adolfus, in the appendix to the present volume.   As com-
monly told, the devil agreed to give the old woman a pair of
shoes, and when he brought them, he reached them to her at
the end of a long pole.

  CI. p. 89.   MS. Harl. No. 2851.---This story is taken ver-
batim from Peter Alfonsi, Disc. Cler. fab. xii.   It is also
found in the Historia Septem Sapientum, and is probably of
Oriental o
and in the Decameron.

  CII. p. 91.   MS. Harl. No. 2851.---This also is taken from
Peter Alfonsi, fab. vii.   It was popular at a later period.   It
is the same story as nouvelle vi, in the Nouvelles de la Reine
de Navarre, and is imitated in the Cent Nouvelles Nouvelles,
nouv. xvi, Le borgne aveugle.

    From a MS. in private hands, fol. 189, ro. ---
This story is doubtlessly of Oriental origin, and is found in

                               NOTES                            237
 

Barlaam and Josaphat.   It also occurs in the Gesta Roma-
norum, cap. cxliii.   It is likewise found, a little varied, in
John of Bromyard, tit. Homo, MS. Reg. 7 E. IV, fol. 226, vo.

  CIV. p. 93.   From the same MS. as the last, fol. 185 ro. ---
This story is told a little differently in Gower’s Confessio
Amantis, lib. v, fol. xcvii,---
 

                        “  Somedele to this mater like
                                               I fynde a tale, howe Frederlike
                                              Of Rome that tyme emperour
                                              Herde, as he wente, a great clamour
                                              Of two beggers upon the weye.
                                              That one of hem began to seye :
                                                 ‘Ha lord! well may the man be riche,
                                             Whome that a kynge list to riche!’
                                                 That other said no thynge so,
                                             But, ‘He is ryche and well be-go,
                               &nb
                                                 And thus thei maden wordes fele.
                                             Wherof this lord hath hede nome,
                                             And did hem both for to come
                                             To the paleis, where he shall ete,
                                             And bad ordeine for her meate
                                             Two pasteys, whiche he lete do make.
                                             A capon in that one was bake,
                                             And in that other for to wynne
                                             Of floreyns all that maie within
                                             He let do put great riches :
                                             And even as liche as man maie gesse
                                             Outwarde thei were both two.
                                                 This begger was commanded tho,
                                             He the whiche held hym to the kynge,
                                             That he fyrste chese upon this thynge.
                              &n;       He sawe hem, but he felt hem nought :
                                             So that upon his owne thought
                                             He chose the capon, and forsoke
                                             That other, which his felawe toke.
                                             But whan he wist howe that it ferde,
                                             He seyth alowde, that men it herde,

238                         NOTES.

                           ‘Nowe have I certaynely conceived,
                                                That he maie lightly be deceived,
                                                That tristeth unto mans helpe!
                                                But well is hym that God woll helpe!
                                                For he stante on the siker side,
                                               Whiche elles shulde go beside.
                                                I see my felawe well recover,
                                               And I mote dwell still pover.’
                                                    Thus spake the begger his entent,
                                               And poore he came, and poore he went;
                                               Of that he had richesse sought,
                                               His infortune it wolde nought.”

  This story bears some resemblance to a tale in the indedited
Latin Gesta Romanorum, which is found in the old English
translations of that work, and, through them, was the origin
of the story of the caskets in Shakespeare’s Merchant of
Venice.

  CV. p.94.   From the same MS., fol.184, r°.

  CVI. p. 95   From the same MS., fol. 173, r°.—A French
metrical version of this tale is printed in Meon, Nouv. Rec.
tom. ii, p. 154, De la segrataine qui devint foleau monde.

  CVII. p. 96.   From the same MS. Fol. 171, v°.

  CVIII. p. 96.   MS. Harl. No. 463., fol. 10, v°.—A story
similar to this is found in Barlaam and Josaphat.

  CIX. p. 97.   MS. Sloane, No. 2478, fol. 3, v°.—A French
metrical version of this story is printed in Meon’s Nouveau
Recueil, tom. ii, p. 443, Du larron qui se commandoit â Nostre
Dame toutes les fois qui’il aloit embler.

  CX. p. 98.   MS. Harl. No. 463, fol. 21, v°.—Two French
poems on this subject are preserved; one printed in Meon,
tom. ii, p. 394, Du senaateur de Rome, ou de la borjoise qui fu

239                             NOTES

grose de son fil; the other in M. Jubinal’s Nouveau Recueil
de Fabliaux, tom. i, p. 79, Le Dit de la bourjosse de Romme.

  CXI. p. 99.   MS. Sloane, No. 2478, fol. 35, v°.—This
story is chiefly curious on account of the allusion to the popular
custom of acting mysteries and miracle-plays.

  CX*. p. 104.   From the Promptuarium Exemplorum.—
This story is in the common Gesta Romanorum, cap. CXXV. It
is also found in the Chevalier de la Tour. Several French
writers of the sixteenth century give it under different forms.
It forms the sixth fable of book viii. Of the Fables of Lafon-
taine, Les femmes et le secret, where eggs are substituted for
crows. It has also appeared in English verse by John Byrom,
under the title of The Three Black Crows. (Byrom’s Poems,
vol. i, p. 31.)

  CXI*.  p.105.   MS. Harl. No. 2316, fol. 3, r°.

  CXII. p. 105.   MS. Harl. No. 2316, fol. 2, v°.—This tale
occurs in the common Gesta Romanorum, and perhaps gave S
hakespeare the hint for a beautiful incident in Macbeth.

  CXII*. p. 107.   MS. Reg. 7 E. IV (Jo. Bromyard, tit.
Divitiæ).—This is a curious illustration of our old fairy my-
thology. The English hob-goblins and household-spirits, and
the Scottish brownies, were always driven away by gifts of a
new suit of clothes, &c.

 CXIV. p. 108.   MS. Reg. 7 E. IV, fol. 151, v°. (Jo. Brom-
yard, tit. Elemosina).—This is a very popular joke against
the covetousness of the prists, and their practical applications
of hoy writ. It was current in the shape of a fabliau,
printed in Barbazan, tom. iii, p. 25, De Brunain la vache au

240                             NOTES
 

pester. See also Legrand d’ Aussy, Fabliaux, tom. ii, p. 330,
La vache du cure. It is frequently repeated by the writers
of the sixteenth and seventeenth centuries, and forms one of
the tales in Jack of Dover, p. 28.

  CXV. p. 108.   MS. Reg. 7 E. IV, fol. 163, r°. (Jo. Brom-
yard, tit. Exemplum).

  CXVI. p. 108.   Reg. 7 E. IV, fol. 177, v°. (Jo. Brom-
yard, tit. Falsitas).

   CXVII. p. 109.   MS. Reg. 7 E. IV, fol. 194, r°. (Jo. Brom-
yard, tit. Filatio).

  CXVIII. p. 110.   MS. Reg 7 E. IV, fol. 560, v°. (Jo. Brom-
yard, tit. Sortilegium).—A story relating to the same super-
stition, has been given before, p. 77.

  CXIX. p. 110.   MS. Reg. 7 E. IV, fol. 561, r°. (Jo. Brom-
yard, tit. Sortilegium).—this is the type of a number of
souirs which have crept into hisrour , and been applied to
different persons. One of our kings, it is pretended, was
told that he would not die until he was in Jerusalem, a pro-
phecy which was fulfilled by hie dying in the Jerusalem
chamber.

  CXX. p. 111.   MS. Harl. No. 463, fol. 21, v°.

  CXXI. p. 111.   MS. Harl. No. 463, fol. 22, r°.—This tale
is a curouis illustration of old popular customs.

  CXXII. p. 112.   MS. Harl. No. 3244 (not foliated).—This
story probably belongs to the same set of Gothamite stories
alluded to in a former note.

  CXXIII. p. 112.   MS. Harl. No. 3244.

  CXXIV. p. 113.   MS. Reg. 7 E. IV, fol. 234, r°. (Jo. Brom-
yard, tit. Humilitas).

241                         NOTES

  CXXV. p. 113.   MS. Harl. No. 463, fol. 17, r°.—This also
is a very remarkable picture of the manners of the olden
time.

  CXXVI. p. 114.   MS. Harl. No. 2270, fol. 42, r°. compared
with another copy in MS. Harl. No. 5259.—this is the foun-
dation of an important portion of Shakespeare’s Merchant of
Venice. It is here given from the inedited English edition
of the Latin Gesta Rmanourm, and has not, I believe, been
before printed. I have somewhere seen a separate copy of
this srory in Latin in a MS., which to the best of my recollec-
tion, was older than the compilation of the Gesta, in which
the scene was laid in England and in Denmark, and in which
the forfeit was a pound of flesh; but I have unfortunately
lost all traces of the reference. This story, like so many other
medieval fictions, is of Oriental origin: Mr. Douce, Illustra-
tions of Shakespeare, refers to sources, and he also indicates
a number of books of tales and jests printed in the sixteenth
and seventeenth centuries, in which it appears with some
variations, The incident of the enchanted letter, occurs in
other fictions: in the romance of Bevis of Hampton, Josian
is saved by a similar letter from the violence of her suitor
The allusion to the ‘philosopher’ Virgilius, is also curious.

  CXXVII. p. 122.   MS. Reg. 7 E. IV, fol. 249, r°. (Jo. Brom-
yard, tit. Invidia).—This story might be traced through several
centuries. I think I have seen it in old French verse. It
will be found in the collection entitled Noveaux Contes â
Rire, Cologne, 1722, tom. ii, p. 39, Le brochet du Florentin.
John of Bromyard, loc. Cit., gives another similar story, in
which one man voluntary loses one of his eyes, in order that
another man should lose both his eyes. This last story is also
found in Gower.

242                        NOTES

  CXXVIII. p. 122.  MS. Reg 7 E. IV fol. 252, rº. (Jo. Brom-
yard, tit. Ipocrisis) --- This also was a common joke at a later
period. It is taken from Macrobius, Saturnal. lib ii cap.2---

    "Apud L. Mallium, qui optimus pictor Romæ habebatur, Servilius
Geminus forte coenabat: cumque filios ejus deformes vidisset, 'Non
similiter', inquit, 'Malli fingis et pingis.' Et Mallius, 'In tenebris enim
fingo', inquit, 'luce pingo'."

  CXXIX. p.  122. MS. Reg. 7 E. IV, fol. 279, vº (tit. Ipo-
crisis). ---A story, somewhat resembling this, occurs in Jack of
Dover, p. 30.

  CXXX. p. 123.  MC. Reg 7 E IV, fol. vo ( Jo Brom-
yard, tit. Justitia). --- This also is one of hte old Gothamite
stories.

  CXXXI.  p. 123. MS. Reg. 7 E IV, fol. 284, vo. (Jo. Brom-
yard, tit. Lex). --- In the middle ages, no class of persons was
so generally injurious to society, and so universally hated as
the unsurers.

  CXXXII. p. 123 MS. Reg. 7 E. IV fol. 292, vo. (Jo. Brom-
yard, tit. Locutio).

  CXXXIII. p. 124 MS. Reg. 7 E. IV fol. 297, vo. (Jo. Brom-
yard, tit. Luxuria).

  CXXXIV.  p. 124 MS. Reg. 7 E. IV fol. 320, ro. (Jo. Brom-
yard, tit. Ministratio).

  CXXXV. p. 125 MS. Reg. 7 E. IV fol. 361, ro. (Jo. Brom-
yard, tit. Mundus).

  CXXXVI.  p. 125 MS. Reg. 7 E. IV, fol. 362, vo (Jo.
Bromyard, tit. Munera). --- This story is remarkable, not only
as an illustration of old superstitions, but as bearing some
resemblance to an inceident in the romance of Eustache le
Moine, Il. 41-48.

                                NOTES                                243

  CXXXVII.  p. 126. MS. Reg. 7 E. IV, fol 392, vo. (Jo.
Bromyard, tit. Ordo clericalis).---- the romances of the cycle
of Charlmagne, and particularly those relating to the ex-
pedition of Roncesvaux and the fate of Roland and the
douze pairs, were among the most popular pieces sung by
the minstrels.

  CXXXVIII. p. 126 MS. Reg. 7 E. IV, fol. 400 ro. (Jo.
Bromyard, tit. Ordo clericalis). ---This tale is a curious me-
morial of the national jealousies of the times of the Anglo-
Normans.

  CXXXIX. p. 127 MS. Reg. 7 E. IV, fol. 493, vo. (Jo.
Bromyard, tit. Prælatio).

  CXL. p. 127 MS. Reg. 7 E. IV, fol. 502, vo. (Jo. Brom-
yard, tit. Rapina).

  CXLI. p. 128 MS. Reg. 7 E. IV, fol. 546, vo. (Jo. Brom-
yard, tit. Scientia). This tale affords us a very remarkable
instance of the transmission of these ancient stories tradition-
ally to modern times. It is given almost verbatim in the
Contes et Joyeux Devis de Bonaventure des Periers, nouvelle
xxii, De trois freres qui cuidetent etre pendus pour leur Latin.

  CXLII. p. 129. MS. Reg. 7 E. IV, fol. 502, vo. (Jo. Brom-
yard, tit. Trinitas).

  CXLIII.  p. 12 MS. Reg. 7 E. IV, fol. 502, vo. (Jo. Brom-
yard, tit. Veritas). --- A story resembling this, if sound in Jack
of Dover, p. 14.

  CXLIV. p. 129 Jo. Bromyard, tit. Judicium divinum.---
This excellent fable is found the the Green Æsop, but not, as
far as i have discovered, in any Latin collection of fables
until after the revival of learning. It forms the first fable of
                                                                                 R 2

244                                NOTES

lib, iii, of Lafontaine,  Le Munier, son fils, et l'ane; and is
the subject of a poem by John Byron, Poems, vol. i, p. 41
The Countryman and his Ass.

  CXLV. p. 130. MS. Arundel. No. 506, fol. 8, ro.

  CXLVI. p. 132. MS. Harl. No. 463, fol 7, ro.

  CXLVII.  p. 132 MS. Harl. No. 219, fol. 33, ro.--- I believe
this tale is found in the Gesta Romanorum.

  CXLVIII.  p. 133. MS. Harl. No. 2316, fol. 11, vo.--- Hoi-
landia, is Holland in Lincolnshire.

  CXLIX. p. 135. MS. Arundel. No. 506, fol. 48, vo.
 

                 NOTES ON THE APPENDIX.

               I. RHYTHMICAL FABLES.

    I. p. 137. This fable occurs in the Greek Æsop and in
Phædrus.  It is the first fable in the different collections
bearing the name of Romulus, in the French Collection
published by M. Robert under the title of Ysopet I, and in
that of Marie de France.  It occurs in the Fables of Lafon-
taine, liv. i. fab. 20. Amantes, in the first line of the Moralitas
is probably an error for Amentes.

    II. p. 138. Gr. Æs.  Phædr. Romulus, 2. Romulus
Nilant., 3. Ysopet I, 2. Ysopet II, 10.  Marie, 2. Lafon-
taine, i. 10.

    III. p. 138. Gr. Æs. Append to Phædr. Romulus, 3.
Romulus Nilant., 4. Ysopet I, 3. Ysopet II, 6. Marie, 3.
Lafontaine, iv. 11.
 

                              NOTES.                             245


    IV. p. 139. Phædr. Romulus, 4. Romulus Nilant., 4.
Ysopet I, 4. Marie, 4.

    V. p. 139. Gr. Æsop. Phædr. Romulus, 5. Romulus
Nilant., 5. Ysopet I, 5. Ysopet II, 11. Marie, 5. Lafon-
taine, vi. 17.

    VI. p. 139. Romulus, 6. Marie, 11. This fable is found
in the Fr. Roman du Renart, as indicated by M. Robert,
Fables inèdites, tom. i. p. 31.

    VII. p. 140. Gr. Æsop. Phædr. Romulus Nilant., 6.
Ysopet I, 6. Ysopet II, 9. Marie, 12. Lafontaine, i. 6.

    VIII. p. 141. Gr. Æsop. Phædr. Romulus, 7. Romulus
Nilant., 7. Ysopet I, 7. Ysopet II, 16. Marie, 6.

    IX. p. 141. Gr. Æsop. Phædr. Romulus, 8. Romulus
Nilant., 8. Ysopet I, 8. Ysopet II, 1. Marie, 7.

    X. p. 142. Gr. Æsop. Phædr. Romulus, 9. Romulus
Nilant., 9. Ysopet I, 9. Marie, 8. Ysopet II, 27. Lafon-
taine, ii, 7.

    XI. p. 142. Gr. Æsop. Append. to Phædr. Romulus, 12.
Romulus Nilant., 10. Ysopet I, 12. Marie, 9. Lafontaine,
i. 9. It is found in the French poem of Renard le Contrefait.

    XII. p. 143. Gr. Æsop. Phædr. Romulus, 13. Romulus
Nilant., 11. Ysopet I, 13. Marie, 10.

    XIII. p. 144. Phædr. Romulus, 14. Romulus Nilant.,
12. Ysopet I, 14. Marie, 13.

    XIV. p. 144. Gr. Æsop. Phædr. Romulus, 15. Romulus
Nilant., 13. Ysopet, I, 15. Ysopet II, 26. Marie, 14.
Lafontaine, i. 2. This fable is found in the Roman du Renart.
 

246                                NOTES.


    XV. p. 145. Phædr. Romulus, 16. Romulus Nilant., 14.
Ysopet I, 16. Marie, 15. Lafontaine, iii. 14.

    XVI. p. 146. Gr. Æsop. Append. to Phædr. Romulus,
17. Romulus Nilant., 17. Ysopet I, 17. Ysopet II, 4.
Marie, 16. Lafontaine, iv. 5.

    XVII. p. 146. Gr. Æsop. Append. to Phædr. Romulus,
18. Romulus Nilant., 16. Ysopet I, 18. Ysopet II, 38.
Marie, 17.

    XVIII. p. 147. Gr. Æsop. Append. to Phædr. Romulus,
20. Romulus Nilant., 17. Ysopet I, 25. Ysopet II, 17.
Marie, 18. Lafontaine, i. 8.
 

                       LIBER SECUNDUS.

   I. p. 148. Gr. Æsop. Phædr. Romulus, 21. Romulus
Nilant, 18. Ysopet I, 19. Marie, 26. Lafontaine, iii. 4.

    II. p. 149. Phædr. Romulus, 22. Ysopet I, 21. Marie, 27.

    III. p. 149. Gr. Æsop. Phædr. Romulus, 23. Romulus
Nilant., 23. Marie, 28.

    IV. p. 150. Romulus, 34. Romulus Nilaut., 21. Marie, 29.

    V. p. 159. Phædr. Romulus, 25. Romulus Nilant., 22.
Ysopet I, 23. Ysopet II, 34. Lafontaine, v. 10. The author
of our Latin rhythmical fables seems to have had a copy of
the fable in which a man was substituted for the mountain
which gave birth to a mouse. It is, however, partly identical
with Marie, 32, the only one that resembles it in the circum-
stance alluded to.

    VI. p. 151.  Phædr. Romulus, 26.  Ysopet I, 26. Marie, 44.
 

                                     Notes.                                 247


    VII. p. 152 Gr. Æsop. Append to Phædr. Romulus, 28.
Romulus Nilant., 24. Ysopet I, 28. Ysopet II, 33. Marie, 30.

    VIII. p. 152 Append to Phædr. Romulus, 41. Romulus
Nilant., 25. Ysopet I, 40. Ysopet II, 19.

    IX. p. 153. Gr. Æsop. Romulus, 42. Romulus Nilant.,
26. Ysopet I, 41. Ysopet II, 23. Lafontaine, v. 8. This
fable is found in the Roman du Renart.

    X. p. 154. Gr. Æsop. Append to Phædr. Romulus, 44.
Romulus Nilant., 27. Ysopet I, 45. Ysopet II, 2. Marie,
31. Lafontaine, iii. 5.

    XI. p. 155. Gr. Æsop. Append to Phædr. Romulus, 45.
Romulus Nilant., 28. Ysopet I, 46. Marie, 57.

    XII. p. 155. Gr. Æsop. Phædr. Romulus, 47. Romulus
Nilant., 39. Ysopet, I, 44. Ysopet II, 32. Marie, 32. La-
fontaine, vi. 9.

    XIII. p. 156. Romulus, 49. Romulus Nilant., 30. Ysopet
I, 44. Marie, 33. This is the well-known story of the Ma-
tron of Ephesus, taken from Petronius. It occurs in the
early fabliaux, and in the collections entitled Dolopathos
and Les Sept Sages. Lafontaine has given this story in
French verse.

    XIV. p. 157. Romulus, 50. Romulus Nilant., 31.

    XV. p. 157. Gr. Æsop. Append to Phædr. Romulus, 53.
Romulus Nilant., 32. Ysopet I, 49. Ysopet II, 5. Lafon-
taine, iii. 13.

    XVI. p. 158 Gr. Æsop. Append to Phædr. Romulus, 54.
Romulus Nilant., 33. Ysopet I, 50. Marie, 23. Lafontaine,
xii. 16.
 

248                              NOTES.

    XVII. p. 158. Gr. Æs. Phædr. Romulus, 55. Romulus
Nilant., 34. Ysopet I, 51. Ysopet II, 27. Marie, 44. La-
fontaine, i, 5.

    XVIII. p. 159. Gr. Æsop. Romulus, 56. Romulus Nilant.,
35. Ysopet I, 52. Ysopet II, 36. Marie, 35. Lafontaine,
iii. 2.

    XIX. p. 160. Append. to Phæd. Romulus, 67. Romulus
Nilant., 26. Ysopet I, 53. Marie, 36.

    XX. p. 160. Phædr. (iv. 13). Romulus Nilant., 37. Marie,
37. (Lafontaine, vii. 7.)

    XXI. p. 161. Gr. Æsop. Append. to Phædr. Romulus, 63.
Romulus Nilant., 38. Marie, 42.

    XXII. p. 162. Gr. Æsop. Phædr. Romulus, 64. Romulus
Nilaut., 36. Ysopet II, 39. Marie, 43. Lafontaine, ii. 17.

    XXIII. p. 163. Marie, 45. Romulus, 66. Anon. Nilant.
p.125.

    XXIV. p. 163. Rom. 67. Anon. Nilant., p. 141.

    XXV. p. 164. Append. to Phædr. Romulus, 68. Romulus
Nilant., 44. Ysopet II, 30. Marie, 66. This fable has
already occurred as one of our tales, No. LX, p. 56.

    XXVI. p. 165. Gr. Æsop. Phædr. Romulus, 70. Ro-
mulus Nilant., 42. Marie, 67.

    XXVII. p. 1666  Gr. Æsop.  Append. To Phædr. Romulus,
72.  Romulus Nilant., 7.  Rom. ap. Robert, ii. 548, 4.
Marie, 58.

    XXVIII. p. 166. Gr. Æsop. Append. to Phædr. Romulus,
75.  Romulus Nilant., 44. Marie, 69.

                                    NOTES.                         249

    XXIX. p. 167. Gr. Æsop. Phædr. Romulus, 76. Yso-
pet I and II, 35, (where it is told of a fly and a mule).
Marie, 70. Lafontaine, vii. 9.

    XXX. p. 167. Gr. Æsop. Append. to Phædr. Romulus, 77.
Romulus Nilant., 45. Ysopet II, 28. Marie, 19. Lafon-
taine, i, 1.

    XXXI. p. l68. Append. to Phædr. Anon. Nilant., 55.
Marie, 20.

    XXXII. p. 168. This curious fable, which carries with it
strong marks of originality, is found in none of the other
collections; but it bears some analogy to the French Roman
du Renart, tom. ii. p. 137. The morality at the end, that
we ought to avoid red people, is peculiarly medieval. Thus
in the Proverbs of King Alfred, Reliq. Antiq. vol. i, p. 188,

                          "Leve sone dere,
                           ne ches thu nevere to fere
                           littele mon, ne long, ne red,
                           thif thu wld don after mi red.
                                  *        *        *
                           The rede mon he is a quet;
                           for he wole the thin uvil red;
                           he is cocker, thef, and horeling,
                           scolde, of wrechedome he is king."

    XXXIII. p. 170. This fable is not found in the other collec-
tions. It is probably taken from some branch of the Roman
du Renart. Legrand d'Aussy, tom. ii, p. 413, has given the
analysis of a poem entitled La Confession du Renard.

    XXXIV. p. 171. This fable is also peculiar to the present
collection. It is probably taken from a fabliau.
 

250                                NOTES.

               II. THE METRICAL TALES OF ADOLFUS.

    FAB. I. p. 174. This is the same as the prose Latin story
given in the text of the present volume, XCI, p. 78. See the
note.

    II. p. 175. I have not met with this story elsewhere.

    III. p. 176. From Peter Alfonsi, Discip. Cler. fab. vii.
It is our tale CII, p. 91. See former note.--1. 15, Ram-
nusia, i.e. Fortuna. Leyser interprets Henricum (four lines
below) as referring to the Latin poet Henricus Septimellensis,
the author of an Elegia de Diversitate Fortunæ et Philosophiæ
Consolatione, of which he has given an edition in his Hist.
Poet. et Poemat. Med. Æv. p. 453. This poet, who flourished
at the end of the twelfth century, lived in mean circumstances,
and is characterised in some manuscripts by the title of Hen-
ricus Pauper.

    IV. p. 177. From Peter Alfonsi, fab. ix. This story was
popular as a fabliau. It is of oriental origin, and is found in
the early collection entitled Dolopathos, as well as in several
of the old Italian novelists, and among the jests and stories
of the sixteenth century. In the last line but one, Leyser
conjectures that the word lætitia is to be understood after
perpetua.

    V. p. 178. From Peter Alfonsi, fab. xi. It is the same
story as No. XIII, p. 16, of the present volume. See the former
note.

    VI. p. 181. From Peter Alfonsi, fab. xii. This is the same
as No. CI, p. 89, of the present volume, on which see the note.

    VII. p. 183. This story is identical with the first part of
the fabliau by Guerin, entitled De la dame qui fit accroire à
 

                                     NOTES.                                 251


son mari qu'il avoit rêvé. See Legrand d'Aussy, Fabliaux,
tom. ii. p. 340. It is found in the Italian writers Domenichi
and Malespini. It is the same as the sixty-first tale in the
Cent Nouvelles Nouvelles, Le cocu dupé. For other indica-
tions see Leroux de Lincy's edit. of the Cent Nouv. Nouv.
tom. ii. p. 376, and Legrand d'Aussy, Fabliaux, loc. cit.

    VIII. p. 183. The story is the same as the fabliau Du
vallet aux douze fames, printed in Barbazan, tom. iii. 148.
It forms one of the Facetiæ of Frischlinius, is found in the
Conviviales Sermones, i. p. 246, and occurs in various other
collections indicated by Legrand d'Aussy, Fabliaux, tom. iii.
p. 234.

    IX. p. 184. This is the same story as No. c. p. 85, in the
present volume.

    CAP. XI. p. 190.  Ulricus Viennensis. This name is not
found in the Bibliotheca Latina Mediæ et Infimæ Ætatis of
Fabricius.

    Helias, mentioned a few lines farther on, was Petrus Helias,
a celebrated gramarian of the eleventh century. Priscicus
is only Priscianus, a little altered for the sake of the metre.
 
 

                                             GLOSSARY.

                                                            ___________
 
abcidere, 13, for abscidere, to cut off.
adulatus, 145, adulation, flattery.
adunatio, 100, an assemblage.
advocatus, 70, an advocate, a bailiff.
ancipiter, 52, 155, a hawk : the form
    commonly used in the middle ages
    for accipiter.
angariare, 183, to torment, vex.
angustia, 15, 16, 152, anguish, pain,
    smart. In angustiis, 64, in trouble.
anxiari, 19, to be excruciated, to suffer
    pain.
argenteus, 86, a Frankish coin of the
    value of the eighth part of a sloidus.
armiger, 33, an esquier.
arreptitius, 170, summoned, asked (?)
attendere, 14, 41, 52, 137, to observe,
    to pay attention to.

baco, -nis, 112, bacon.
balivus, 73, a bailiff, provost, one who
    has jurisdiction over a certain district.
ballivia, 124, 125, a baliwick, jurisdiction.
bastardus, 23, Fr. bastard, illegiti-
    mately born.
beneveniat, 40, welcome.
bladum, 133, 134, old Fr. bled, mod.
    Fr. ble, corn, wheat.
borellus, 10, a kind of coarse cloth,
    burel in Chaucer.
bubulus, 139, 140, an ox.
bucella, 134, a morsel of bread Buc-
    cellam panis, 149.
busardus, 52, a buzzard, a kind of hawk.
    See the note.
 

   bussellus, 133, a bushel.
calciamenta, 41, for calceamenta, Fr.
    chaussements, shoes.
capa, 107, a cape.
capucium, 107, a capuce.
carius, 184, for libentius, rather.
carmen, 25, 92, 177, a charm, incan-
    tation.
carminare, 67, to charm, enchant,
    repeat a charm.
carminatio, 21, 67, a charm,
    a charming.
cassum (minari), 66, to threaten to fall.
catus, 57, 80, a cat.
cautela, 69, old Fr. cautel, a trick.
cibare, 28, to feed.
cirogrillus, 52, a kind of porcupine.
cirotheca, cyrotheca, 6, 106, for chi-
    rotheca, Gr. ceiroqhkh, a glove.
cirpus, 58, for scirpus, a reed or rush.
concito, 179, quickly, immediately.
confortare, 69, to comfort, console,
    strenghten.
conradium, 169, provision, board,
    meal, whatever is given for food.
coopertorium, 117, a coverture, or
    coverlet.
corona, 55, the monk's crown, or
    tonsure.
corsum, 166, ? for cursum.
cuculla, 55, a cowl.
cultellus, 41, 88, Fr. couteau, a knife.
curtis, 174, a court, yard.
curus, 10, Fr. court, short.

dapifer, 38, a butler, or steward.
delitere, 88, Fr. deliter, to delight, be
    pleased.
 

                                          Glossary.                                        253

denarius, 24, 27, 29, &c. Fr. denier,
    a coin the twelfth part of a solidus.
dictum, 127, Fr. dit, a dit, poetical
    composition, ditty.
dieta, 65, like the Fr. journee, a day,
    a day's journey.
diligere, 175, to desire.
dio, 177, for divo.
domicella, 82, a household attendant.
    96, a lady in a nunnery who had
    not yet taken the veil.
dux, 50, Fr. duc,  the horned owl.

exennium, 82, 124, a gift.

falcare, 13, Fr. faucher, to mow.
fantasia, 134, Fr. fantasie, fancy,
    imagination, fantasy.
fi ! 56, an interrogation of disgust at
    something filthy, or which smells
    bad. There was a popular distich
    to this effect  (MS. Addit. No.
    11,579, fol. 148, vo)—
        Phi, nota foeoris, lippus gravis om-
            nibus horis;
        Sit procul hinc lippus, et phi procul,
            ergo Philippus.
    In the Harl. MS. from which the
    tale is taken, the reading is mur-
    murantivus et dicentibus, Proh
    pudor!
finatio, 2, an obligation to pay, a
    wager.
firmare, 56, to lay a wager. firmatio,
    a wager. (?)
florenus, 114, 115, a florin, a coin of
    the value of ten solidi.
focaria, 124, a priest's wife or concu-
    bine. See on this word a note in
    Political Songs, p. 352.
frustrare, 140, for frustare, to divide.
frustrum, 139, for frustum, a frag-
    ment, broken piece. The most
    usual form in Latin of this period.

garcio, 112, 113, Fr. garcon, a hired
    lad.
gliscere, 145, 174, to desire.
grossus, 10, 109, great, gross, coarse.
 

       gross verba, Fr. gros mots, angry 
    words.
gulosus, 81, a glutton.
gumphus, 106, the sewer (?)

hasardum, 66, the game of hasard.
hericius, 57, for ericius, a hedgehog.
hiati, 181, perhaps an error for hianti.
horæ, 39, the name given to the daily
    offices of the Church, which were
    performed at fixed hours.

jambicare, 199, to move the leg awk-
    wardly in walking.
jambus, 199, Fr. jambe, the leg.
impugnatio, 60, an attacking, throw-
    ing at.
insinuare, 179, 199, to show, exhibit.
intersignum, 131, a token, sign.
joculator, 40, 129, Fr. jongleur, a jon-
    gleur, or minstrel.

leecator, 18,19, 20, 66, a blackguard,
    drunkard, letcher.
levis, 189, a light reputation.
linitus, 161, (?)
lintheamen, 117, a sheet.
lintheum, 97, for linteum.
lubicare, 15, to slip.

marca, 22, 114, a mark, a sum of
    money equal to thirteen shillings
    and fourpence of our present coin-
    age.
melos, otis,58,  a mole.
menestrallus, menistrallus, 82,126, a
    minstrel.
mercenarii homines, 29, a merchant.
miles is always used in the sense of a
    knight.
mimus, 126, 127, 129, a jongleur, or
    minstrel.
minutum, 113, a piece of money of
    the value of a farthing.
miraculum, 100, a miracle-play.
monialis, 38, a nun.
morbidare, 198, to make diseased.
morcellum, 50, Fr. morceau, a morsel,
    bit.
 

 

                                               254                                        Glossary.

murilegus, murelegus, 26, 56, a cat.

nigromantia, 64, necromancy.
nigromanticus, 125, a necromancer,
    conjurer.
nota, 60, for notitia, knowledge.

obolus, 113, the half of a denarius, a
    halfpenny.

palefridus, 119, a palfrey.
palus, 199, mud.
panni, 19, clothes.
Parisius, 67, &c. at Paris. It appears
    to be an indeclinable word.
pictavina, 113, 114, Fr. poitevin, a
    coin of the value of a farthing.
pitancia, 169, the last of the extra course
    at a meal, consisting generally of
    fruit or vegetables.
pouderatio, 94, weight.
prævius, 12, adv. before.
privata, 104, the privies.
prodere, 3, for perdere.  An error of
    the scribe.
prohibere, 1,  for perhibere. Probably
    an error of the scribe.
projudex, 210, a substitute  for  a
    judge (?)
propire, 150, to approach.
propositus, 1, a provost, governor;
    for præpositus.

quadrupedium, 154, a quadruped.
quare, 170, sine quare, without a
    wherefore, i.e. without payment.

rapere super arbores, 57, to run up
    trees.  The Harl. MS. has scio
    super arborem ascendere.
rasorium, 88, Fr. rasoir, a rasor.
rato,-onis, 56, Fr. raton, a rat.
ratus, rattus, 56, 67, Fr. rat, a rat.
recipere, 11, to begin. Ducange gives
    instances of the use of the word
    in this sense.
refutare, 127, to refuse.
regulus, 52; the word appears here
    to be appled to some small bird:
 

       its general signification is a ba-
    silisk.
replere, 5, to reply.
restaurare, 143, to restore to a person,
    give back.
ribaldus, 76, a ribald, blackguard,
    clown. See on the particular
    meaning of this word a note to my
    Political Songs, p. 369. The fol-
    lowing curious illustration of the
    word is given in MS. Harl. No.
    3244 (not foliated):--"Mundus
    similis est ribaldis, qui denarium
    quod per filum aliquis tenet mit-
    tunt in lutum, et aliquis cupidus
    transiens manum in lutum immer-
    git ut denarium capiat, sed ribaldus
    denarium ad se trahit, cupidus a
    cæteris illusus cum manu lutosa
    recedit."
rithmus, 127, a rhyme, poem in rhy-
    ming verse.
runcinus, 185, thorny.
rusticitas, 58, clownishness, rude-
    ness, unmannerliness, villany. fa-
    cere rusticitatem, 58. In Tale lxi.
    p. 56, for esset villania, the Harl.
    MS. reads rusticitas quædam esset.

sacristana, 95, a female sacristan, the
    nun who had the care of the books,
    plate, treasures, &c. of the nunnery,
secet, 186, for secabit.
semitractare, 112, to be in the middle
    of a consultation (?)
seneschallus, 129, a seneschal, or
    steward.
solidus, 58, 76, a money of the value
    of twelve denarii, answering to our
    shilling.
sotularis, 27, 53, Fr. soulier, a shoe.
stratilates, 178, street-wanderers.
suffocare, 72, to drown.
sullevare, 140, for sublevare, to take
    up.
synapium, synape, 15, 16, 114, for
    sinapium, &c. mustard.

tela, 7, 8, 175, 202, cloth.
 

 
 

                                            Glossary.                                     255

temptare, 103, for tentare, to tempt.
    In low Latin, a p was constantly
    interposed between m and t, and
    between m and n, and m
    prompserunt, &c.
tociens, passim, for toties, so often.
traducere uxorem, 64, to marry.
transgulare, 11, to strangle.
triturare, 6, to thresh corn.
truffa, 128, a jest.
truffare, 110, to jest. truffando, jest-
    ingly.
truffator, 125, a jestor.		   turbido, 99, a whirlwind.

ulna, 10, old Fr. aulne, an ell of cloth.

vahale, 197, for vale, farewell.
veli, 167, (?)
venerari, 140, to be yielded up (?)
vernas, 150, (?)
viellare, 83, to play on the violin.
villania, 56, Fr. villanie, blackguard-
    ism, rudeness.
viridis, 174, a green or garden.

zelotypus, 175, an adulterer.
 

                                                                ____________
 
 
 

                                      ERRATA.

 

 

  p.  3,  l.  18,  for suam                          read    suum.
--    4, --  14,  --  subsistet                          --        subsistit.
--    7, --  20,  --  respondet                        --        respondit.
--    8, --  12,  --  locupletam                       --        locupletem.
--  16, --    7,  --  munducandum                 --        manducandum.
--  28, --    1,  --  pascerat                          --        pasceret.
--  32, --   14, --  venissit                            --        venisset.
--  59, --     6, --  read rogavit me ut darem ei.
--  62, --   20, --  equuo                              --       equo.
--  64, --   14, --  It are                               --        lætare.
--  66, --   10, --  tum                                  --       tam.
--  98, --     2, --  bidium . . iduo,                 --       biduum . . biduo.
--101, --   26, --  amissimus                        --        amisimus.
--127, --     9, --  poygne                            --        poygné.
--131, --     3, --  maxima mclaritatem  -- maximam claritatem.
--137, --   17, --  proferans                         --        proferens.
--141, --   24, --  impius                              --        impiis.
--151, --   19, --  comprobares                   --        comprobaris.
--175, --   26, --  morbus.                                dele the stop.
--209, --     2, --  danmatæ                          --       damnatæ.
--215, --     8, --  erit                                   --       erat.
 
 
 

                             RICHARDS, PRINTER, ST. MARTIN'S LANE.